Бастауыш сыныпта кері байланыс арқылы қарым-қатынас қалыптастыру

Ақсу қаласы Достық селолық округі Пограничник ауылы

Б.Момышұлы атындағы орта мектебі

Бастауыш сынып мұғалімі Сейтбай Елка

Баяндама

« Бастауыш сыныпта кері байланыс арқылы қарым-қатынас қалыптастыру »

Кері байланысты қолдану нәтижелі болуы үшін оны қалай жүргізу керек?

Кері байланыс қажет кезінде  нақты жүргізіледі.  Заманауи психология лексиконында «білім нәтижесі» сөзінің орнына кері байланыс сөзі орын алды. Ақпараттарға, іс-әрекет жоспарына енгізілетін түзетулер арқылы кері байланыстың рөлі анықталды. Кері байланысты дұрыс орнымен жүргісе, онда сабақта жақсартулар орын алады.  Қарым-қатынас дағдыларын жақсартудағы кері байланыс үлкен рөл атқарады.  Тәжірибеде кері байланыс адамның қандай екендігінде емес, оның басқалармен байланысын көрсетеді. Кері байланыс арқылы қарым-қатынас дағдыларын жақсарту үшін оны қабылдауда және дұрыс жеткізуде ең керек қасиеттердің бірі серіктестікке, қарым-қатынасқа төзімді болу. Қалыптастырушы бағалаудың тағы бір маңызды құраушыларының бірі кері байланыс әрекеті деуге болады. Қателіктер болған жағдайда мұғалімге өзінің жұмысын жақсартуға байланысты нақты ұсыныс бере алады. Кері байланыс бұл оқушының жеке жетістіктері мен білім алудағы олқылықтарын сезінуіне және өз іс-әрекетіне өзгерістер енгізуге көмектесетін, алға жылжуға бағыттайтын нақты ұсыныстар үшін алынған ақпараттар. Кері байланыс тәрбиелеу және оқыту үдерісін ұйымдастырудың ең негізгі бөлігі.

Кері байланыс ол теория бойынша қарым-қатынаста хабарламаның қайнар көзіне жауап алушының  реакциясы. Кері байланыста қарым-қатынас екі жақты процесс болып табылады, екі жаққа да өз мақсаттарын және бір-бірімен байланысын түзетуге мүмкіндік береді. Қарым-қатынас процесінде  кері байланыс үздіксіз элементі болып табылады. Қарым-қатынаста кері байланысты тиімді қолдану маңызды, бұл адамның қарым-қатынас қабілетінің құрылымына және қарым-қатынас процесіне кіреді. Қарым-қатынас процесін басқару өте маңызды, олай болса кері байланыс не ұсынады:

- қарама-қарсы әсерін бақылайды;

- мұғалімге де, оқушыға да әсер ететін байланысқан ақпаратты береді;

- ұйымдастыру жүйесін жетілдіру мақсатын көздейді.

Кері байланыс психологтар тілінде, моториканы дамыту және жетілдірудегі қорытындылары айтарлықтай өзгерген жоқ. Кері байланыста ең негізгі екі мәселелер толғандырады: қалай оқыту негізгі мақсаттарына қол жеткізу үшін ең тиімді тәсілі оны пайдалану және жақсы кері байланыс құру жолдарын дамыту. Ұйымдастыру дағдыларына да кері байланыс береді. Егжей- тегжейлі зерттеу барысында тиімді кері байланыс шығады. Оны қолдану жемісті болуы үшін кері байланыстың қандай сипаттамалары болуы тиіс?

Тиісті әдебиеттерді талдау осы мәселе бойынша әр түрлі авторлардың пікірлері айтарлықтай түйісуін көрсетеді. Кері байланыс мүмкіндігінше уақытымен болғаны тиімді. Ол бағамен емес, мүмкіндігінше нақты,  субъективті сезінуін көбірек білдіреді. Іс жүзінде кері байланыс бұл ақпарат немесе осы тұлға емес, ол осы адаммен қарым-қатынас туралы, сіз туралы көбірек ақпарат болып табылады. Ең маңызды қасиеттерін бірі дұрыс ұсыну, қабылдау және кері байланыста серіктестікке төзімділік мүмкіндігі кіреді. Білімді шоғырландыруда эмоциямен тыңдау өзара сенім арқылы кері байланысты жасауға болады. Ол эмпатия болып табылады.

Эмпатия дегеніміз - басқа тұлғаның эмоционалдық жай-күйін түсіну және осы түсінігін көрсетуді психологтар «эмпатикалық тыңдау» деп атайды. Білімді шоғырландыруда эмоциямен тыңдау  және өзара сенім арқылы кері байланысты жасауға болады. Кері байланысты пайдаланып, эмпатикалық тыңдау ережесі қалыптасты. Ол ережеде:

Әңгімелесуді реттеңіз.  Өзіңіздің уайымыңыз бен проблемаларыңызды уақытша ұмытуға тура келеді. Өзіңізді тексеріңіз: басқа оқушыға деген алалаушылық, тыңдағыңыздың келмеуі, сыни немесе теріс көзқарасыңыз болмай түсіністікпен қарауға дайын болуыңыз керек.

Оқушының сөзімен бірге мимикасына, ым-ишарасына назар аударыңыз.

Асықпаңыз, аяғына дейін тыңдаңыз. Оқушыға айтып бітуге уақыт беріңіз, оның сөзін бөлмеңіз, қажетсіз түсініктемелер мен түсіндірмелер жасамаңыз. Кейде оқушы сезімдерін сөздермен жеткізуге қиналады және оны өзі де  түсінбейді. Түсіндіру барысында  эмоцияларын біртіндеп сезініп,  оған не болғанын айқын ажырата бастайды.

Қазіргі уақытта адам өз жасаған тәжірибесін түсінуі қажет. Барлық тәжірибелер айтылған кезде үзіліс жасалады, сол кезде оқушы логикалық жағдайды талдау қабілетіне ие болады. Мұнда ол өзі түсінбей тұрса  және сіздің қолдауыңызды, көмегіңізді күтсе онда Сіз ойланасыз, көмектесе аласыз. Сіз оны ұзақ үнсіз тыңдадыңыз: оқушыға бұрылып, қабылдауға дайындық белгісі ретінде басты изеп, сенімді кейіппен қолдап отырасыз.   

Кейде адам жай ғана «ішіндегісін айтады». Сіз эмоционалдық қолдау жасап және қатысып отырсаңыз ол тығырықтан шығатын жолды өзі табады.

Сіз досыңызға не керек екенін сезінуге тырысыңыз. Төмендегі жаттығуға осы ережелерді пайдаланыңыз. Жұппен орындалады. Бір-бірін жақсы танымайтын жұптар болған тиімді. Есту ережелерін жақсы сақтап, «тыңдаушы» осылайша өздері туралы айтады. Бұл тапсырмаға өте байсалдылықпен қарау қажет өйткені, әркім өте маңызды екенін біледі.

Қорыта айтсақ, - кері байланыс сабақтың әр кезеңінде өолданылады, ол мұғалімнің оқушылармен үздіксіз байланыс орнатуына мүмкіндік береді.Нәтижесінде оқу үдерісін әрі қарай жоспарлауға болады. Осылайша кері байланыс оқып, естіген және көргеніне реакция жасайды. Ақпаратты игеру және қабылдау дәрежесін көрсете отырып, оқушыға жіберіледі. Мұғалімдер дұрыс қарым-қатынас жасау, барлық әдістерді қолдану мүмкіндігін игеруде тиімді кері байланыс орнатуға көмектеседі. Кері байланысты пайдалану басқалармен қолайлы қарым-қатынас орнатуға, қатынастағы қиындықтарды жеңуге мүмкіндік береді. Кері байланыс жасағанда белсенді дамуын қадағалап, пайдалы шешім қабылдауды жүзеге асыру тиімді. Сонымен қатар мұғалім кері байланысты нақты, анық, түсінікті етіп, уақтылы қамтамасыз етуге ұмтылуы тиіс.

Пайдаланған әдебиеттер
1. Морозов А.В. Деловая психология. Курс лекций: Учебник для высших и средних специальных учебных заведений. – СПб.: Издательство союз, 2000 – 576 с.
2. Основы теории коммуникации: Учебник /Под ред. проф. М.А. Василика. – М.: Гардарики, 2006. – 615 с.: ил.
3. Панфилова А. П. Деловая коммуникация в профессиональной деятельности: Учебное пособие. изд. – СПб.: ИВЭСЭП, Знание, 2005.- 495 с.
4. Рассел, Т. Навыки эффективной обратной связи. СПб., 2002.
5. Теория и практика общения: учеб. пособие для студ. сред. учеб. заведений / А.П. Панфилова. – М.: Издательский центр «Академия», 2007. – 288 с.