Төрлет, төрле, Наурызым!
Мақсаты: 1.Қазақ халқының ежелден сақталып,атадан балаға мұра етіп қалдырған салт- дәстүрін,наурыз мейрамының мәнін түсіндіру,әрі дамыту және көркейту.
2. Окушылардың ойлауын дамыта отыра,ой қиялын,өрісін,іздену негіздерін дамыту.
3. Оқушыларды ұлтжандылыққа,имандылыққа,инабаттылыққа.халқымыздың салт-дәстүрін қастерлеуге,сақтауға тәрбиелеу.
Көрнекілік: Буклет,кестелер,шарлар,қанатты сөздер.Үнтаспа.
Сабақтың барысы
Ұйымдастыру:1-жүргізуші: Наурыз қазақтың шын мағынасындағы ұлттық мейрамы.Наурыз 22-де күн мен түн теңеледі,қыс өтіп көктем келеді.Тіршілік басталады.Қазақ халқы үшін үлкен мейрам – Жаңа жыл Наурыз мерекесі.
Кел,балалар ойнайық,
Наурыз тойын тойлайық.
Баянды боп мереке,
Қыр гүліндей жайнайық.
(осы өлең жолдарын талдап, «Наурыз тойы» дегеніміз не ол жөніңде естіп,білгендерін ортаға салу)
Наурыз мейрамы- өте ерте заманнан бері халықтар тойлап келе жатқан тұрмыстық мереке.Ол парсымыз «Нау-рыз» жаңа күн деген сөзнен шыққан.Бұл жөнінде халқымыздың кемеңгер ұлдары Абай,Шәкәрім,Мұхтар Әуезов,Ахмет Байтұрсынов біршама деректер жинаған.Күн мен түн теңелген,мал төлдеп, адамның аузы аққа тиген,жер бусанып, малдың аузы көкке тиген ырыстың басын қазақ елі – «Ұлыстың ұлы күні»- деп атайды екен.
2-жүргізуші: Сондықтан біріншіден Наурыз тепе-теңдік мерекенің негізгі арқауы,мәңгі деп есептелген.
Наурызкүні -жаңарудың,өсудің, түлеудің басы.
Наурыз күні- имандылық мереке.Алдына келген атанның құны болса да кеш.
Наурыз -көктем мерекесі,еңбек тойы,ырыс молшылық бастауы.
Наурыз мерекесі- мейірімділік,қайырымдылық мейрамы.
1- жүргізуші:
Ұлы күні кәрі- жас,
Құшақтасып көріскен.
Жаңа ағытқан қозыдай,
Жамырасып өсірген.
Наурыз той құтты болсын!
(оқушылар «Наурыз» мерекесіне шашу ретінде өз білетін өлең шумақтарын оқып,оның мәнін аша білді).Ән « Наурыз көктем»
М:
Шапағатын аямай бұл жақта аспан,
Жадырайды әр адам мұң шақпастан.
Ой ағайын, келіңдер!
Бүгін бізде –
Наурыз көже құрт - қатық,бұршақ қосқан.
Бәрі:
Наурыз келсе,құт келгені, халайық!
Есік ашып,шашу шашып,
Ел боп қарсы алайық. ( Шашу шашылады)
1- Оқушы: Санжар
Бүгін күн кенелді,
Жер шуаққа кенелді,
Соны тойлар ел енді.
2-Оқушы: Бекнұр
Наурыз той салтымыз,
Көгерсін деп халқымыз
Көшеге тал егеді.
3-Оқушы: Арслан
Өмір бағы жайнасын,
Бақта бұлбұл сайрасын.
4-Абзал:
Күреп алтын күрекпен,
Қарды еріткен Наурыз!
Жатыр көктем түлетіп,
Бүрлеп бақша – бауымыз.
Ұлы күні ұлыстың
Күн мен түнді теңеген
Тәтті дәмін ырыстың
Таттық Наурыз көжеден.
2 – жүргізуші:
Ендеше бүгінгі көктем қонақтарын қарсы алайық!
(Күн ана, Көктем ару, Қыдыр ата, Жаңа жыл Наурыз келеді )
Армысыз әлемнің алтын шырағы,
Күн Ана! Төрлетіңіз!
Атар таңға,батар күнге тәу-тәу!
Күн Ана.
-О, қасиетті Жер Ана! Алла –тағаланың әмірін қалт жібермей орындап,адамзат үшін саған бас иемін.Мен сен үшін табиғат байлығына енген тау – тасыңнан,жан-жануарыңнан бастап адам затына дейін қуаныш нұрын себу үшін,өзіңнің гүл көктеміңді, Ару көктемімді шақырғалы отырмын.
1 – жүргізуші:Жыр сыйлаған,нұр сыйлаған тіршілікке,
Құтты болсын қуанышың Ару көктем,
Шақыратын бәрімізді бірлікке.
Көктем Ару.
-Армысыздар халайық,
Бармысыңдар халайық,
Наурыз тойын жұп жазбай,
Жылда қарсы алайық.
Өшкен шырақ жағылсын,
Көктемнің әрбір ақ таңы,
Қуанышпен, жақсылықпен ашылсын.
2 – жүргізуші:- Бүгін ұлыстың ұлы күні!Ата бабаларымыздың сөзімен айтсақ
«Ақ түйенің қарны жарылған күн». Ендеше,Наурыз мейрамының салтанаты
Наурызды шақырайық.
1 – жүргізуші:-
Наурыз келсе құт келгені халайық,
Есік ашып шын жүректен,
Ел болып қарсы алайық!
(Қонақтар келеді, жүргізуші қонақтарға « Көрімдік » сұрайды
Ал,халайық, жаңа қонақтарымызға көрімдік беріңіздер! Ал, қане,кім береді?
Жаңа туған балаға, жас келінге, ботаға тағы басқа алғаш көрген сәтте көрімдік сұрау халықтың ежелгі және лайықты дәстүрі. Мұның маңызы алып, беруде ғана емес жақын-жуықтың адамгершілігін, ниетін, ашыққолдығын да танытудың белгісі ретінде қаралады. Көрімдік адамға, жандыға қатысты айтылады.
Күн Ана.
- Зарыға күткен жаңа жылым да,
Наурызым келді – ау!
Жаңа жылым жарылқа,ескі жылым есірке.
Ұрпақтарым аман ет.
Жамандық әрі кет,әрі кет.
Алас,Алас! Бар бәледен қалас.
Наурыз батырым келе ғой!
Наурыз батыр.
Сәлем Анам алтын күн,
Нұр шуаға халқымның.
Ашық болсын аспаным,
Аман болсын жас – кәрің.
Жыл иесі тауықпын,
Жаңа жылым, Ұлыс күні
Бақыт әкел еліме!
Құт – береке молшылық
Дари берсін жеріме!
«Шаттық биі» қыздардың орындауында
Қыдыр ата:
Армысыңдар халайық.
Наурыз құтты болсын
Көктем келді, Наурыз келді,
Жер көгерді, тал көктеді
Дастарханын жайып дала
Жақсылық пен бақыт
Наурыз келді тойға ұласқан.
Наурыз тойы құтты болсын,
Жер көгеріп малға толсын.
7.Бата туралы қысқаша мәлімет:
Бата, бата беру — адал ниет, жақсы тілек білдірудің ұлттық дәстүрі. Дастарқан басында, түрлі жиын-тойларда, т.б. адам өмірінде кездесер ірілі-ұсақты қуаныштар кезінде той, қуаныш иесіне арнап қол жайып, бата береді. Сондай-ақ, қиын сапар, алыс жолға аттанған азаматына ақ жол тілейтін халқымыздың ежелден келе жатқан, кең таралған дәстүрлерінің бірі. Бата беретіндер, көбіне, көпті көрген ақсақалдармен кемеңгер де дуалы ауызды билер болып келеді. Бата қысылғанда — қуат, қиналғанда—медет беріп, әрбір іс-әрекетіңе даңғыл жол ашып, бәле-жаладан қорғайды деп есептелген.
8.Наурыз көже»Енді осы 22 наурызда дайындалатын «Наурыз көже»туралы айтып өтейік.Наурыз көже — Ұлыстың ұлы күні жасалатын қасиетті ас. Оған тары, арпа, бидай, бұршақ, күріш сияқты жеті түрлі дән мен ақ қосылады. Түркі халықтарының ұғымында жеті саны қасиетті саналғандықтан, наурыз көжеге жеті түрлі дәм қосылады. Оған қоса, ол — тоқшылық пен ырыс құттың жоралғысы.(Әсем)
Тақпақтар:Наздана,Кәусар,Назерке,Анель,Аянат,Мархабат,Аяулым,
«Ұлдар биі»
2 – жүргізуші:- Рахмет;Наурыз батыр, Күн Ана, Ару көктем, Қыдыр ата тойымызға келген қадамдарыңызға нұр жаусын
1 – жүргізуші:
Жыр сыйлаған,нұр сыйлаған тірлікке,
Қастерлейік,қадіріңді білдік пе!
Құтты болсын Ұлыс күн жұмылдырған
Бәрімізді ынтымақ пен бірлікке!
Бәрі:
Жарқыраған жыл нұрды,
Жаса, Наурыз дәстүрлі!
(ұлттық ойындар ойнатылады «Теңге алу»)
(«Қазақы дастарханы » әні )-хор
Қазақ биі (қыздардың орындауында)
Наурыз көже таратылады.Соңында бата беріледі
Берілетін бата:Нұрдәулет
Ақ тілек бейбітшілік аман болсын!
Елім, жұртым қадірлі аман болсын!
Туғандай бір анадан жамағаттар
Достыққа берік, мықты адал болсын!
Наурыз мейрамы құтты болсын!
Ұлыс оң болсын! Ақ мол болсын!
Қайда барсақ жол болсын!
Ұлы халқым тоқ болсын!
Қайғы уайымы жоқ болсын!
Қуаныштары көп болсын!
Әумин!
