Су-тіршілік нәрі

ҒЫЛЫМИ ЖОБА

Тақырыбы: “Су – тіршілік нәрі”

Авторы: Әбдікәрімова Самида

Бағыты: Дүниетану

Жетекшісі: Сахиева Роза

Ғылыми жетекшісі: Қ.Өткелбаев

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің оқытушысы,жаратылыстану ғылымдарының докторы

2016-2017 оқу жылы

Мазмұны

1. Кіріспе

Су – тіршілік нәрі.................5

ІІ. Негізгі бөлім

Судың қасиеті.............7

Судың маңызы, адам ағзасына пайдасы........9

Қазақстанның су қорлары............10

Қызылорда облысының өзен, көлдері...........11

Су туралы қызықты деректер...........12

Су туралы тиым сөздер мен мақалдар.......13

ІІІ. Қорытынды бөлім

Су жоқ жерде өмір жоқ, ол ақиқат

Кіріспе

Сусыз тіршілік жоқ.

«Су тіршілік нәрі» деп халық бекер айтпаған. Сусыз тіршілік жоқ. Адам, өсімдік, жануардың барлығы сусыз тіршілік ете алмайды.

Су – жер шарындағы тіршілік көзі, онсыз жер бетінде ешқандай да тіршілік көзі дамымас еді. Жер шарының 361 млн км ², яғни 71% су алып жатқандығына қарамастан адам үшін қажетті тұщы су қоры оның тек небәрі 2%-ын ғана құрайды. Тұшы су қоры негізінен мұздықтар мен өзендерде және де кейбір тұшы көлдерде сақталған.

Таза суды аз мөлшерде алсаң, түссіз. Ал өзен көл суларының түсі әр түрлі болады.

Негізгі бөлім

Судың қасиеті. Суда еритін және ерімейтін заттар.

І- тәжірибе.

Су – мөлдір. Оны тәжірибе арқылы анықтап көрейік. Екі стаканның біреуіне сүт, бүреуіне су құйып көрейік. Олардың ішіне қасық салдық. Қайсысында қасық анық көрінеді? әрине суда анық көрінеді. Бұл тәжірибені жасағанда мен судың түссіз, мөлдір екенін байқадым.

ІІ – тәжірибе.

Суда тұрақты пішін болмайды. Себебі суды қандай ыдысқа құйсаң (кесе, шыны ыдысқа, арнайы лабораториялық қолбаға, стаканға) әрбір құйылған ыдыстың пішініндей болып шығады. Яғни, бұдан байқағаным, суда тұрақты пішін болмайды.

ІІІ-тәжірибе

Су – аққыш. Оған көз жеткізу үшін суды кез келген беті тегіс нәрсеге құйып көрсең, ол жан-жағына аға бастайды, себебі ол сұйық, аққан су түгел жоқ болып кетпейді. Оның орнында дымқыл, сулы із қалды.

ІV- тәжірибе

Су-жұққыш . Оған тәжірибе жасап көретін болсақ, кез келген затты суға малып алсаң, ол су болып шығады. Яғни, су жабысқақ. Тасты суға салып көрейік. Ол су болып шықты. Жуылған киімді далаға жаяды, ол біраздан кейін кебеді. Оның бойындағы су қайда кетті? Күннің көзінің жылуынан су буға айналады. Бу ауаға араласады. Аспаннан жаңбыр түрінде түседі. Яғни, су үш күйде болады: 1) сұйық, 2) қатты, 3) газ.

Күн суытқанда су қатып мұзға айналады. Мұз бен қар – судың қатты күйі. Қыста өзеннің қатқанын көреміз. Ауа райының төмендеуінен су қатады, яғни мұзға айналады. Картада су көк түспен белгіленген. Су-жердің төрттен үш бөлігін алып жатыр. Сусыз өмір жоқ. Ол сұйық зат. өзен, көл, мұхиттарды құрайды.

Суда еритін және ерімейтін заттар

Табиғатта ешбір қосындысы жоқ таза су кездеспейді. Суға қант, тұз, тағы басқа заттар салып көрсек, судың дәмі, түсі өзгереді. Таза, мөлдір судың өзінде еріген заттар бар. Әсіресе еріген заттар ашы суларда көп болады. Бұл суда еритін заттар. Ал суда ерімейтін заттар суды лайлайды. Оны бесінші тәжірибеден көруге болады. Шыны ыдыстағы суға кішкене саз балшық салып араластырдым. Су лайланды. Лай суы бар ыдыстың қабырғасынан екінші жағындағы нәрсені көре алмайсың. Себебі саз суға араласқанымен еріген жоқ. Ал суда ауа еріп, оған араласады.

Тіршілікке қажетті бес жағдайдың бірі су екенін білеміз. Су бар жерде тіршілік бар.

Судың маңызы, адам ағзасына пайдасы.

Өмірде сусыз тіршілік жоқ. Моншада да сумен жуынып, оның ыстық буын пайдаланамыз. Сол себепті судың адам ағзасына пайдасын, білуге міндеттіміз. Біз енді ішетін, жуынатын суымыздың бізге шипасына, қажеттілігіне тоқталайық. Тіршілікке қажетті бес жағдайдың бірі су екенін білеміз. Су бар жерде тіршілік бар.

Мұхит, теңіз сулары өте ащы. Сондықтан оны адам арнаулы қондырғылармен тұщыландырып пайдаланады.

Су не үшін қажет?

1. Су дене температурасын тұрақтандырады.

2. Бүйрек және бауырдағы қалдықтарды (шлак) тазалайды.

3. Дәрумендердің және минералдардың таралуын қамтамасыз етеді.

4. Денені жарақаттанудан қорғайды.

5. Теріні ылғалдандырады және жас қалпында сақтайды.

6. Денеде болатын күніне 2-4 литр су шығынының орнын қайта толтырып отыру қажет.

7. Ересек дамның денесінде 40-50 литр су болады.

Қанның 83 пайызы, бұлшық еттің 75 пайызы, мидың 74 пайызы, сүйектердің 22 пайызы судан тұрады. Денеде 20 пайыз су жетіспеушілігінің болуы өте қауіпті және ол өлімге дейін жетелейді.

Қажетті мөлшерде су жетіспегенде

1. Мидың жұмыс істеуі баяулайды. Бас ауырады, айналады.

2. Қан қоюланады

3. Жүрек көп жұмыс істеуге мәжбүр болады..

4. Нәжісі сары түсті болады.

5. Іш қатуына (запор) себеп болады.

6. Шаршау әлсіздік пайда болады.

7. Ойдың тынықтығы бұзылады.

8. Тәбет нашарлайды.

Су туралы қызықты деректер.

1. Ер кісінің ағзасы шамамен 70 пайы судан тұрады.

2. Біздің дәретхана судың 35 пайызын пайдаланады.

3. Газет парақтарын шығару үшін 300 литр су кетеді.

4. Қызанақтың 90 пайызы судан тұрады.

5. Сиырдан 1литр сүт алу үшін 5 литр су кетеді.

6. Құрамында газ мөлшері көп болса суда өртенеді.

7. Судың үш күйі барын білеміз. Алайда ғалымдар судың сұйық қалпындағы 5 күйін, қатты қалпындағы 14 күйін анықтаған. Судың жалпы табиғаттағы түрі 1330-ға бөлінген. Мысалы, жаңбыр , қар суы, мұз, бұршақ, бу, т.б

Су туралы тиым сөздер

1. Отқа су құйма.

2. Түнде суға түспе.

3. Түнде суға барма.

4. Судың да сұрауы бар.

5. Ағын су арнасын табады.

6. Ағын су балтатыр, ақ шабағы май татыр.

7. Ақпаса су бұзылады.

8. Бұлақ көрсең көзін аш.

9. Көл тартылса, құс қашар.

ІІІ. Қорытынды бөлім

Су деген – тіршіліктің наны емес пе?

Су деген – табиғаттың жаны емес пе?

Су жоқ жерде өмір жоқ, ол ақиқат

Күміс су қара жердің сәні емес пе?!

Суды қорғау.

1. Суды үнемдеуіміз керек.

2. Суды көп мөлшерде төгуге болмайды.

3. Су қоймаларын таза ұстау керек.

4. Зауыт, фабрикалардан шыққан қалдық суларды, өзен-көлдерге ағызуға болмайды

Ұсыныс:

1.Ауылдағы және қалалардағы арықтармен ағатын кішірек суларды күн көзінен көлеңкелеп, суын сақтау үшін, жағасына ағаш отырғызып, шөп егуіміз керек.

2.Күнделікті тісімізді тазалағанда, крандағы суды бостан-босқа ағызып қоймай, жауып қоюымыз қажет. Яғни, суды тиімді пайдалануымыз керек.

3.Басқа елдердің тәжірибесін ескере отырып, суды есепке алу, басқару.

4.Халықты қауіпсіз ауызсумен қамтамасыз ету.

5.Су тапшылығы мен сулардың ластануын ауыл шаруашылығы жерлерінің тұздануынан сақтау.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Дүниетану оқулығы 2-сынып.

2. Оқушының анықтамалығы 1-4 сынып.

3. Интернет ресурстары.

4. Қазақстан Энциклопедиясы.

5. Қызылорда облысының табиғаты. Қ.Б.Балтаев.