"Алтын к?з" мейрамы

ШҚО Семей қаласы

«Шақаман жалпы орта білім беретін мектебі» КММ

Бастауыш сынып мұғалімі

Айтишева Гүльнар Газизовна

"Алтын күз" мерекесі

Мақсаты:
1) Алтын күз мерекесін өткізу.
2)Күз туралы түсініктерін кеңейту.
3)Табиғатты қорғауға тәрбиелеу.
Көрнекілігі: «Алтын күз» жазуы бар қағаз, әр түрлі суреттер,баян аспабы, үнтаспа т.б.
Барысы:
«Отаным» әні орындалады.
І) Әнұранмен бастау. Балалар орындарынан тұрып бәрі бірге әнұранды айтып шығады.
Мұғалім:

Қарсы алайық бәріміз,
Жасымыз бен кәріміз.
Қырдан кепті қыдырып,
Алтын күзге нұр төгіп.

Тілегім аман болсын ел іргесі,
Алтын күз қайта келді берекесі.
Молшылықтың жаршысы бола білді,
Алтын күз-ырыс,береке,бірлік ала келді.

ІІ) Балалар біз сендермен жеміс-жидектерді, көкөністерді қай мезгілде жинап аламыз? «Алтын күз» ханшасын ортаға шақырайық, балалар!
-Амансыңдар ма,балалар! «Мен сендерге қонаққа келдім,сыйлық әкелдім.»Төрге шығып отырады.

-Ал енді сендер өздерің жаттаған тақпақтарыңды айтып беріңдер.
Амандасу
Амансың ба, алтын күн,
Амансың ба, жер ана!
Амансың ба, достарым,
Сендерді көрсем қуанам.
Аружан
Күзде жауын,бұлт,тұман,
Сары жапырақ жауады!
Сары құйын ұйытқан,
Сапырады ауаны.
Разия
Тапталады табанға,
Судыр-судыр жапырақ.
Өрттей сары бояуға,
Малынғандай атырап.

Алдияр
Қайтқан құсты көрдің бе,
Қаптай ұшқан әуелеп.
Күткен күзім келдің бе,
Сыңсып бағың мәуелеп.
Мерхат
Қамба толды астыққа,
Алғыс саған,алтын күз!
Бір уыс дән шаштық та,
Қап-қап қауын алдық біз.
Батырхан
Сәбіз
Кім бар сәбіз шырынын
Жастайынан ішпеген?
Мені жеген адамдар,
Кем болмайды күшке де!

Жүзім
Мен жүзіммін, жүзіммін,
Моншақ болып тізілдім.

Өрік
Мен өрікпін,өрікпін,
Бау-бақшаға көрікпін.

Шие
Мен шиемін,шиемін,
Күннің көзін сүйемін.
Қышқыл шырын менде бар,
Төмен басты иемін.
Бекзат
Қарбыз
Теңбіл-теңбіл қарбызды,
Тентек Серік жарғызды.

Нұрбек
Қызанақ
Піскен кезде қызанақ,
Көз тартар қызыл түсімен.
Бар ма адам сүйсінбей,
Томат шырынын ішпеген?


Алмұрт
Мен алмұртпын,алмұртпын,
Аузындамын бар жұрттың.

Алма
Мен алмамын,алмамын,
Таңдай жұлар бар дәмім.

Шалқан
Кім білмейді шалқанды,
Талайлар маған таң қалды.

Пияз
Боламын мен дәмдеуіш,
Барлық-барлық тағамға.
Көкөністер ішінен,
Мен пайдалы адамға.

Бұршақ
Кішкене түймедеймін мен,
Ұнаймын мен бәріне!
Дәмді тағамдарыммен,
Сый жасаймын бәріңе!

Қияр
Дәмім тілді үйірген,
Мен тұздалған күйімде.
Жаңа піскен кезімде,
Жейді бәрі сүйсіне.
Жапырақ
Жазда тұрып жоғары,
Күзде жерге қонады.
Күнбағыс

Күннен көзін алмайды,
Өзгемен ісі болмайды.
Сәбіз
Жер бетінде шашы бар,
Жер астында басы бар.

Күн
Таңмен көзін ашады,
Әлемге нұрын шашады.

- «Қара жорға» биі

-Ойын ойнайық балалар: «Картоп жинау» ойыны

- «Жапырақтар» биі қыздардың орындауында.

ІІІ) «Шалқан» орыс халық ертегісінің қойылымы.
Кейіпкерлер:
- Шалқан
- Ата
- Апа
- Қыз– Күшік
– Мысық
– Тышқан
- «Күрең күз» вальс биі

ІҮ) «Гүлдерайым» әні –бәрі бірге хормен айтады.
Сергіту сәті:
«Ағаштар»
Тербеледі ағаштар,
Алдымнан жел соғады.
Кіп-кішкене ағаштар,
Үлкен болып өседі.

«Ормандағы аю»
Ормандағы аюдың,
Теріп-теріп алайық,
Құлпынайы көп екен.

Ү) Хормен ән
«Біз өмірдің гүліміз»
Зеңгір көктен, нұрын төккен,
Ортақ біздің күніміз.
Жайнап өскен,жайнап өскен,
Біз өмірдің гүліміз.

ҮІ) Би «Жаңбыр» қыздар билейді.

- «Құстар» әнін бәріміз бірге қосылып айтамыз.
- «Алтын күз» ханшасы балаларға сыйлығын таратып береді, рахметін айтып
қоштасады.
- Осымен «Алтын күз» мерекесі аяқталды, балалар сендерге көп рахмет!

.

#8

Мақсаты:

1) Алтын күз мерекесін өткізу.

2)Күз туралы түсініктерін кеңейту.

3)Табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: «Алтын күз» жазуы бар қағаз, әр түрлі суреттер,баян аспабы, үнтаспа т.б.

Барысы:

«Саржайлау» әні ақырын орындалады.

І) Әнұранмен бастау. Балалар орындарынан тұрып бәрі бірге әнұранды айтып шығады.

Тәрбиеші: Қарсы алайық бәріміз,

Жасымыз бен кәріміз.

Қырдан кепті қыдырып,

Алтын күзге нұр төгіп.

Тілегім аман болсын ел іргесі,

Алтын күз қайта келді берекесі.

Молшылықтың жаршысы бола білді,

Алтын күз-ырыс,береке,бірлік ала келді.

ІІ) Балалар біз сендермен жеміс-жидектерді, көкөністерді қай мезгілде жинап аламыз? «Алтын күз» ханшасын ортаға шақырайық, балалар!

-Амансыңдар ма,балалар! «Мен сендерге қонаққа келдім,сыйлық әкелдім.»Төрге шығып отырады.

-Ал енді сендер өздерің жаттаған тақпақтарыңды айтып беріңдер.

Амандасу

Амансың ба, алтын күн,

Амансың ба, жер ана!

Амансың ба, достарым,

Сендерді көрсем қуанам.

Айкерім

Күзде жауын,бұлт,тұман,

Сары жапырақ жауады!

Сары құйын ұйытқан,

Сапырады ауаны.

Айназ

Тапталады табанға,

Судыр-судыр жапырақ.

Өрттей сары бояуға,

Малынғандай атырап.

Назерке

Қайтқан құсты көрдің бе,

Қаптай ұшқан әуелеп.

Күткен күзім келдің бе,

Сыңсып бағың мәуелеп.

Малика

Қамба толды астыққа,

Алғыс саған,алтын күз!

Бір уыс дән шаштық та,

Қап-қап қауын алдық біз.

Батырхан

Сәбіз

Кім бар сәбіз шырынын

Жастайынан ішпеген?

Мені жеген адамдар,

Кем болмайды күшке де!

Зухраб

Жүзім

Мен жүзіммін, жүзіммін,

Моншақ болып тізілдім.

Аружан

Өрік

Мен өрікпін,өрікпін,

Бау-бақшаға көрікпін.

Алишер

Шие

Мен шиемін,шиемін,

Күннің көзін сүйемін.

Қышқыл шырын менде бар,

Төмен басты иемін.

Рахат

Қарбыз

Теңбіл-теңбіл қарбызды,

Тентек Серік жарғызды.

Мөлдір

Қызанақ

Піскен кезде қызанақ,

Көз тартар қызыл түсімен.

Бар ма адам сүйсінбей,

Томат шырынын ішпеген?

Зарина

Алмұрт

Мен алмұртпын,алмұртпын,

Аузындамын бар жұрттың.

Айша.С

Алма

Мен алмамын,алмамын,

Таңдай жұлар бар дәмім.

Бейбарыс

Шалқан

Кім білмейді шалқанды,

Талайлар маған таң қалды.

Әбілмансұр

Пияз

Боламын мен дәмдеуіш,

Барлық-барлық тағамға.

Көкөністер ішінен,

Мен пайдалы адамға.

Мадина

Бұршақ

Кішкене түймедеймін мен,

Ұнаймын мен бәріне!

Дәмді тағамдарыммен,

Сый жасаймын бәріңе!

Дильназ

Қияр

Дәмім тілді үйірген,

Мен тұздалған күйімде.

Жаңа піскен кезімде,

Жейді бәрі сүйсіне.

Чингизхан

Жапырақ

Жазда тұрып жоғары,

Күзде жерге қонады.

Нұрбол

Күнбағыс

Күннен көзін алмайды,

Өзгемен ісі болмайды.

Айжан

Сәбіз

Жер бетінде шашы бар,

Жер астында басы бар.

Нұргүл

Күн

Таңмен көзін ашады,

Әлемге нұрын шашады.

- «Қара жорға» биі

-Ойын ойнайық балалар: «Картоп жинау» ойыны

- «Жапырақтар» биі қыздардың орындауында.

ІІІ) «Шалқан» орыс халық ертегісі.

Кейіпкерлер:

Олжас - Шалқан

Чингизхан - Ата

Айжан- Апа

Назерке - Қыз

Әбілмансұр – Күшік

Зарина – Мысық

Мөлдір – Тышқан

- «Күрең күз» вальс биі

ІҮ) «Балақан» әні –бәрі бірге хормен айтады.

Сергіту сәті:

«Ағаштар»

Тербеледі ағаштар,

Алдымнан жел соғады.

Кіп-кішкене ағаштар,

Үлкен болып өседі.

«Ормандағы аю»

Ормандағы аюдың,

Теріп-теріп алайық,

Құлпынайы көп екен.

Ү) Хормен ән

«Біз өмірдің гүліміз»

Зеңгір көктен, нұрын төккен,

Ортақ біздің күніміз.

Жайнап өскен,жайнап өскен,

Біз өмірдің гүліміз.

ҮІ) Би «Шоқ қыздар» ұлдар билейді.

- «Құстар» әнін бәріміз бірге қосылып айтамыз.

- «Алтын үз» ханшасы балаларға сыйлығын таратып береді, рахметін айтып

қоштасады.

- Осымен «Алтын күз» мерекесі аяқталды, балалар сендерге көп рахмет!

Кері қайту

Ілмек сөздер: Тәрбие, сағаты

Жомарт күздің жемістері.

Қосқан Автор

24.09.11 14:31

Әр жылы №10 орта мектеп педагогтар өз біліктіліктерін "Жетістіктер аптасында" көрсетіп тұрады.17.09.2011ж күні бастауыш сынып мұғалімі Байболова Айжамал Жалауовна 4А сыныбында «Жомарт күздің жемістері » атты ашық тәрбие сағатын өткізді.Аталған шараға қатысқан мектеп педагогтары  "өте жақсы" деген баға берді.   Тәрбие сағатының тақырыбы: «Жомарт күздің жемістері »  Тәрбие сағатының мақсаты: Оқушыларға күзгі табиғаттағы ерекшеліктері туралы түсінік беру. Оқушылардың күз байлықтары:                                                астық,көкөніс,жеміс-жидектер туралы білімдерін кеңейту. Алтын күздің адамға берер пайдасын түсіндіру                                               және табиғатты сүйюге тәрбиелеу.  Тәрбие сағаттың көрнекіліктері: Күз туралы суреттер мен даналық сөздер, күзгі ағаш, күз көкөністері,                                                      жеміс-жидектері, жапырақтар және музыкалық аспаптар.  1. Кіріспе сөз: Мұғалім: Табиғат-күллі тіршілік атаулының құтты қонысы, алтын ұя бесігі, құт берекесі. Осы табиғаттың төрт мезгілінің ерекшелігі мен есте қалатыны қазан айы. Айнала сары түске боялып, сары алтындай жалтырап көздің жауын алары сөзсіз. Не қасиет бар дейсің, осы күзде-  Деп айтқаны әркімнің есімізде.  Ет майымен тоқашын қолтықтап ап,  Байлық, ырыс әкелген осы бізге. Талай-талай басынан таңды асыра, Алтын дәнін тиеп ап арбасына  Қараңыз өзі бастап кеткен жоқпа, Отанның берекелі қамбасына-  деп ақын ағамыз Мұқағали Мақатаев жырлағандай бүгінгі тәрбие сағатымызда күз туралы, күздің кереметі туралы өнерімізді ортаға салуға ортаға салайық. Ендеше 4«а» сынып оқушылары өнер көрсетеді.  Міне,сары алтындай күзіміздің қуанышты бір күні.Күз айы ерекше берекелі,мерекелі ай.Әрбір үйдің дастарханын дәмге,еліміздің қоймасын дәнге толтыратын Алтын да,жомарт күзімізді жеміс-жидектерімен ортамызға шақырайық. (Оқушылар қолдарына вазаға салынған жемістерін ұстап ортаға келед)і.  Бәрі « Жомарт күздің жемісі» дәмді болсын, Көңіліміз жайнасын,әнге толсын  Ән «Күз келгенде»  Әннен соң,қолдарындағы жемістерін дастарханға қояды. 1-оқушы: Қосып білім нұрға-нұр,  Біздер бүгін жарқынбыз.  Басы оқу жылының, Берекелі Алтын күз. 2-оқушы: Берекесін сыйлауға,  Өлкемізге күз келді Жемістерін жинауға, Шақырады біздерді. 3-оқушы: Күзім-ау,күзім-ау, Мінезің қызық-ау.  Жаңбырың сіркіреп, Келгенің қызық-ау.  Күз:-Мен байлық пен молшылыққа толы мезгілмін.Өйткені: Егінді ел жинайды, Қырманға дән сыймайды . Біздің дала бай дала,  Алтын астық айнала. Ән: «Ақ бидай»  Мұғалім: Осындай дәулеті тасқан еліміздің алқабы астыққа толы болса нан да,ән де болары сөзсіз. Олай болса,Алтын күзіміздің кереметтеріне куә болайық (Ортаға жемістер шығып тақпақтарын оқиды.)  Жүзім: Жұлып едім жүзімді, Жүзі бірден үзілді. Жүзінде жеп қойыппын,  Өзім әбден тойыппын.  Алма: Бір тістеп өзін алғамды Дәмі аузымда қалғанды. Домалантып жеймін мен, Күнде қызыл алмамды . Қауын: Жинап жатыр ауылым, Сап-сары ала қауынын. Алмақ едім үлкенін, Ауырын-ай, ауырын. Қияр: Қызықтың ба қиярға,  Алда жей бер ұял ма. Көтергенше берейін, Қапшығыңа сияр ма? Өрік: Уылжыған өрікпін, Мен бау-баққа көрікпін. Бал татыған дәмім бар.  Көктемде ерте гүлдеймін.  Піспей тұрған кезімде, Менен аулақ жүр деймін. Асқабақ: Асқабақтың дәмі, Таңдайымда әлі. Кептірілген дәмі,  Таптырмайтын дәрі.  Қызанақ: Қып-қызыл боп қалғанда, Ауызыңа салғанда.  Не жетеді шіркін-ай, Қызанаққа жалғанда. Қарбыз: Күннің нұрлы шуағы,  Шұғыла боп шылады.  Шөлің әбден қанады, Көзің шамдай жанады. Тамылжыған шырыны, Таңдайымда қалады. Ән «Қауын-қарбыз»  Мұғалім: Алтын күз сіздің себетіңізде жапырақтарыңыз бар секілді,олар тапсырмалар болар бәлкім? Алтын күз:-Әрине,(Жапырақтарын көрсетеді) Күз жұмбақтардың шешуін ортаға шығарып тұрады. 1-Жапырақ тапсырмасы ( Жұмбақтар) 1)Жерге қазық қақтым,  Басына айдар тақтым. (Сәбіз) 2)Жеп көріп ем өзін мен, Жас шығарды көзімнен. (Жуа) 3)Бүрі,бүрі,бүрі бар,  Күн келбетті түрі бар. (Күнбағыс) 4)Піспеген де сырты қара,өзі қатты, Ал,піскенде ерекше дәмі тәтті.(Картоп) Мұғалім: Алтын күз бұларды ортаға неге шығардыңыз? Алтын күз:Олар айтысқа шығады.1 К ө р і н і с Бағбан:(Тырма мен жер жыртып жүреді) Мұқалмаған жігері, Атай әлі күшінде. Қашан көрсең жүреді,  Бау-бақшаның ішінде.  Қолы неткен епті еді, Бәрін өзі істейді. Ертелі кеш кетпені,  Иығынан кетпейді..(Кетеді)  Бағбан:(Күнбағысқа келеді) Күнбағыс-ау,Күнбағыс, Күнді сүйген сен нағыз. Күн ауғанда сен ауып,  Төбеңнен күн өтпей ме? Таңдайың кеуіп кетпей ме?  (Жуа,Сәбіз,Картоп ұйықтап жатады)  Күнбағыс кенет басын жерден жұлып алады. Күнбағыс:-Күнді,күнді қараңдар! Шуағын шашып,нұр төгіп тұр. Қәне,тұрыңдар.Күнді көріңдер.  (Әрқайсысын жұлқылап оятады)  Жуа:Не болды? Сәбіз:Бұл не айқай? Картоп:Ұйқымды бұздың ғой.(Есінейді) Күнбағыс:Әй,сендер-ақ мүлги бересіңдер.Мен сияқты күнді көрмейсіңдер ме?Сендер ешкімге керек емессіңдер. Жуа:Біздің адамдарға пайдалымыз.Менде С,В көп. Жөтелге,тұмауға,күйген жерге,басқада ауруларға еммін.  Картоп:Әй,әй!Жуажан,қалай ұялмайсың!Сен адамдарды жылатасың ғой.Адамға пайдалы деп мені айт.Менде глюхоза,крахмал,сахароза деген заттар бар.  Сәбіз:(Бетін шымшып):Ұят-ай! Картоп дегенің мақтаншақ екен ғой.Мақтансам мен мақтанайын. Адамдар мені дірі-дәрмек үшін өсіреді.Содан соң тамақ ретінде өсіред.іМені қан азайғанда,демікпе болғанда,асқазан ауырғанда және де қатерлі ісіктерге де пайдаланады.Мен пайдалымын!  Күнбағыс:Уа,Адам! Біз таң атпай дауласып жатырмыз.Қайсымыз адамға пайдалымыз.Айтып беріңізші!  Адам:Маған бәрің де керексіңдер.Бәрің де пайдалысыңдар.Күнбағыстан алған майға жуаны,картопты,сәбізді қуырып тамақ пісіремін. Сендер жақсы өссін деп кетпенімізді қолымыздан тастамаймыз.Енді дауды қойыңдар.Дәрілік қасиет бәріңде де бар.Күннің нұрын,ауаның тазасын жұтып өсе беріңдер! (Кетеді)  Би  2-жапырақ тапсырмасы  «Көкөністердің адамға пайдасы».  (Балалар ортаға шығып орындайды.) 1-бала.Құлпынай(Суретін көрсетіп)көздің көргіштігін жақсартады.Кітапты көп оқыса көз талады.Сондықтан құлпынай жеген адамның көру қабілеті жоғарлайды.  2- бала.Қауын құрамында қант көп.Ол бүйрек,асқазан ауруларына ем.Беттегі безеуді,секпілдерді кетіруге көмектеседі.Ет қайнап жатқанда қауынның қабығын салса жұмсақ болады . 3-бала.Өрікті Шығыстың ұлы дәрігері Әбу Әли Ибн Сина оның құрамында иод көп болғандықтан қан қысымы,жемсау ауруларын емдеуге қайнатпасын пайдаланған. 4-бала.Бананның С,В,В,В,РР дәрумендері көп. Тістің түбін бекітеді.Сүйектің қисаюына мүмкіндік бермейді. 5-бала.Пияз тамаққа ерекше дәм береді.Жұқпалы аурулардың микробын өлтіреді.Сарымсақ пен жуа өкпеге салқын тигенде,жөтелгенде емге қолданылады.  6-бала.Аскөк өт жолын,бүйректі тазалайды.Ағзадағы зат алмасуға көмектеседі. 7-бала.Қарбыз құрамында Ғе көп.Қан көбейтеді. Бүйрек,бауырдың жұмысына көмектеседі.Дәндерінен май алынады.Ішек құртын емдеп,қан тоқтатады.  Мұғалім:Алтын күзіміздің жапырақтары арқылы жемістердің емдік қасиеттері мен де таныстық. Осы көкөністеріміз бенжемістерімізге байланысты ойын ойнап сергіп алайық.  Ойын Шарты:Ағашта өсетін жемістерді атағанда қол шапалақтайды (Алма,банан т.с.с). Жерде өсетін көкөністерді атағанда аяқ топылдатады.(Картоп,жуа т.с.с)  3-жапырақ тапсырмасы  ( Пайдалы кеңестер) 1-бала.Көкөністер неғұрлым ірі туралса,соғұрлым қоректік заттары жақсы сақталады.  2-бала.Жас картопты асқанда суды алдымен қайнатып алады.  3-бала.Сәбіз,картоп,пиязды аршығанда,қол сарғайып кетеді.Сондықтан жұмысқа кіріспес бұрын қолды асханалық сірке суына батырылған шүберекпен сүрту екрек.  4-бала.Қабығымен асқан картопты тез аршу үшін 1-2 минут салқын суға салып алған дұрыс.  5-бала.Қызылша,сәбіз,картопты бір ыдыста қайнатылса, олардың түсі де,түрі де бұзылады. 6-бала.Қауын немесе қарбыз жегеннен кейін суық су ішпеңіз. 7-бала.Кепкен жемістерді, алма мен алмұртты -40 минут,өрікті -20минут,мейізді-5 минут қайнату керек. Мұғалім: Алтын күзіміздің тапсырмаларын орындадық. Күзіміздің қоштасатын уақыты да жақын екен. Алтын күз:  Байлығымды жинадым,  Барымды мен сыйладым. Алға бастар жолым бар, Аман –есен болыңдар.  Себеттегі суреттерге жазылған салат рецептілерін таратады. Мұғалім:Алтын күз бізбен қоштасарда өзіңнің өнеріңді тамашаласақ дейміз.  Ән«Кеш жарық» Мұғалім Күзге рахмет айтып,қонақтарға пайдалы кеңестер үлестіреді.

 

№10 жалпы білім беру орта мектебі, Powered by Joomla! and designed by SiteGround Joomla Templates valid xhtml valid css

x

Начало формы

Конец формы

Куандыкова Асия Жетыспаевна

Зеленобор мектеп-гимназиясының

Бастауыш сынып мұғалімі

Бастауыш сыныптарға арналған « Алтын күз» атты ертеңгілік .

Мақсаты: Мектебімізде өткізіліп жатқан «Алтын күз» мерекесіне ұйымшылдықпен қатыса отырып, күз-байлық, күз-береке, күз-молшылдық, күз-шаттық, күз-қуаныш екеніні оқушы санасына жеткізу. өздеріне ерік бере отырып, ауызбіршілікке, ынтымақтастыққа баулу.

Өткізу мерзімі: қазан 2013 жыл . Өтілетін уақыт: сағ. 14.00.

Көрнекілік : слайдтар, суреттер , шарлар.

Ертеңгілікке жауаптылар: Куандыкова А.Ж.

Музыка :(сахна сыртында « күз» туралы өлең оқылады.)

Алтын, алтын сары алтын,

Алтын күзде нұр жатыр.

Мектептегі дәстүрлі .

Мерекеміз бұл да бір.

Берекесін сыйлауға ,

Өлкемізге күз келді.

Күзгі балды тойлауға ,

Шақырамыз сіздерді.

Сахналақ қойылым.

Сахнаның шетінде « Алтын күз» тақырыбына арнап шығарма жазып отырған оқушы отырады. Кітап, дәптерлерін ашып, сабақ қарайды.Кітап оқып, әрі , бері бері жүріп үстелге отырады.

Еңілік:

-Достым, Диана , мұғалім үйге күз тақырыбында шығарма жазуға берген.-Көмектесші.

Диана:

-Еңілік оған қиналатын несі бар Күз айы –өте бір тамаша мезгіл.Күздің бізге берер сыйы да мол. Өзің ойланып отырып жаз , содан кейін маған оқып бересің (Еңілік ойланып жаза бастайды.)

Дауыстап оқып, отырып жазады.

Еңілік:

Күз келді,күн суыта бастады.Ба-ла-лар да өз-де-рі-нің ал-тын ұя мек-теп-тер-іне о-рал-ды-ыыыы. –(деп ұйқыға кетеді.дауысы біртіңдеп бәсеңдейді)

Би : «Көбелек »

(Диана мен Еңілік сахнаға шығып аң - таң болады.Таңданып )

Диана:

-Біз қайда келдік?

(Күз киімін киген қыз бала келеді.)

Күз(Мадина):

-Мен күзбін . Өте еркемін . Сәл нәрсеге ренжіп. Бұртыйып қабағымды түйе қаламын. Кейде болмашыға өкпелеп , көз жасымды алмай төгіп-төгіп жіберемін. Әйтсе де менің жомарттығым мен ақ көңілдігімді бәрі де ұнатады.

-Менің айларым -еңбек ерліктің айы . Отан қоймасы , алтын астыққа толады. Диқандар еңбек жемісіне келетін береке айы , берекесін тойлайтын , мереке айы . Сондықтан да мені жұрт « Алтын күз» деп теңейді.

Ән: «--------------------- »

Диана:

-Еңілік күздің ең керемет байлығын көрдің бе?

(Еңілік таңырқай .) -Ол не Диана?

Диана:

-Ол деген егін . Егін дегенім-дән . Дән дегенім нан емес пе? Біздің бар байлығымыз нанға толды. Нан –бақытты өмірдің бастауы, нан ән мен жырдың өзегі . Нан қасиет, нан -береке , нан-мереке емес пе !

Сахналық көрініс:

Сахнада әр түрлі жануарлар киіммен киінген аңдар алма, алмұрт, жемістерді себетке жинап жүргенін көрген Диана:

-Оу кірпі , сен не істеп жүрсің?

Кірпі: Сен айналаңа қарашы, жемістер, көкөністер пісіп , жерге түсіп жатыр, соны жинап , қысқа дайындалып жатырмыз.

Еңілік: - Араларыңда аю жоқ қой?

Кірпі: - Аюлар қысқы ұйқыға дайындалып жатыр. Мен қазір күзгі көкөністер, жемістер туралы жұмбақ жасырамын. Ал шешейік:

Дөп-дөңгелек доптай,

Іші қызыл шоқтай.

Дәмін татып көрсең,

Одан дәмді жоқтай. (қарбыз)

2.Тәтті,

Тәттінің іші қатты,

Қатының іші тәтті. (өрік)

3.Бұл недеген көп киім,

Жетпіс қабат көк киім.

Жаңбыр одан өтпейді,

Қабат-қабат тоны бар,

Түймелеуге жетпейді.(орамжапырақ)

4.Үстіне тігіп көк шатыр,

Астында қызыл дәу жатыр.(қызылша)

Кірпі: - Рахмет, балалар! Күн суытты, бізге азық жинап үлгеру керек. Сау болыңдар!

Диана:

-Балалар, келген қоңақтардың құрметіне өз өнерлерімізді көрсетейік.

Еңілік:

-Жас өнерпаздарымыздың орындауларында шағын концертімізді көруге шақырмыз.

1.Би «Макарено» 3сынып

2.Ән «Жақсы көрем» Капарова Махаббат

3. Тақпақтар 1 сынып

4. Би «Қолшатыр»

Күн шығады : Әсел.

Диана: - Біз, тағы қандай таңғажайып жерге тап болдық. (Осы кезде жаңбыр мен жел , күн сәулесін қуып жүреді )

Еңілік: – Күн сәулесі саған не болды? Сен неге жабырқаусың ?

Әсел:- Күз мезгілінде тек жеміс жидектер ғана пісіп қоймайды , табиғатта да өзгерістер болады. Желмен найзағай егер бізбен ойнамасаң селкілдеп тұрып,жаңбырлатамыз -деп менің соңымнан қуып болмайды.

Диана: Балалар ондай болса күнге көмек көрсетейік.

Еңілік: Ойынсыз мереке бола ма?. Мен сіздерді «----» ойынын ойнауға шақырамын.

Диана: Балалар,біз Мадиананы ортаға шақырайық күнге арнап ән айтсын.

Еңілік: Қошаметпен қарсы алыңыздар Капарова Махаббаттың орындауында «--------» әні.

Диана:

Еңілік , сен не, ұйықтап қалғансың ба? Сенің шығарма жазғаның қайда?

Еңілік:

-Диана, мен күздің кереметін енді түсіндім.

-Күзді береке дейміз. Өйткені күзде барлық жеміс -жидектер ,егін пісіп , мал семіреді.

Күзді-байлық дейміз. Өйткені піскен егін , жеміс-жидектер дүкендерге толады. Молшылық болады.

-Күзді мереке дейміз-адамдар өз еңбегінің жемісін көріп қуанады , мерекелейді.

-Енді мен шығармадан «5» алатын болдым.

( Сахна сыртынан оқылады.) Музыка

Алтын күз сіз бен бізге шуақ шашсын.

Көңілдің серіппелі күйін ашсын.

Бақ пен шаттық бірге қатар қонып,

Береке бірлікпенен ортақтассын.

Ән : «күз жомарт» барлық сыныптар

Тәрбие сағатының тақырыбы: «Жомарт күздің жемістері »

Тәрбие сағатының мақсаты:

Оқушыларға күзгі табиғаттағы ерекшеліктері туралы түсінік беру.Оқушылардың күз байлықтары:

астық,көкөніс,жеміс-жидектер туралы білімдерін кеңейту. Алтын күздің адамға берер пайдасын

түсіндіру және табиғатты сүйюге тәрбиелеу.

Тәрбие сағаттың көрнекіліктері:

Күз туралы суреттер мен даналық сөздер, күзгі ағаш, күз көкөністері, жеміс-жидектері, жапырақтар және музыкалық аспаптар.

1. Кіріспе сөз:

Мұғалім:

Табиғат-күллі тіршілік атаулының құтты қонысы, алтын ұя бесігі, құт берекесі. Осы табиғаттың төрт мезгілінің ерекшелігі мен есте қалатыны қазан айы. Айнала сары түске боялып, сары алтындай жалтырап көздің жауын алары сөзсіз.

Не қасиет бар дейсің, осы күзде-

Деп айтқаны әркімнің есімізде.

Ет майымен тоқашын қолтықтап ап,

Байлық, ырыс әкелген осы бізге.

Талай-талай басынан таңды асыра,

Алтын дәнін тиеп ап арбасына

Қараңыз өзі бастап кеткен жоқпа,

Отанның берекелі қамбасына- деп ақын ағамызМұқағали Мақатаев жырлағандай бүгінгі тәрбие сағатымызда күз туралы, күздің кереметі туралы өнерімізді ортаға салуға ортаға салайық. Ендеше 4«а» сынып оқушылары өнер көрсетеді. Міне,сары алтындай күзіміздің қуанышты бір күні.Күз айы ерекше берекелі,мерекелі ай.Әрбір үйдің дастарханын дәмге,еліміздің қоймасын дәнге толтыратын Алтын да,жомарт күзімізді жеміс-жидектерімен ортамызға шақырайық. (Оқушылар қолдарына вазаға салынған жемістерін ұстап ортаға келед)і.

Бәрі « Жомарт күздің жемісі» дәмді болсын, Көңіліміз жайнасын,әнге толсын

Ән «Күз келгенде»

Әннен соң,қолдарындағы жемістерін дастарханға қояды.

1-оқушы:

Қосып білім нұрға-нұр,

Біздер бүгін жарқынбыз.

Басы оқу жылының,

Берекелі Алтын күз.

2-оқушы:

Берекесін сыйлауға,

Өлкемізге күз келді

Жемістерін жинауға,

Шақырады біздерді.

3-оқушы:

Күзім-ау,күзім-ау,

Мінезің қызық-ау.

Жаңбырың сіркіреп,

Келгенің қызық-ау.

Күз:-Мен байлық пен молшылыққа толы мезгілмін.Өйткені:

Егінді ел жинайды,

Қырманға дән сыймайды.

Біздің дала бай дала,

Алтын астық айнала.

Ән: «Ақ бидай»

Мұғалім:Осындай дәулеті тасқан еліміздің алқабы астыққа толы болса нан да,ән де болары сөзсіз. Олай болса,Алтын күзіміздің кереметтеріне куә болайық (Ортаға жемістер шығып тақпақтарын оқиды.)

Жүзім:

Жұлып едім жүзімді,

Жүзі бірден үзілді.

Жүзінде жеп қойыппын,

Өзім әбден тойыппын.

Алма:

Бір тістеп өзін алғамды

Дәмі аузымда қалғанды.

Домалантып жеймін мен,

Күнде қызыл алмамды .

Қауын:

Жинап жатыр ауылым,

Сап-сары ала қауынын.

Алмақ едім үлкенін,

Ауырын-ай, ауырын.

Қияр:

Қызықтың ба қиярға,

Алда жей бер ұял ма.

Көтергенше берейін,

Қапшығыңа сияр ма?

Өрік:

Уылжыған өрікпін,

Мен бау-баққа көрікпін.

Бал татыған дәмім бар.

Көктемде ерте гүлдеймін.

Піспей тұрған кезімде,

Менен аулақ жүр деймін.

Асқабақ:

Асқабақтың дәмі,

Таңдайымда әлі.

Кептірілген дәмі,

Таптырмайтын дәрі.

Қызанақ:

Қып-қызыл боп қалғанда,

Ауызыңа салғанда.

Не жетеді шіркін-ай,

Қызанаққа жалғанда.

Қарбыз:

Күннің нұрлы шуағы,

Шұғыла боп шылады.

Шөлің әбден қанады,

Көзің шамдай жанады.

Тамылжыған шырыны,

Таңдайымда қалады.

Ән "Қауын-қарбы"

Мұғалім:Алтын күз сіздің себетіңізде жапырақтарыңыз бар секілді,олар тапсырмалар болар бәлкім?

Алтын күз:-Әрине,(Жапырақтарын көрсетеді) Күз жұмбақтардың шешуін ортаға шығарып тұрады.

1-Жапырақ тапсырмасы

( Жұмбақтар)

1)Жерге қазық қақтым,

Басына айдар тақтым. (Сәбіз)

2)Жеп көріп ем өзін мен,

Жас шығарды көзімнен. (Жуа)

3)Бүрі,бүрі,бүрі бар,

Күн келбетті түрі бар. (Күнбағыс)

4)Піспеген де сырты қара,өзі қатты,

Ал,піскенде ерекше дәмі тәтті.(Картоп)

Мұғалім:Алтын күз бұларды ортаға неге шығардыңыз?

Алтын күз:Олар айтысқа шығады.

1 К ө р і н і с

Бағбан:(Тырма мен жер жыртып жүреді)

Мұқалмаған жігері,

Атай әлі күшінде.

Қашан көрсең жүреді,

Бау-бақшаның ішінде.

Қолы неткен епті еді,

Бәрін өзі істейді. Ертелі кеш кетпені,

Иығынан кетпейді..(Кетеді)

Бағбан:(Күнбағысқа келеді)

Күнбағыс-ау,Күнбағыс,

Күнді сүйген сен нағыз.

Күн ауғанда сен ауып,

Төбеңнен күн өтпей ме?

Таңдайың кеуіп кетпей ме?

(Жуа,Сәбіз,Картоп ұйықтап жатады)

Күнбағыс кенет басын жерден жұлып алады.

Күнбағыс:-Күнді,күнді қараңдар!Шуағын шашып,нұр төгіп тұр. Қәне,тұрыңдар.Күнді көріңдер. (Әрқайсысын жұлқылап оятады)

Жуа:Не болды? Сәбіз:Бұл не айқай?

Картоп:Ұйқымды бұздың ғой.(Есінейді)

Күнбағыс:Әй,сендер-ақ мүлги бересіңдер.Мен сияқты күнді көрмейсіңдер ме?Сендер ешкімге керек емессіңдер.

Жуа:Біздің адамдарға пайдалымыз.Менде С,В көп. Жөтелге,тұмауға,күйген жерге,басқада ауруларға еммін.

Картоп:Әй,әй!Жуажан,қалай ұялмайсың!Сен адамдарды жылатасың ғой.Адамға пайдалы деп мені айт.Менде глюхоза,крахмал,сахароза деген заттар бар.

Сәбіз:(Бетін шымшып):Ұят-ай!Картоп дегенің мақтаншақ екен ғой.Мақтансам мен мақтанайын. Адамдар мені дірі-дәрмек үшін өсіреді.Содан соң тамақ ретінде өсіред.іМені қан азайғанда,демікпе болғанда,асқазан ауырғанда және де қатерлі ісіктерге де пайдаланады.Мен пайдалымын!

Күнбағыс:Уа,Адам! Біз таң атпай дауласып жатырмыз.Қайсымыз адамға пайдалымыз.Айтып беріңізші!

Адам:Маған бәрің де керексіңдер.Бәрің де пайдалысыңдар.Күнбағыстан алған майға жуаны,картопты,сәбізді қуырып тамақ пісіремін. Сендер жақсы өссін деп кетпенімізді қолымыздан тастамаймыз.Енді дауды қойыңдар.Дәрілік қасиет бәріңде де бар.Күннің нұрын,ауаның тазасын жұтып өсе беріңдер! (Кетеді)

Би

2-жапырақ тапсырмасы

«Көкөністердің адамға пайдасы».

(Балалар ортаға шығып орындайды.)

1-бала.

Құлпынай(Суретін көрсетіп)көздің көргіштігін жақсартады.Кітапты көп оқыса көз талады.Сондықтан құлпынай жеген адамның көру қабілеті жоғарлайды.

2- бала.

Қауын құрамында қант көп.Ол бүйрек,асқазан ауруларына ем.Беттегі безеуді,секпілдерді кетіруге көмектеседі.Ет қайнап жатқанда қауынның қабығын салса жұмсақ болады .

3-бала.

Өрікті Шығыстың ұлы дәрігері Әбу Әли Ибн Сина оның құрамында иод көп болғандықтан қан қысымы,жемсау ауруларын емдеуге қайнатпасын пайдаланған.

4-бала.

Бананның С,В,В,В,РР дәрумендері көп. Тістің түбін бекітеді.Сүйектің қисаюына мүмкіндік бермейді.

5-бала.

Пияз тамаққа ерекше дәм береді.Жұқпалы аурулардың микробын өлтіреді.Сарымсақ пен жуа өкпеге салқын тигенде,жөтелгенде емге қолданылады.

6-бала.Аскөк өт жолын,бүйректі тазалайды.Ағзадағы зат алмасуға көмектеседі.

7-бала.Қарбыз құрамында Ғе көп.Қан көбейтеді. Бүйрек,бауырдың жұмысына көмектеседі.Дәндерінен май алынады.Ішек құртын емдеп,қан тоқтатады.

Мұғалім:Алтын күзіміздің жапырақтары арқылы жемістердің емдік қасиеттері мен де таныстық. Осы көкөністеріміз бенжемістерімізге байланысты ойын ойнап сергіп алайық.

Ойын

Шарты:Ағашта өсетін жемістерді атағанда қол шапалақтайды (Алма,банан т.с.с). Жерде өсетін көкөністерді атағанда аяқ топылдатады.(Картоп,жуа т.с.с)

3-жапырақ тапсырмасы

( Пайдалы кеңестер)

1-бала.

Көкөністер неғұрлым ірі туралса,соғұрлым қоректік заттары жақсы сақталады.

2-бала.

Жас картопты асқанда суды алдымен қайнатып алады.

3-бала.

Сәбіз,картоп,пиязды аршығанда,қол сарғайып кетеді.Сондықтан жұмысқа кіріспес бұрын қолды асханалық сірке суына батырылған шүберекпен сүрту екрек.

4-бала.

Қабығымен асқан картопты тез аршу үшін 1-2 минут салқын суға салып алған дұрыс.

5-бала.

Қызылша,сәбіз,картопты бір ыдыста қайнатылса, олардың түсі де,түрі де бұзылады.

6-бала.

Қауын немесе қарбыз жегеннен кейін суық су ішпеңіз.

7-бала.

Кепкен жемістерді, алма мен алмұртты -40 минут,өрікті -20минут,мейізді-5 минут қайнату керек.

Мұғалім:Алтын күзіміздің тапсырмаларын орындадық.Күзіміздің қоштасатын уақыты да жақын екен.

Алтын күз:

Байлығымды жинадым,

Барымды мен сыйладым.

Алға бастар жолым бар,

Аман –есен болыңдар.

Себеттегі суреттерге жазылған салат рецептілерін таратады.

Мұғалім:Алтын күз бізбен қоштасарда өзіңнің өнеріңді тамашаласақ дейміз.

Ән«Кеш жарық»

Мұғалім Күзге рахмет айтып,қонақтарға пайдалы кеңестер үлестіреді.

Средняя школа №10, Powered by Joomla! and designed by SiteGround Joomla Templates valid xhtml valid css

Алма кетті домалап

Көше бойын жағалап

Кім алманы табады

Сол ойыннан шығады(giggle)

Өрік, алма, шие, алша.

Жидек, жүзім піседі.

Қауын, қарбыз, қияр, сәбіз,

Дүкендерге түседі.

Мен шиемін, шиемін,

Күннің көзін сүйемін.

Қышқыл шырын менде бар,

Төмен басты иемін.

Жапырақта тасалап,

Өскен жері бақша – бақ.

Күрең қызыл шіркін –ай,

Оның аты- құлпынай.

Жүзім пісті бір-бірлеп,

Үзіп мәзбіз біз енді.

Қоңырауы күмбірлеп,

Қыркүйекте күз келді.

Оқушыларға

.

0

Атырау қаласы, Томарлы селосы,

"Шағала" бала бақшасы Куанышева Г.Х.

Тақырыбы: «Күз сыйы»

Мақсаты: Балалардың күз мезгілі туралы алған білімдерін тиянақтау, күз ерекшеліктерін, күз сыйын ұғындыра отырып, балаларға мерекелік көңіл-күй сыйлау.

Көрнекіліктер: Залдың іші күз мерекесіне сай безендірілген. Мысалы: шиырма - құстың, ағаштың, жапырақтың суреттері, күз жәрмеңкесі, яғни - жемістер мен көкөністер салынған себеттер.

Жүргізуші:

Қуандырып біздерді,

Мерекелі күз келді.

Кел жемісті алтын күз

Кемелденсін халқымыз.

Құрметті ата-аналар, балалар, тәрбиешілер «күз сыйы» атты ертеңгілігімізге қош келдіңіздер!

Хор: «Алтын күз».

Жүргізуші: Шоғы толған гүлдей жайнап,

Шақырады жарқын жүз.

Сайрандаған күліп-ойнап,

Келді міне алтын күз.

Бүгінгі мерекеге орай №2 мектепалды даярлық топ бүлдіршіндері өздерінің жылы лебіздерін жолдайды.

Абунасыр: Көк майсалы көрікті,

Алқаптағы көп егін.

Бұл күндері киіпті

Сары жібек көйлегін.

Бибінұр: Жел тынымсыз гуілдеп

Болып кетті тым бұзық

Шуылдайды тал терек

Жапырағын жұлғызып

Қуаныш: Күншуаққа маужырап

Жатыр еді атырап.

Ағаштардан жамырап,

Ұшты кенет жапырақ.

Бекет: Әй алақай тамаша,

Шашу шашты жапырақ

Бақтың іші алаша

Аунар ма еді жатып ап.

Жанарыс: Алтын-сары, қызыл-көк

Алуан-алуан жапырақ.

Күзгі бақта күлімдеп

Көз тартады жапырлап.

Нұрдәулет: Үркіп-үйрек қаздары,

Шулайды көл қоғалы,

Дәурен өтіп жаздағы

Күздің желі соғады.

Мұхамбет: Ұшты талдан жапырақ

Сары көбелек секілді

Аспанда жай шатырлап

Тамшы жерде секірді

Бекзат: Дамылдап жатқан балғындай

Тоқтатты сулар тасуын

Ағаштар алтын жамбыдай

Шашады жерге шашуын

Жүрексіз қоян безеді

Жөңкілсе қаңбақ күздегі.

Қызықтыру сәті: залға «күз ханшайымы» кіреді.

Күз ханшайымы: Сәлеметсіңдер ме балалар!

- Мені таныдыңдар ма?

- Не тойлап жатсыңдар?

- Күз туралы және оның ерекшеліктері туралы кім біледі?

Балалардың жауабы: Күзде табиғат ерекше күйге енеді. Жапырақтар сары, қызыл болса, алқаптағы шөптер қоңыр, сарғыш түске боялады, құстар жылы жаққа ұшып кетеді. Күн біртіндеп қысқарады, жауын –шашын көбейіп, күн суытады. Күзде жеміс-жидектер, көкөністер, бақша дақылдары, егістіктегі астық пісіп, қамбаларға жиналады. Күз мезгілінде 3 ай бар, олар: қыркүйек, қазан, қараша.Күз - жылдың берекелі мезгілі.

Күз ханшайымы: - Ой жарайсыңдар балалар ал енді күз айларын және күз ерекшеліктерін кім маған жырға қосып айта алады?

Қыркүйек

Бір-біріне жер аспан

Мейіріммен қарасқан

Ұстаз-шәкірт жүздескен

Қош келіпсіз күз дескен.

Қазан

Қазан айы болыпты,

Қамбаға астық толыпты

Сары даланы сәндетіп

Думандатып әндетіп

Қараша

Күн суытып барады

Малдар қолға қарады

Қараша ауыл даламыз

Қысқа дайын боламыз

Алтынай

Жатыр дала жалтылдап

Жаз шуағы мол құйды

Күн астында алтын дән

Тербеледі толқиды

Көктемде егін егетін

Күзде жиып беретін

Біздің дала бай дала

Астық толы айнала

Нұрхан

Қоңыр күз келдің бе?

Қабағың түйіліп,

Қауындар, жемістер

Қалыпты жиылып.

Жанна Қ.

Қызды қайнап ел ісі

Қызыл қырмен жер үсті

Елдің тоймен жүрген

Еңбегінің жемісі.

Жүргізуші: Күз ханшайымы біздің балаларымыздың өнерлері бұнымен шектелмек емес балаларымыз өте талантты қане төрлетіңіз біздің өнерімізді тамашалаңыз.

«Жапырақтар биі»

Хор: «Сары күз»

Жүргізуші: Күз ханшайымы сізде құр алақан келмеген шығарсыз бізге арнап бір тосын сый жасап келген шығарсыз солайма?

Күз ханшайымы: Ия дұрыс айтасың бұндай өнерлі балалардың ортасына келіп ойнамай кеткенім жөн болмас сондықтанда «Жемістер мен көкөністерді жина» деген ойынды ойнағым келіп тұр. Ойынның шарты бойынша балаларды 2 топқа бөлемін сендер «Алтын күз» ал сендер «Жомарт күз» боласыңдар келістік пе? Ал ендеше ойынды бастаймыз.

Қимылды ойын: «Жемістер мен көкөністерді жина»

Ән: «Жау-жау жаңбыр» Орындайтындар: Мектепалды даярлық топ бүлдіршіндері

Жүргізуші: балалар бізді күз мерекесімен құттықтауға өздеріңнің сүйікті достарың «Буратино» келіп отыр. Ал ол өзімен бірге достарында ала келіпті. Соған қарағанда құр қол келмеген шығар. Қане Буратиноны ортаға шақырайық.

Би: «Буратино»

Жүргізуші:

Жатыр дала жалтылдап,

Жаз шуағы мол құйды.

Күн астында алтын дән

Тербеледі толқиды

№1 мектепалды даярлық топ балалары жырдан шашу шашады.

Айкөркем

Таудан салқын жел соқса,

Сыбдырлайды қалтырап

Жақын қалды желтоқсан

Жабырқайды жапырақ

Аягөз

Қиқулап көкте жүзеді

Құстардың керуен тізбегі

Күйекте күйлі мал қанша

Қырманда толы дән қанша

Алтын күз әсем айналам

Қараймын көзім талғанша

Гүлжайна

Кейде құйын кетеді

Доп қылып-ап қаңбақты

Бейне тентек баладай

Ойран асыр салады

Алма бағын жағалай

Алмаларын қағады

Серікболсын

Барын беріп халыққа

Жұмыстан соң қалтырап

Дала ұқсайды алыпқа

Дамыл алған маужырап

Саят

Ой балалар балалар

Қоңырқай күз болыпты

Қурап жапырақ салыпты

Ел егінін алыпты

Жүргізуші:

Жемістер жүр қадамын аңдап басып

Келеді міне ортаға толқып тасып

Бөбектерін өбектеген халқым менің

Көңілді қошеметпен қол соғалық

Ортаға жемістерді «Жемістер биімен» қарсы алайық «Жемістер биі»

Жүргізуші: Балалар мен жұмбақ жасырғым кеп тұр бәріміз мұқият тыңдайық:

Іші толған шәрбат

Дәмі қандай әйбат

Үзесің бірден жүзін

Оның аты-...(жүзім)

Дөп-дөңгелек сары

Ішінде бар дәні

Қызығасың көріп

Оның аты-...(өрік)

Жапырақты тасалап

Өсетін жері бақша-бақ

Күрең қызыл шіркін ай

Оның аты-...(құлпынай)

Бір сабақта көп түйме

Жей алмайсың көк күйде

Санап қара қанша

Оның аты-...(шие)

Пісетін кезі дәл күзде

Мезгілсіз оны үзбе.

Аузыңнан кетпес бал дәмі

Оның аты...(Шабдалы)

Көрініс: «Түлкі мен торғай»

Күз ханшайымы: Ой балалар менің көңіл-күйімді көтергендеріңе сендерге көп-көп рахмет. Өнерлерің үстем болсын өте талантты балалар екенсіңдер, келесі күз келгенше білімдеріңді де өнерлеріңді де өрістете беріңдер. Ал мен сендермен қош айтысамын, сау болыңдар. (Күз ханшайымы залдан шығып кетеді)

Хор: «Күз жомарт»

Жүргізуші:

Өңі қашқан бәрінің

Оңып кеткен атырап

Қолдарындай кәрінің

Қалтырайды жапырақ

Соңғы кезде жерге күн

Қырын қарап алыпты

Қара бұлттар жөргегін

Кептіре алмай қалыпты

Демекші міне балалар күзде аяқталып қалды, енді қылышын сүйретіп қыс келмекші. Күзге айтарымыз берер сыйын жылдан-жылға көп болсын елде тыныштық болсын дейміз. Осымен «Күз сыйы» атты ертеңгілігіміз аяқталды көңіл қойып тыңдағандарыңызға көп-көп рахмет.

Кері қайту

Қаттысы: жаңғақ.

Жер бетінде алма, ал-мұрт, анар, шабдалы, өрік, алхорының өсіріліп келе жатқанына 4 мың жылдан асты.

Көкөніс дақылдары

Ол – негізінен шырынды өнімдер, жапырақты өсімдіктер, тамыр – жемісті өсімдіктер, баданалар, т.б. Көкөністердің 80 тұқымдасының 600 – ден астам түрі өсіріледі.

Жеміс – ұрықтылар: қызанақ, қияр, бұрыш

жапырақтылар: қырыққабат (капуста), салат, баданақ: пияз және сарымсақ

тамыр – жемісті өсімдіктер: сәбіз, қызылша, ақжелкен, шалғам.

Нақты деректер бойынша, біз б. 3 –мыңыншы жылдары – ақ Ежелгі Қытай, Мысыр, Ежелгі Грекия, Ежелгі Рим көкөністер өсірумен айналысқан.

Жеміс – жидектерде де, көкөністер де дәрумендерге, шипалық қасиетке, азық–түліктік құндылықтарға өте бай.

Жеміс, көкөністі жуып жеу

Тұрмыста жеміс – жидек, көкөністерді жуу арқылы ластан, адам ағзасына зиянды микроорганизмдерден құтыла аласың. Саяжайда өсіп тұрған жемісті сабағынан үзіп алып, жумаған күйде жеудің өзі зиянды. Сенбесеңіз, сол жемісті шағын ыдыста аздаған сумен жуып, оны микроскоппен қарап көріңіз, ішінен адамның іш ауруын да, басқа да сырқаттарды туғызатын құж – құж қаптап жатқан құрттарды (микробтарды) көресіз.

Жалпы, жеміс – жидектерден ауруға, түрлі зиянкестерге қарсы бүркілген түрлі улы химикаттардан жақсылап жуу арқылы ғана арылуға болады. Шетелден әкелінген жемістерді арнайы сабынды суда щеткамен жуып, соңынан таза сумен мұқият шаю қа-жет. Мамандар басқа мемлекеттерден әкелінген жемісті балаларға берер алдыңда 1 сағаттай салқын суға салып қоюға ақыл – кеңес береді. Сонда оның құрамындағы зиянды заттар суға шығады. Ал мұндай алманың қабығын мүмкіндігінше, аршып жеген дұрыс.

Шіріген жері бар жемісті жемеу

Жемістің дәрумендерін сақтап қалу үшін оны тот баспайтын пышақпен кеседі. Егерде қиярда сары дақтар көп болса, оны пайдаланбайды. Себебі, ол мұнда нитраттардың көптігін таныта

ды. Нитраттарды кетіру үшін қиярды бір күн тұзды суға салып қояды, бірақ та бұлай жасағанда оның дәрумендері жойылып кетеді.

Шіріген түгілі, сәл дақ түскен жемісті жеуге болмайды. Өйткені, кішкене бұзылса болғаны, кез–келген бақша дақылының өнбойында митоксин деп аталатын улы зат түзіледі. Ол зақымдаған тұсты ойып алғаннан жойылмайды. Сол жемісті, көкөністі қайнатып, қайнатпаға (варенье) айналдырса да әлгі улы зат кетпейді. Ал ол бауырды, жүректі зақымдайды, қатерлі ісікке себеп болады.

Жеміс, көкөністі сақтау

Жеміс, көкөністі ашық күйде сақтауға болмайды. Олай жасаса, біріншіден, олар түсін, екіншіден, өздеріне тән дә-мі мен хош иісін жоғалтады. Сол себепті жеміс, көкөністі шыны ыдысқа салып, желім қалпақпен аузын жауып, мұздатқышта сақтайды. Кейбір көкөністерді (көк жуа, аскөк, т.б.) жақсылап жуып, дымқыл орамалға орап, кәдімгі жұқа қалтаға салып, мұздатқыштың астыңғы қаба-тына қойса, ол бірнеше күн сол күйінде сақталады.

Жеміс ағашын отырғызу – сауап

Ұлық Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) адамдардың жеміс ағашын отырғызып, жемісін игілікке жаратуын құптап, қолдаған. Ол бұл орайда өзінің хадис шәрі-бінде былай дейді: «Егер мұсылман кісі жеміс ағашын отырғызып, одан адам, хайуанат, немесе құстар дәм татса, көлеңкелесе, мақшар күніне дейін садақатты сауапқа қалады».

Көкөністі қалай қайнатады?

С дәрумені бар көкөністі аз қайнатады. Және де оны алюминий ыдыста қайнатқан жөн.

Тазаланған картопты суда көп ұстамайды. Су алғашқы жарты сағатта картоптың құнарлығының 40 пайызын жояды. Ұсақ кесілген картоп көп дәруменін жоғалтады.

Көкөністі баяу отта, қақ-пағын жауып қайнатқан дұ-рыс. Ең пайдалысы – қабығын аршымай қайнату. Қайнап жатқан суға лимон қышқылын қосса, картоп 7 пайыз ғана дәруменін жоғалтады.

Көкөністі қайнатып пісіргенде, жемістің құрамындағы коратин бұзылады. Қайнатылған сәбізде коротин шикі сәбізге қарағанда екі есе аз болады.

Қырыққабаттың ішкі бөліктерінен гөрі сыртқы қабықтарында коротин мен С дәрумені өте бай. Сол себепті, оны қайнатқанда қабығын аршымай, жақсылап жуып қайнатқан дұрыс.

Көкөністерді қайнатқанда, құрамындағы минералды тұздар азаяды. Картоп 20 пайыз тұз жоғалтады. Сондықтан, картоп мейлінше аз суда қайнатады.

Жеміс – жидектен жасалған тағамдарды тамақ ішерден 1 – 1,5 сағат бұрын дайындау қажет. Үш сағат өткен соң картоптан жасалған сорпада 40 – 60 пайыз дәрумен қалса, алты сағаттан соң ізі де қалмайды. Жеміс – жидектерді шикі күйінде, әрі қабығымен жеу керек. Өйткені, ішкі бөлігіне қарағанда, қабығындағы дәрумен бірнеше есеге көп.

Көкөніс, жеміс – жидектің шипасы

Асқабақ.

1.Апиын уын қайтару үшін оның етін жаншып, суын сығып алғаннан кейін, уланған адамға тиісті мөлшерде ішкізеді.

2.Отқа немесе қайнаған суға күйіп жарақаттанғанда, асқабақ етін жаншып (тазалығына көңіл бөліңіз), жараға таңады.

3.Өкпеге шығу шыққанда, асқабаққа 250 г сиыр етін қосып, суға пісіріп, тамақ орнына жейді. Май мен тұз қоспайды.

4.Құртты түсіру үшін ішкі асқабақ етінен ересектерге 500 г, балаларға 350 г жегізді, 2 сағаттан соң іш айдайтын дәрі ішкізеді, сонда құрт түседі. Дәріні 2 – 3 күн ішеді.

5.Таспа, сазан құрттарды түсіреді.

6.Көкжөтелге ем болады.

7.Тұқымының 1 келісін суға қайнатып, геморойды күніне 2 рет булайды.

8.Балалардың жұтқыншағы ауырғанда емге қолданады.

9.Жүрек әлсіздігінен жүдегенге шипа.

10.Босанғаннан кейін аналардың омырау сүті азайғанда қабығы мен ішкі тұқымын дәріге орап қайнаған сумен ішеді.

Алма.

Адамдардың тамаққа қолданатын жемістерінің 4/5 – бөлігі – алмалар. Оны ежелден ем – дәмдік тағам ретінде және ас қорытуы бұзылуын реттейтін амал ретінде қолданған. Дәрумен жетіспегенде, безгекке қарсы да жеген. Алма тәнге күш беріп, ағзаның әртүрлі аурулармен күресуіне көмектеседі. Сырқатқа шалдыққандарға да, сау адамдарға да алманы жеу пайдалы.

Алмұрт.

Оның шырыны несепті айдау үшін өте пайдалы. Алмұрт шырынын қуық-қа тас байланғанда да ішеді. Алмұрттың шырыны мен тұндырмасы несептің бөлінуін күшейтіп қана қоймай, түсін де ашып, бактерияларды жоюға әсер етеді. Оның азықтық, шипалық қасиеті мол. Алмаға қарағанда алмұртта жасуық мөлшері көбірек, сол себепті тәнге баяу сіңеді.

Өрік.

Оны «денсаулық жемісі» деп атайды. Құрамында органикалық қышқылдар, нектин, хош иісті заттар, минералды тұздар (калий,) натрий, кальций, т.б. және коротин бар.

Жүзім.

Оның жас тамырын (30 г) 2 литр суға салып қайнатып, шашты жуса, қайызғақты кетіреді, құйқа терісі тазарады, шаш жақсы өседі. Көктемде сабағын кесіп, шырынын бетке жағып, ондағы қара дақтар мен секпілді кетіреді. Шырынын мол етіп жинап, күніне 3 рет ішсе (бір шай қасықпен), бауырды жазады, оның күіп, сыздағанын басады. Ұзынша келген ақ жүзім бауыр, көк бауырды жазып, қан қысымын төмендетеді. Буынына суық тигенде қара жүзімді жиі жеген жөн. Жүзім қатерлі ісіктен қорғау қасиетіне ие. Онымен қан азаю сырқатын да емдейді. Қара жүзім шырыны қан бөгелуін болдырмауға шипалы. Жүрек шаншып ауырғанда сары мейізді ет тартқыштан өткізіп, балға араластырып, күніне 3 рет шай қасықтан жейді. Жүзімнің шырынына алма сірке суын қосып ішу еркектің ұрық безінің жұмысын жақсартады. Жарты литр шырынға бір ас қасық сірке суы қосылады. Түстен кейін қос уыс жүзім жеу немесе жүзімнің бір кесе таза сығынды шырынын ішу денеге де, ми жасушаларына да жақсы әсер етеді. Қара жүзім шырынының жүрек ауруларына қарсы анти – кансерогендік ықпалы күшті.

Лимон.

Шіру процесіне қарсы шипа. Басқа әдістермен тәннен уытты заттардың шөгінділерін шығара алмағанында, оны лимонмен шығарады. Австралия оқымыстыларының ойынша, «лимон шырыны СПИД –ке қарсы күресте арзан және әсері күшті дәрі». Орта ғасырларда халық медицинасында лимонның шырынын ұрықтануға қарсы қолданған.

Қант диабетімен ауыратындарға оның жапырағын көлеңкеде кептіріп, ұнтақтап, сосын бір ас қасығын жарты литр суға салып, шай сияқты демдеп, күніне 3 рет 30 грамнан 2 ай ішкізіп, ауруынан жазады. Лимонның шырынын сығып алып бетке жақса, ондағы қара дақ пен секпілді тазартады. Жаңағы шырынды күн сайын 50 грамнан 3 рет үзбей бір ай ішсе, бүйректегі тас пен құм түседі. Лимонды кесіп алып, шайға салып, ішіп жүрсе, қан жүрісі реттеледі, қан қысымының көтері-луі бәсеңдейді. Лимонмен шай ішкен адамның жүйкесі бірқалыпты болады.

Банан.

Ол денсаулыққа өте пайдалы, көп ауруға шипалы. Қан қысымын реттейді, инсультке шалдығудың алдын алады. Асқазан жарасына да ем. Бананды үй жағдайында сақтау үшін тоңазытқышқа салмайды. Ол он градустан төмен температурада тез бұзылып, тағамдық сапасын жоғалтады.

Құрма.

Ежелгі араб ғұламалары оның 350 – ден астам пайдалы қасиеті бар деп есептейді. Шырынынан сергітетін сусын жасалады. Құрмадан жүзден астам тағам дайындалады. Құран, хадистерде құрма – жұмақ жемісі деп аталады. Дәрігерлер оның құрамында көптеген емдік қасиет барын анықтаған.

Қант қызылшасы.

Қанды көбейту, қақырықты босату, сіңірлерді бекемдеу, денені қуаттандыру үшін пайдаланады.

Көк бауыр ауырғанға: қант қызылшасын сірке суымен, қышамен араластырып ішкізсе, көк бауырда-ғы бөгеттерді ашады.

Бір жақ шеке ауырғанда, қол – аяқтың қалтырауына: қант қызылшасының суық балмен араластырып мұрынға тақса, ауру белгілері жеңілдейді.

Құлақ ауырғанға: қант қызылшасы жапырағының суын сығып алып, балмен қосып қайнатып, жылы күйінде құлаққа тамызады.

Шаштағы битті жоюға, қайызғақты кетіруге: жапырағының суымен шашты жуады.

Іш кернесіне: қант қызылшасын қыша сірке суымен қосып қайнатып ішсе, ауырғанды басады.

Адам ағзасындағы түрлі қоқыс – қалдықтарды, артық тұздарды қуады.

Қызылша тұнбасы сәбіз, қияр шырыны қосылып әзірленеді.

Еркектердің жыныс безін зиянды элементтерден артылту үшін күніне бір мезгіл таңертеңгі астың алдында не соңынан жарты стақан қызылша шырынын ішу қажет.

Сәбіз.

Ол адамзат баласына біздің ғасырымызға дейін 2 мың жыл бұрын белгілі болған. Римдіктер оны дәмді тағам ретінде пай-аланған. Сәбіз авитаминозды (тағамда дәруменнің жетіспеуінен болатын ауру) жояды, ағзаның тұмауға қарсы тұруын күшейтеді, зат алмасуды жақсартады. Шикі сәбіз несепті айдаса, ондағы кобальд тұзы қан қысымын түсіреді, қанның қызыл түйіршіктері (эритроцит) мен гемоглобиннің түзілуіне қатысады. Сәбіздің сары өзе-

гі жүрек бұлшық етінің шар-шағанын басады, шырынын жүрек инфарктінде ішуге белгілейді. Сәбіздің тор көздемшелері адам бойында Холестериннің шапшаң бөлінуіне мүмкіндік жасайды. Сәбізді оттегі және қуықтағы тасқа қарсы пайдаланады. Дәрігерлер сәбіз шырынын жүкті әйелдерге, ой еңбегімен шұғылдана-тындарға ішуге кеңес береді. Халық медицинасында сәбізді бұрыннан несеп айдау мен ішек құртына қарсы, қан аздыққа, әлсіреуге, ішек-қарын қызметінің бұзылуына, балалы әйелдің емшек сүтінің жетіспеуіне, құрт ауруының (туберкулез) алғашқы кезеңдерінде, белсіздікке қарсы ішу ұсынылады. Осы мағсатта сәбізді сүтке қайнатып та жейді.

Қырыққабат.

Оны қалай жесе де пайдалы. Ашыған қырыққабат (капуста) тәбетті, асқазанның сөл бөлуін күшейтеді, ас қорытуды жақсартады. Ашыған қырыққабатты ас қорыту жүйесінің бұзылуына (қыжылдау, құсу, кекіру, жүрек айну, ықылық ат) алдын алу үшін пайдаланылады. Ашыған қырыққабат семіруге, шыжыңдыққа да қарсы ем. Қырыққабат сөлі (бұзылмаған) асқазанның әлсіреуін, қарын, ұлтабар жарасын, өт қабының, бауырдың әртүрлі ауруларын, асқазан қабынуын, тоқ ішек жарасының қабынуын емдейді. Сары ауру мен көк бауыр ауруларына да қырыққабат сөлін ішу қажет.

Қырыққабат шырыны асқазан сөліндегі қышқылдың көбейген кезінде, қарын ауырғанда қолданылады. Сапа болғанда, ауыз қолдырап, қабынып ауырғанда қырыққабат сөлін сумен араластырып, ауызды, тамақты шаяды. Бас ауырғанда, буын сырқырағанда ауырған жерге

қырыққабаттың жас жапырағын жапсырса, ауруды басады. Қырыққабаттың құрамында асқазан жарасына ем болатын заттар бар. Шырыны бауыр ауруына ем. Оны ішкеннен кейін аурудың жанға батқаны азайып, бауыр қалпына келеді. Қырыққабат шырынының құрамындағы күкірт пен хлор, иод асқазан мен ішектің шырышты қабығын тазартады. Ол ұлтабар жарасын да жазады. Бұл үшін қырыққабат шырынын 100 грамнан күніне 3 рет ішу қажет. Оған сәбіз шырынын қосып ішсе, әсері одан да жақсы. Бұл үшін 100 грамм қырыққабат шырынына 200-300 грамм сәбіз шырынын қосады.

Қияр.

3 қасық ұсақтап туралған жас қиярға 1 стақан қайнаған суды ыстықтай құйып, 2-3 сағат қойып, тұнбасын сүзіп алып, қалдығын сығады да 1 шай қасық балмен араластырады. Сосын бұл тұнбамен мақтаны шылап алып, таза жуылған бетті сүртсе, ол безеуден арылтады.

Қызанақ.

Ол біріншіден, тағам ретінде өте пайдалы.оның құрамында қант, пектиндік, азоттық заттар, алкалоид, минералды тұздар мол. Екіншіден, қызанақта А, В, В әсіресе, С дәрумені өте көп. Үшіншіден, жас қызанақ пен томат шырынының шипалық қасиеті жақсы. Асқазан

жарасы бар адамдар жас томат шырынын ішуге тиіс. Томат шырыны ағзадағы тастарды да ерітеді. Қызанақ бауыр ауыратындар үшін де өте пайдалы. Ол каротин, калийге де бай.

Қызыл бұрыш.

Ол адамның ғұмыр жасын ұзарта алады. Бұл ғалымдар ашқан жаңалық. Қызыл бұрыш линидтік алмасуды қалпына келтіріп, дұрыстайды, артериялық қысымды төмендетеді, ішек жолдарының микрофлорасын сауықтырады, жастың ұлғаюына байланысты болатын өзгерістерді тежейді.

Қара қарақат (смородина).

Қуыққа тас жиналып несеп жолдары зақымданса, оның 100 грамм жапырағына 60 грамм қой бүлдіргенінің (земляника) жапырағын, 40 грамм жөке гүлін, 30 грамм коровяк гүлін қосып бір стақан суда сақылдатып қайнатады. Суытады, сүзеді. Сонан соң күніне тамақтан соң 2-3 реттен ішіп тұрады.

Пияз.

Оның ащы дәмі құрамындағы эфир майынан. Құрамында С дәрумені мен каротин көп. Көктемнің көкөніс шыға қоймаған кезеңінде адамға пияз ерекше пайдалы. Біріншіден, тәнге С витаминінің күндік қажетін қанағаттандыруға көмектеседі, екіншіден, ауру жұқтырмайтын (бактерицидтік) және қырқұлаққа қарсы заттарға бай.

Сарымсақ.

Құрамында В1 тобының дәрумендері, С дәрумендері (жуашығында 10 мг пайыз, сабағында 55 мг пайыз) және Д дәрумені, иод, май, тағы да басқа заттар бар. Сарымсақтың құрамында ауру тудыратын микробтардың көптеген түр-лерін жоятын ерекше бактерицидтік (фитонцидтер) заттар болғандықтан, ол медицинада да қолданылады. Халық арасында сарымсақты көптеген ауруларды емдеуге ертеден пайдаланған. Әсіресе, қырқұлақ ауруын. Емдік қасиеті ежелден белгілі сарымсақтың жаңа қасиетін жапондық, француздық ғалымдар дәлелдеп отыр. Жапон ғалымдарының мәлімдеуінше, сарымсақ адам миындағы қартаю процесін бәсеңдетеді, оның жасушаларын тазартып оты-ады. Құрамында өте белсенді күкірт қосындылары болғандықтан, қанға түскен соң сарымсақ мидың ең қажетті деген бөліктеріне оң әсер етеді. Яғни, сарымсақтан бөлінетін заттар есте сақтау қабілеті мен эмоцияға жауап беретін жасушаларды жақсартады. 2006 жылы француз ғалымдары сарымсақтың қасиетіне қатысты өз зерттеулерінің нә тижесін жариялаған болатын. Бұл зерттеу Франция ның солтүстік-шығысындағы әйелдер арасында жасалған көрінеді. Тәжірибе көрсеткеніндей, сарымсақты көп қолданатын әйелдер арасында кеуде ісігі дертіне шалдыққандар саны басқа сарымсақты сирек қолданатын әйелдерге қара-ғанда аз болыпты.

Парсылықтар көтеуді сарымсақтың түтінімен булап емдеу әдісін қолданады. Шағындау темір құтының түбіне қатты қыздырылған кірпішті салып, одан кейін үстіне ұсақ етіп кесілген сарымсақты (болмаса түйе тікенек) салады. Сарымсақ, немесе түйе тікенек күйіп, түтіндей бастағанда сырқат құтының үстіне отырып емделеді. Бұл әдіс қажетінше қайталанады. Ежелгі римдіктер сарымсақтың қасиетін танып, оны легионерлерге күнделікті тамаққа қосып беріп отырған. Ертеде кейбір елде сарымсақты тұмар ретінде тағып, аурудан сақтанған. Сарымсақтың негізгі қасиеті оның құрамындағы эфир майы мен фитонцидте. Қолқаны қаритын эфир майы 2-3 метр аумақтағы микробтарды жойса, ондағы фитонция түрлі аурулардың таяқшасын 5 минутте өлтіреді, астың қорытылуын жақсартады. Асқазан, ішек, жүрек ауруларының да бірден-бір емі – сарымсақ. Ол қан айналымын реттейді, аурудың асқынуына жол бермейді.

Шетен жидегі (рябина).

Оның шырынын ұзақ мерзім ішетін болса тіпті көтеудің (геморрой) өзі ашылып, жазыла бастайды. Шетен жидегінің шырыны іш жүргізетін дәріден де жақсы әсер етеді. Оны қант қосып 2 рүмкеден күніне үш мезгіл ішкен жақсы.

Қауын.

Құрамында қант (негізінен сахароза), белок, клетчатка, пектин заттары, ароматтық заттар, 20 мг пайыз С дәрумені, каротин (А провитамині) минералды тұздар бар. Қауынды 6-7 ай сақтауға болады. Қауын несепті көбейтіп, оны тазарта түседі. Ірің бөлінуін тоқтатады, бүйректі қыздырып, қуық жолдарын да тазартады, бүйректегі тасты шығарады.

Картоп.

Оның шырынының құрамында калий, күкірт, фосфор, хлор көп. Соның нәтижесінде терідегі дақты картоп шырынын ішіп кетіруге болады. Ағзаны тазалауға таптырмайтын әдіс. Бұл әсіресе, сәбіз шырынын қосқанда айрықша пайдалы. Ол үшін 50 гр. картоп шырынын, 200 гр. сәбіз шырынымен араластырып, күніне 1-3 рет ішеді. Тек тағамға пайдаланғанда есте болатын бір жағдай, аршылмаған картопты суық суға пісіргенде 25 пайыз, нақ солай ыстық суға пісіргенде 10 пайыз, аршылған картопты суық суға пісіргенде 35 пайыз, нақ солай ыстық суға пісіргенде 25 пайыз өзіндегі аскорбин қышқылын жоғалтады. Магний тұздарының аса маңызды көздері картопта 25 пайыз.

Жүгері.

Дәрілік шикізат ретінде шашағы пайдалы. Оны жүгері дәні жаңадан пісіп келе жатқанда жинап алады. Көлеңкеде кептіреді. Қарайып кеткен шашақтарын алып тастайды. Шашақты жинағанда дереу кептіру қажет. Жүгері шашақтары өт пен зәр айдайды. Медицинада және малдәрігерлік саласында бауыр, өт ауруларын емдеуге пайдаланады. Ол бүйректің, жүректің дұрыс істемеуі салдарынан болатын ісікті де қайтарады.

Шие.

Ол – Орта Азия мен Қазақстанда, Кавказда көп өсетін көпжылдық өсімдік. Шиенің түрі өте көп. Шиенің ұсақ тамырын қазып алып, көлеңкеде кептіру керек. Сосын ұнтақтайды. Оның 200 граммын 3 литр суға қайнатып, бір күн тұндырып қойып сүзеді де, 150 грамм алма сірке суын құйып араластырады. Бұл дәрі буынға тұз тұнғанда, ревматизмге және қант диабетіне жақсы шипа.

Шиенің етін кептіріп, кампот жасайды. Оны қызылшамен ауырған балаға ішкізіп, аурудың бетін тез қайтарып алады. Мұны ересек адамдар сусын орнына үнемі ішетін болса, асқазан, бауыр, ішек дерттеріне ем табады, жүрегінің жұмысы жақсарады. Сүйегінің ішіндегі дәні улы, шағып жеуге болмайды.

Беке (айва).

Ағашының жас жемісі, оның жапырақтарынан дайындалған тұнба қолқа астмасы ұстамасын тоқтата алады. Құрғақ жапырғының ұнтақталған 5 грамын стақандағы қатты қайнаған суға тұндырады. 1 сағат қымтап орап қояды да сүзіп алады. Бұл тұнбаны тамақтанар алдында 2 ас қасықтан 3-4 рет ішу қажет.

Сары мейіз.

Жүрек шаншып ауырса, сары мейізді ет тартқыштан өткізіп, балға араластырады. Оны күніне 3 рет шай қасықтан жейді. Сары мейізді (жүзімді) жиі жегеннің өзі адам бойын сергітіп, жұмыс қабілетін арттырады.

Мойыл (Басқа аты шомырт).

Жапырақ төгетін ағаш. Тамыз айында жемісі піседі. Жемісі сүйекті, қара домалақ. Мойылдың жемісінен қайнатпа, кампот, сусын жасайды. Қабығы, жемісі жоғары қан қысымын төмендетіп, несепті айдайды, іштің өтуін тыяды. Басты ем болатын аурулары мен оған қарсы жасалатын дәрілер:

Қан қысымы көтерілгенде. Мойыл жемісі піскенде белгілі мөлшерде жинап алып, оған қант қосып қайнату қажет. Сосын тұқымын сүзіп алып, салқындағанында тамақ соңынан 0,250 литрден ішеді немесе қайнатылған кампотынан 1-2 қасық алып, бір кесе қайнаған суға араластырып, күніне бірнеше рет сусын орнына ішу қажет.

Іш өту. Мойыл жемісінен қоймалжың дәрі қайнатады. Тамақ соңынан күніне 3 рет бір қасықтан жейді. Жемісін сол қалпында жесе де ем.

Дәріні аурудың жағдайына қарай аз, көп мөлшерде жасайды. Басты құрамында мынандай заттар болады: жұмсартқыш зат, алма қышқылы, цитрит қышқылы, қант және басқа да заттар.

Мүкжидек.

Қиыр Шығыс пен ТМД елдерінің орталық өңірінде, ылғалды, шымтезекті, батпақты жерлерде өсіп, қыркүйек айында жемісі піседі. Күзде жиналған мүкжидектің құрамында 3,2 пайыз қант пен 3 пайыз органикалық қышқылдар, көктемгі өнімінде 4,2 пайыз қант пен 2,8 пайыз органикалық қышқылдар, 15 мг пайыз дәрумені болады. Бауыры ауыратындарға, қышқылы жоғары асқазанның қабынуында, асқазан және ішек жаралары процесінде мүкжидекті, одан жасалған тағамдарды жеу қажет.

Шалғам (редис).

Барлық жерде өсіріліп, тамыр-жеміс пайда болысымен жинап алады, әйтпесе ағаш тәрізді қатайып кетіп, дәмін жояды. Құрамында қант, су, азотты заттар, клечатка, 25 мг пайыз С дәрумені, өзіндік өткір иіс беріп тұратын эфир майы, фитонцидтер (микроорганизмге кері әсер ететін заттар), минералды тұздар бар. Ішек – қарын ауырғанда, бауыр, бүйрек және буын (подагра ауруымен сырқаттанатындарға шалғамды пайдалануға болады.

Грек жаңғағы.

200-500 жылға дейін өмір сүреді, биіктігі 25-30 метр. Ашық және күңгірт түсті ядросын (дәнін) 12 сағаттай тұзды суға салып қойса, қауызы оңай ашылады. Сонан соң дәнін ағынды суға шайып, кептіреді. Халық медицинасында грек жаңғағының дәнінен, жапырағы мен тамыр қабықтарынан шырыны (сөлі), майы емдік- диеталық мақсатқа пайдаланылады. Рахит, сары аурумен сырқаттанған балаларды грек жаңғағының жапырақ, жаңғағының қайн-атындысымен емдесе жақсы шипа. Тұнбасына дәке шылап жараның бетіне қойып, байлауға ыңғайсыз жерлерге жағып емдейді. Асқазан, ішек ауруларын да жазады.

Анар.

Құрамында қант, 4-10 мг пайыз С дәрумені, танин, лимон қышқылы бар. Шырынын (құрамында танин болғандықтан) және же- місінің қабығын медицинада асқазанның жұмысы бұ-зылғанда, кепкен бұтақтары мен діңінің қабығын ішек құртына қарсы дәрі ретінде пайдаланады. Асқазаны ауыратындар, асқазан сөлінің қышқылы жоғары, гастритпен сырқаттанатындар, энтороколитпен ауырғанда анардың ащы сорттарын пайдаланбау қажет.

Қарбыз.

Оның асханалық сортының салмағы 16 келіге дейін жетеді. Құрамында (орташа есеппен) 89,5 пайыз су, 7 пайызға жуық (кейбір сорттарында 12 пайыз) қант кездеседі. Әбден піскен қарбыз дәмді. Оны тұздап та жейді. Қарбызды дүкеннен, базардан сатып алған жөн. Өйткені онда санитарлық бақылау жасалады. Қарбыз да адам денсаулығына пайдалы.

Апелсин.

Отандық сорттарының құрамында қант, 60 мг пайыз С дәрумені, каротин (А провитамині), В1, В2, Р және РР дәрумендері бар. Темекі қағазына оралған апелсинді мамыр айына дейін сақтап қоя аласың. Әсіресе, оның қабығы дәруменге өте бай. Семіздіктен емдегенде апелсин, алма, қияр күндерін тағайындайды. Себебі көкөніс пен жемістің энергиялық қуатының аздығы тамақтың күндік рационы- ның калориялығын күрт кемітеді. Осыған орай бұл күн- дер жеңілдену күндері деп аталады.

Күнбағыс.

Мұнан жасалған дәрілер суыққа қарсы, ыстықты түсіру, тыныштандыру, тәбет ашу үшін қолданылады. Күнбағыс тұнбасын былай жасайды: жаңадан басын үзіп, гүлі мен дәнінен ажыратады, ұнтақтан үш үлкен қасығын алып оған жарты литр арақ құяды. Күн көзінде бір ай ұстайды. Тұнбаны күніне үш рет тамақтан жарты сағат бұрын 20 тамшыдан ішкен дұрыс.

Ауырған адамның ыстығын түсіруге бір ас қасық ұнтақталған жапырағына қайнаған су құйып, баяу отта 10 минуттай ұстап, тұнбаны бір сағат суытады. Күніне үш рет тамақтан жарты сағат бұрын бір стақаннан ішеді. Адамның бойында тұз жиналса, бір стақан ұнтақталған тамырға үш литр қайнаған су құйып, баяу отта 3-4 минут ұстап, бір сағат суытады. Бұл тұнбаны күніне үш рет бір стақаннан тамақтан жарты сағат бұрын ішсе, ем болады. Тек күнбағыстан жасалған осынау дәрілерді ішіп жүргенде ащы тамақтан бас тарту қажет.

Тәбетті жақсарту үшін бір ас қасық ұнтақталған гүліне бір стақан қайнаған су құйып, жарты сағат тұндырады да оны күніне үш рет үш стақаннан тамақтан жарты сағат бұрын ішіп тұрады. Күнбағысты халық медицинасында мұнан басқа мынандай ауруларға, мынандай әдіспен қарсы пайдаланады:

Тіс ауруына: тамырын суға қайнатып, суымен ауыз шаяды. Сонда тіс қақсаған ды, тіс етінің қабынғаны басылады.

Қуыққа және бүйрекке тас байланғанда: күнбағыс сабағы өзегінен (сабағы ішіндегі ақ етінен) 90 грамм алып 100 грамм суға қайнатып, күніне бір реттен бір апта бойы ішеді.

Көк жөтелге: күнбағыс сабағының өзегін жаншып, оған қайнаған су құйып бұқтырады, аздап қант қосып ішеді.

Асқазанға ас батып сіңбегенде: күнбағыс тамырын, аскөк, арпаны тең мөлшерде алып, суға қайнатып ішеді.

Жіңішке ауруға:30 грамм күнбағыс тамырына су құйып, лып еткізіп қайнатады да, күніне үш рет ішіп емделеді.

Жарыққа: 30 грамм күнбағыс тамырын қайнатып, қызыл шекер қосып ішеді.

Қан қысымы көбейгенде: 30 грамм кепкен күнбағыс жапырағы мен 30 грамм сай сағызды суға қайнатып ішкен жөн.

Түсінде жеміс-жидек көрсе

Алма.

Ибн Сийрин айтқан екен: «Түсінде көк алманы көрсе-перзент, қызыл алманы көрсе-патшалардың қамқорлығына бөленеді, ақ алманы көрсе-саудагерлерден нәпақа ажыратады, алма ащы болса-науқасты болады, егер алманы екіге бөліп қойса-серігін жоғалтады», – деп.

Жағыпар Садық айтыпты: «Түсінде алма көрмек жеті нәрсеге дәлел болады», – деп. Олар: перзент, игілік, ауру, кәнизак, һалал мал, пәрмені жүзеге аспақ, ірі табыс.

Асқабақ.

Ибн Сийрин тағы да айтыпты: «Түсінде үйіндегі асқабақты көрсе, ізет-құрметке бөленіп, науқасынан сауығып шипа табады. Егер ол кәпір болса, мұсылмандықты мойындайды, жолаушы болса, саусаламатпен оралады. Егер асқабақты пісіріп жесе, әжеті рәуә болып, ғибадатқа мойын бұрғай», – деп.

Көктемде көкөніс жеу Халқымыз көктемді – ұзынсары келген қараөзек шақ, жуанның жіңішкеріп, жіңішкенің үзілер шағы дейді. Бұл кезде адамдар бойында күзде жиналған дәрумендер қоры азаяды. Соған байланысты денеде ауруға қарсы тұру қабілеті кеміп, тұлабойда әлсіздік пайда болады. Сол себепті оған жол бермеу үшін дастарханда құнарлы тағамдармен бірге алуан түрлі көкөністерді, жеміс-жидектерді жеген жөн. Сапалы көкөністер болмаса, қалбырланған көкө-ністерді, тұздалған қырық- қабатты, көк пиязды мо- лынан пайдаланған абзал. Қараөзек шақта көк пияздың пайдасы өте жоғары. Оның 100 грамынан тәулікке қажеті С дәрумені табылады. Ашытылған қырыққабаттың 100 грамында 20 мг С дәрумені бар. Сүт өнімдерінің, қазы-қартаның, сүр еттің де көктемде пайдасы зор. Негізінен, жылдың барлық мезгілінде ересек адамдар үшін картопты қоспағанда, көкөністің күндік мөлшері 300 грамнан 400 грамға дейін болуға тиіс. Көкөніс пен жеміс орта және егде жастағы, әсіресе толығуға бейім адамдардың тамағында айрықша орын алғаны жөн. Біздің ғалымдардың зерттеулеріне

Қазіргі таңда жер бетінде жүрек-қан тамырлары кеселіне шалдыққан адамдардың саны жыл санап артып келеді. Жүрек-қан тамыр жүйесінің аурулары ең алдымен жүйкелік-психикалық ширығудың негізінде пайда болады екен. Осыған орай, олардың алдын-алу, емдеу мақсатындағы дәрілерден өзге жеміс-жидектердің де маңызы жоғары екенін айта кеткенді жөн көріп отырмыз.

Жүрекке пайдалы жемістер холестериндегі блокиратор қызметін атқарады және қан қысымын төмендетеді. Оларды үнемі пайдалану – денсаулығыңыздың қалыптАдам жүрегіне пайдалы жемістердің бірі – анар. Оның құрамы «с» дәрумені мен калийге бай. Сондықтан оның шырыны жүрек жұмысын жақсартады. Жүрек ауруларының алдын алуға, көк тамырлардың қызметіне шипасы мол.ы болуына септігін тигізеді.

Киви де жүрекке пайдалы жемістердің қатарына жатады. Үнемі бұл жемісті жеп тұрсаңыз, жүрек пен көз ауруы түрлеріне шалдықпайсыз. Бастысы киви қанның ұюын болдырмайды, және ұйыған қанды ерітетін қасиетке ие. Оның құрамында да «с» дәруменімен қоса пайдалы элементтер бар.

Жүрек-қан тамырлары ауруына аса пайдалы жемістің бірі – құлпынай. Оның шырыны қан қысымын төмендетіп, жүрАпельсиннің де жүрек ауруларына шипасы мол.

Жүректің қалыпты қанайналымының бұзылмауына септігін тигізетін дәрумендерге бай.ек соғысын жақсартады ек

Жүрек-қантамыр жүйесі мен қан қысымы дертіне пайдалы жемістің бірі – қара қарақат. Оны үнемі жеп  тұру

Шабдалының да қан қысымының көтерілу кезінде тигізер пайдасы мол. Жүрек-қан тамырлары ауруына шипа бо

Алманың денсаулыққа пайдалы тұстары орасан. Сонымен қатар, жүрек ауруын емдеу кезінде жеуге ұсынылатын басты жемістердің бірі. Тәулігіне 300-400 грамм алма жеу – қан қысымының қалыпты болуына жағдай жасайды. Тағы бір айта кететіні, алма артық салмақ тастауға да көмектеседі

Өріктің өзінен гөрі дәнегі денсаулыққа пайдалырақ. Оның құрамындағы калий жүрек бұлшықеттерінің қызметін жақсартады. Өрікті дәрігерлер жүрек жұмысын жақсарту мен шаршауды басу үшін жеуге кеңес береді.

.лар жемістердің бірі.– жүрек соғысын жақсартуға сеп

Жүзім мен оның шырынын ішу – жүрек бұлшықетінің қызметін жақсартып, қанды көбейтеді. Қан қысымы көтерілуінің алдын алатын дәрумендерге де бай. 

Алма және жеміс - жидектер

Звезды носят Rado Rado Jubile True - элитный аксессуар по специальной цене! vipmarket.kz 16 900 тенге

Заказывайте здесь Культовые часы Tissot по суперцене + подарок! vipmarket.kz 16 900 тенге

Тақырыбы: Алма және жеміс - жидектер

Мақсаты: Балалардың қиялын, зейінін дамыта отырып,  дәстүрден тыс  

                    сурет салу тәсілдерін үйрету.

Міндеттері:

1. Балалардың жемістер туралы білімдерін нығайту. 

2. Жемістер суретін сала отырып,  түстерді дұрыс таңдай білуге қалыптастыру. 3.Әдемілікке , әсемдікке, әдептілікке,тазалыққа тәрбиелеу.

Қажетті құралдар: түрлі-түсті бояулар, қолсүрткіш, политра , муляждар,

                                     сурет салатын альбом т.б.

Тәрбиеші: Қане ,балалар бір-бірімізбен амандасып алайық.

Шеңбердегі амандасу:

Армысың асыл күн!

Армысың асыл жыл!

Армысың көк аспан!

 Армысың жан досым!

Жылуыма жылу қос!

                                                 Міне, менің қолым бос.

Тәрбиеші :

- Қараңдарша, балалар, бүгін ауа райы қандай тамаша! 

Қане, бәріміз аспанға қарайықшы, не көріп тұрсыңдар?

Балалар: - Күн

Тәрбиеші: -дұрыс айтасыңдар, күнде тағы не болады?

Балалар: - Күннің шуағы болады, ол жер бетіне нұрын төгеді.

Тәрбиеші: - балалар жыл мезгілдерін еске түсірейікші?

Балалар: - Күз, қыс, көктем, жаз

Тәрбиеші: -Қазір жылдың қай мезгілі?

Балалар:  Күз

Тәрбиеші : - Күз  айларын атаңдаршы?

Балалар: қыркүйек, қазан, қараша

Тәрбиші: Күз  мезгілінде қандай жеміс-жидектер піседі?

Балалар: Алма, алмұрт, өрік, алша, шие, құлпынай   

Тәрбиеші: Бүгін біз сол алма мен жеміс-жидектердің суретін саламыз.

Тәрбиеші балаларға жемістер туралы тақпақ оқып береді

 

      Мен шиемін, шиемін,

      Күннің көзін сүйемін.

Қышқылшырынменде бар,

Төменбастыиемін.

Өрік, алма, шие, алша.

Жидек, жүзім піседі.

Қауын, қарбыз, қияр, сәбіз,

Дүкендерге түседі.Ойын:     «Не жоғалды? Тақтаға бірнеше жемістер суреті ілінеді.

      Балалар тақтаға қарайықшы не көріп тұрсыңдар?                  Жемістер.

Ойын шарты: барлық балалар шығады, жемістерді көреді, балаларды артына    теріс қаратып, жемістердің біреуін алып қоямын. Балалар жоғалған жемісті табады.

Ал, балалар сендер жемістердің қандай пайдасы бар екенін білесіңдер ме?

Енді балалар осы жемістердің суретін саламыз. Балаларға альбом, түрлі-түсті бояулар, қол сүрткіш алдарына қойылады. Тәрбиеші суреттің үлгісін тақтаға іліп, оның салу жолдарын көрсетеді.

 

Саусақпен сурет салу үлгісі:

• Балалар алма  ағаштың суретін жай қарандашпен салып алады . Оны жасыл қарандашпен немесе акварель бояуымен бояйды.

• Палитраға дайындап қойған бояуға  саусағының ұшын батырып , алманың суретін салады

• Саусағын бояуға әр батырып, бастырғаннан кейін саусақ ұшын сүртіп оттырады.

• Жүзім ағашының бұтағын салады.

• Палитрадағы жасыл бояу арқылы саусақ ұшымен жүзім домалақтарын салады

• Саусағын бояуға әр батырып, бастырғаннан кейін саусақ ұшын сүртіп оттырады.

Сергіту жаттығуы: Алма баққа барайық, (орында тұрып ,жүру)

Алма теріп алайық, ( алма теру қимылын жасайды)

Қол жетпесе алмаға (оң қолды көтеріп секіру)

Секіріп қол созайық (Екі қолды көтеріп секіру)

Тәрбиеші:

Балалар, енді мен сендерге жұмбақ жасырып көрейін, жауабын табасыңдар ма?

     Іші толған шәрбат

    Дәмі қандай әйбат

     Үзесің бірден жүзін

     Оның аты-...(жүзім)

 

Дөп-дөңгелек сары

Ішінде бар дәні

Қызығасың көріп

Оның аты-...(өрік)

 

Жапырақты тасалап

Өсетін жері бақша-бақ

Күрең қызыл шіркін ай

Оның аты-...(құлпынай)

Бір сабақта көп түйме

Жей алмайсың көк күйде

Санап қара қанша

Оның аты-...(шие)

 

Пісетін кезі дәл күзде

Мезгілсіз оны үзбе.

Аузыңнан кетпес бал дәмі

Оның аты...(Шабдалы) 

  Тәрбиеші:  - Балалар сендер көптеген жемістерді біледі екенсіңдер, тамаша!

           Ал енді осы жемістердің дәмін білесіңдерме?  Ендеше соны байқап көрейік.

Дидактиалық ойын: «Жемістің дәмін сезу»

3-4 баланы шығарып, көздерін байлап, ауыздарына туралған әр-түрлі жемістер-

     ден саламын, бала қандай жеміс екенін табады.(ойынды жалғастыруға болады)

     Тәрбиеші балалардың салған суреттерін қарап, мақтап көрме ұйымдастырады.

- балалар, сендер, алманың жеміс-жидектердің суретін өте әдемі салдыңдар. Енді бұл суреттеріңді көрмеге іліп қоямыз.

Автор Публикации:

Күз сыйы

Мақсаты: Балалардың күз мезгілі туралы алған білімдерін тиянақтау, күз ерекшеліктерін, күз сыйын ұғындыра отырып, балаларға мерекелік көңіл-күй сыйлау.
Көрнекіліктер: Залдың іші күз мерекесіне сай безендірілген. Мысалы: шиырма - құстың, ағаштың, жапырақтың суреттері, күз жәрмеңкесі, яғни - жемістер мен көкөністер салынған себеттер.

Жүргізуші:
Қуандырып біздерді,
Мерекелі күз келді.
Кел жемісті алтын күз
Кемелденсін халқымыз.
Құрметті ата-аналар, балалар, тәрбиешілер «күз сыйы» атты ертеңгілігімізге қош келдіңіздер!

Хор: «Алтын күз».
Жүргізуші: Шоғы толған гүлдей жайнап,
Шақырады жарқын жүз.
Сайрандаған күліп-ойнап,
Келді міне алтын күз.

Бүгінгі мерекеге орай №2 мектепалды даярлық топ бүлдіршіндері өздерінің жылы лебіздерін жолдайды.
Абунасыр: Көк майсалы көрікті,
Алқаптағы көп егін.
Бұл күндері киіпті
Сары жібек көйлегін.

Бибінұр: Жел тынымсыз гуілдеп
Болып кетті тым бұзық
Шуылдайды тал терек
Жапырағын жұлғызып

Қуаныш: Күншуаққа маужырап
Жатыр еді атырап.
Ағаштардан жамырап,
Ұшты кенет жапырақ.

Бекет: Әй алақай тамаша,
Шашу шашты жапырақ
Бақтың іші алаша
Аунар ма еді жатып ап.

Жанарыс: Алтын-сары, қызыл-көк
Алуан-алуан жапырақ.
Күзгі бақта күлімдеп
Көз тартады жапырлап.

Нұрдәулет: Үркіп-үйрек қаздары,
Шулайды көл қоғалы,
Дәурен өтіп жаздағы
Күздің желі соғады.

Мұхамбет: Ұшты талдан жапырақ
Сары көбелек секілді
Аспанда жай шатырлап
Тамшы жерде секірді

Бекзат: Дамылдап жатқан балғындай
Тоқтатты сулар тасуын
Ағаштар алтын жамбыдай
Шашады жерге шашуын
Жүрексіз қоян безеді
Жөңкілсе қаңбақ күздегі.

Қызықтыру сәті: залға «күз ханшайымы» кіреді.
Күз ханшайымы: Сәлеметсіңдер ме балалар!
- Мені таныдыңдар ма?
- Не тойлап жатсыңдар?
- Күз туралы және оның ерекшеліктері туралы кім біледі?
Балалардың жауабы: Күзде табиғат ерекше күйге енеді. Жапырақтар сары, қызыл болса, алқаптағы шөптер қоңыр, сарғыш түске боялады, құстар жылы жаққа ұшып кетеді. Күн біртіндеп қысқарады, жауын –шашын көбейіп, күн суытады. Күзде жеміс-жидектер, көкөністер, бақша дақылдары, егістіктегі астық пісіп, қамбаларға жиналады. Күз мезгілінде 3 ай бар, олар: қыркүйек, қазан, қараша.Күз - жылдың берекелі мезгілі.

Күз ханшайымы: - Ой жарайсыңдар балалар ал енді күз айларын және күз ерекшеліктерін кім маған жырға қосып айта алады?
Қыркүйек
Бір-біріне жер аспан
Мейіріммен қарасқан
Ұстаз-шәкірт жүздескен
Қош келіпсіз күз дескен.
Қазан
Қазан айы болыпты,
Қамбаға астық толыпты
Сары даланы сәндетіп
Думандатып әндетіп
Қараша
Күн суытып барады
Малдар қолға қарады
Қараша ауыл даламыз
Қысқа дайын боламыз
Алтынай
Жатыр дала жалтылдап
Жаз шуағы мол құйды
Күн астында алтын дән
Тербеледі толқиды
Көктемде егін егетін
Күзде жиып беретін
Біздің дала бай дала
Астық толы айнала
Нұрхан
Қоңыр күз келдің бе?
Қабағың түйіліп,
Қауындар, жемістер
Қалыпты жиылып.
Жанна Қ.
Қызды қайнап ел ісі
Қызыл қырмен жер үсті
Елдің тоймен жүрген
Еңбегінің жемісі.

Жүргізуші: Күз ханшайымы біздің балаларымыздың өнерлері бұнымен шектелмек емес балаларымыз өте талантты қане төрлетіңіз біздің өнерімізді тамашалаңыз.
«Жапырақтар биі»
Хор: «Сары күз»

Жүргізуші: Күз ханшайымы сізде құр алақан келмеген шығарсыз бізге арнап бір тосын сый жасап келген шығарсыз солайма?
Күз ханшайымы: Ия дұрыс айтасың бұндай өнерлі балалардың ортасына келіп ойнамай кеткенім жөн болмас сондықтанда «Жемістер мен көкөністерді жина» деген ойынды ойнағым келіп тұр. Ойынның шарты бойынша балаларды 2 топқа бөлемін сендер «Алтын күз» ал сендер «Жомарт күз» боласыңдар келістік пе? Ал ендеше ойынды бастаймыз.

Қимылды ойын: «Жемістер мен көкөністерді жина»
Ән: «Жау-жау жаңбыр» Орындайтындар: Мектепалды даярлық топ бүлдіршіндері
Жүргізуші: балалар бізді күз мерекесімен құттықтауға өздеріңнің сүйікті достарың «Буратино» келіп отыр. Ал ол өзімен бірге достарында ала келіпті. Соған қарағанда құр қол келмеген шығар. Қане Буратиноны ортаға шақырайық.
Би: «Буратино»
Жүргізуші:
Жатыр дала жалтылдап,
Жаз шуағы мол құйды.
Күн астында алтын дән
Тербеледі толқиды
№1 мектепалды даярлық топ балалары жырдан шашу шашады.
Айкөркем
Таудан салқын жел соқса,
Сыбдырлайды қалтырап
Жақын қалды желтоқсан
Жабырқайды жапырақ
Аягөз
Қиқулап көкте жүзеді
Құстардың керуен тізбегі
Күйекте күйлі мал қанша
Қырманда толы дән қанша
Алтын күз әсем айналам
Қараймын көзім талғанша
Гүлжайна
Кейде құйын кетеді
Доп қылып-ап қаңбақты
Бейне тентек баладай
Ойран асыр салады
Алма бағын жағалай
Алмаларын қағады
Серікболсын
Барын беріп халыққа
Жұмыстан соң қалтырап
Дала ұқсайды алыпқа
Дамыл алған маужырап
Саят
Ой балалар балалар
Қоңырқай күз болыпты
Қурап жапырақ салыпты
Ел егінін алыпты
Жүргізуші:
Жемістер жүр қадамын аңдап басып
Келеді міне ортаға толқып тасып
Бөбектерін өбектеген халқым менің
Көңілді қошеметпен қол соғалық

Ортаға жемістерді «Жемістер биімен» қарсы алайық «Жемістер биі»

Жүргізуші: Балалар мен жұмбақ жасырғым кеп тұр бәріміз мұқият тыңдайық:

Іші толған шәрбат
Дәмі қандай әйбат
Үзесің бірден жүзін
Оның аты-...(жүзім)

Дөп-дөңгелек сары
Ішінде бар дәні
Қызығасың көріп
Оның аты-...(өрік)

Жапырақты тасалап
Өсетін жері бақша-бақ
Күрең қызыл шіркін ай
Оның аты-...(құлпынай)

Бір сабақта көп түйме
Жей алмайсың көк күйде
Санап қара қанша
Оның аты-...(шие)

Пісетін кезі дәл күзде
Мезгілсіз оны үзбе.
Аузыңнан кетпес бал дәмі
Оның аты...(Шабдалы)

Көрініс: «Түлкі мен торғай»
Күз ханшайымы: Ой балалар менің көңіл-күйімді көтергендеріңе сендерге көп-көп рахмет. Өнерлерің үстем болсын өте талантты балалар екенсіңдер, келесі күз келгенше білімдеріңді де өнерлеріңді де өрістете беріңдер. Ал мен сендермен қош айтысамын, сау болыңдар. (Күз ханшайымы залдан шығып кетеді)

Хор: «Күз жомарт»
Жүргізуші:
Өңі қашқан бәрінің
Оңып кеткен атырап
Қолдарындай кәрінің
Қалтырайды жапырақ
Соңғы кезде жерге күн
Қырын қарап алыпты
Қара бұлттар жөргегін
Кептіре алмай қалыпты

Автор Публикации:

Күз сыйы

Мақсаты: Балалардың күз мезгілі туралы алған білімдерін тиянақтау, күз ерекшеліктерін, күз сыйын ұғындыра отырып, балаларға мерекелік көңіл-күй сыйлау.

Көрнекіліктер: Залдың іші күз мерекесіне сай безендірілген. Мысалы: шиырма - құстың, ағаштың, жапырақтың суреттері, күз жәрмеңкесі, яғни - жемістер мен көкөністер салынған себеттер.

Жүргізуші:

Қуандырып біздерді,

Мерекелі күз келді.

Кел жемісті алтын күз

Кемелденсін халқымыз.

Құрметті ата-аналар, балалар, тәрбиешілер «күз сыйы» атты ертеңгілігімізге қош келдіңіздер!

Хор: «Алтын күз».

Жүргізуші: Шоғы толған гүлдей жайнап,

Шақырады жарқын жүз.

Сайрандаған күліп-ойнап,

Келді міне алтын күз.

Бүгінгі мерекеге орай №2 мектепалды даярлық топ бүлдіршіндері өздерінің жылы лебіздерін жолдайды.

Абунасыр: Көк майсалы көрікті,

Алқаптағы көп егін.

Бұл күндері киіпті

Сары жібек көйлегін.

Бибінұр: Жел тынымсыз гуілдеп

Болып кетті тым бұзық

Шуылдайды тал терек

Жапырағын жұлғызып

Қуаныш: Күншуаққа маужырап

Жатыр еді атырап.

Ағаштардан жамырап,

Ұшты кенет жапырақ.

Бекет: Әй алақай тамаша,

Шашу шашты жапырақ

Бақтың іші алаша

Аунар ма еді жатып ап.

Жанарыс: Алтын-сары, қызыл-көк

Алуан-алуан жапырақ.

Күзгі бақта күлімдеп

Көз тартады жапырлап.

Нұрдәулет: Үркіп-үйрек қаздары,

Шулайды көл қоғалы,

Дәурен өтіп жаздағы

Күздің желі соғады.

Мұхамбет: Ұшты талдан жапырақ

Сары көбелек секілді

Аспанда жай шатырлап

Тамшы жерде секірді

Бекзат: Дамылдап жатқан балғындай

Тоқтатты сулар тасуын

Ағаштар алтын жамбыдай

Шашады жерге шашуын

Жүрексіз қоян безеді

Жөңкілсе қаңбақ күздегі.

Қызықтыру сәті: залға «күз ханшайымы» кіреді.

Күз ханшайымы: Сәлеметсіңдер ме балалар!

- Мені таныдыңдар ма?

- Не тойлап жатсыңдар?

- Күз туралы және оның ерекшеліктері туралы кім біледі?

Балалардың жауабы: Күзде табиғат ерекше күйге енеді. Жапырақтар сары, қызыл болса, алқаптағы шөптер қоңыр, сарғыш түске боялады, құстар жылы жаққа ұшып кетеді. Күн біртіндеп қысқарады, жауын –шашын көбейіп, күн суытады. Күзде жеміс-жидектер, көкөністер, бақша дақылдары, егістіктегі астық пісіп, қамбаларға жиналады. Күз мезгілінде 3 ай бар, олар: қыркүйек, қазан, қараша.Күз - жылдың берекелі мезгілі.

Күз ханшайымы: - Ой жарайсыңдар балалар ал енді күз айларын және күз ерекшеліктерін кім маған жырға қосып айта алады?

Қыркүйек

Бір-біріне жер аспан

Мейіріммен қарасқан

Ұстаз-шәкірт жүздескен

Қош келіпсіз күз дескен.

Қазан

Қазан айы болыпты,

Қамбаға астық толыпты

Сары даланы сәндетіп

Думандатып әндетіп

Қараша

Күн суытып барады

Малдар қолға қарады

Қараша ауыл даламыз

Қысқа дайын боламыз

Алтынай

Жатыр дала жалтылдап

Жаз шуағы мол құйды

Күн астында алтын дән

Тербеледі толқиды

Көктемде егін егетін

Күзде жиып беретін

Біздің дала бай дала

Астық толы айнала

Нұрхан

Қоңыр күз келдің бе?

Қабағың түйіліп,

Қауындар, жемістер

Қалыпты жиылып.

Жанна Қ.

Қызды қайнап ел ісі

Қызыл қырмен жер үсті

Елдің тоймен жүрген

Еңбегінің жемісі.

Жүргізуші: Күз ханшайымы біздің балаларымыздың өнерлері бұнымен шектелмек емес балаларымыз өте талантты қане төрлетіңіз біздің өнерімізді тамашалаңыз.

«Жапырақтар биі»

Хор: «Сары күз»

Жүргізуші: Күз ханшайымы сізде құр алақан келмеген шығарсыз бізге арнап бір тосын сый жасап келген шығарсыз солайма?

Күз ханшайымы: Ия дұрыс айтасың бұндай өнерлі балалардың ортасына келіп ойнамай кеткенім жөн болмас сондықтанда «Жемістер мен көкөністерді жина» деген ойынды ойнағым келіп тұр. Ойынның шарты бойынша балаларды 2 топқа бөлемін сендер «Алтын күз» ал сендер «Жомарт күз» боласыңдар келістік пе? Ал ендеше ойынды бастаймыз.

Қимылды ойын: «Жемістер мен көкөністерді жина»

Ән: «Жау-жау жаңбыр» Орындайтындар: Мектепалды даярлық топ бүлдіршіндері

Жүргізуші: балалар бізді күз мерекесімен құттықтауға өздеріңнің сүйікті достарың «Буратино» келіп отыр. Ал ол өзімен бірге достарында ала келіпті. Соған қарағанда құр қол келмеген шығар. Қане Буратиноны ортаға шақырайық.

Би: «Буратино»

Жүргізуші:

Жатыр дала жалтылдап,

Жаз шуағы мол құйды.

Күн астында алтын дән

Тербеледі толқиды

№1 мектепалды даярлық топ балалары жырдан шашу шашады.

Айкөркем

Таудан салқын жел соқса,

Сыбдырлайды қалтырап

Жақын қалды желтоқсан

Жабырқайды жапырақ

Аягөз

Қиқулап көкте жүзеді

Құстардың керуен тізбегі

Күйекте күйлі мал қанша

Қырманда толы дән қанша

Алтын күз әсем айналам

Қараймын көзім талғанша

Гүлжайна

Кейде құйын кетеді

Доп қылып-ап қаңбақты

Бейне тентек баладай

Ойран асыр салады

Алма бағын жағалай

Алмаларын қағады

Серікболсын

Барын беріп халыққа

Жұмыстан соң қалтырап

Дала ұқсайды алыпқа

Дамыл алған маужырап

Саят

Ой балалар балалар

Қоңырқай күз болыпты

Қурап жапырақ салыпты

Ел егінін алыпты

Жүргізуші:

Жемістер жүр қадамын аңдап басып

Келеді міне ортаға толқып тасып

Бөбектерін өбектеген халқым менің

Көңілді қошеметпен қол соғалық

Ортаға жемістерді «Жемістер биімен» қарсы алайық «Жемістер биі»

Жүргізуші: Балалар мен жұмбақ жасырғым кеп тұр бәріміз мұқият тыңдайық:

Іші толған шәрбат

Дәмі қандай әйбат

Үзесің бірден жүзін

Оның аты-...(жүзім)

Дөп-дөңгелек сары

Ішінде бар дәні

Қызығасың көріп

Оның аты-...(өрік)

Жапырақты тасалап

Өсетін жері бақша-бақ

Күрең қызыл шіркін ай

Оның аты-...(құлпынай)

Бір сабақта көп түйме

Жей алмайсың көк күйде

Санап қара қанша

Оның аты-...(шие)

Пісетін кезі дәл күзде

Мезгілсіз оны үзбе.

Аузыңнан кетпес бал дәмі

Оның аты...(Шабдалы)

Көрініс: «Түлкі мен торғай»

Күз ханшайымы: Ой балалар менің көңіл-күйімді көтергендеріңе сендерге көп-көп рахмет. Өнерлерің үстем болсын өте талантты балалар екенсіңдер, келесі күз келгенше білімдеріңді де өнерлеріңді де өрістете беріңдер. Ал мен сендермен қош айтысамын, сау болыңдар. (Күз ханшайымы залдан шығып кетеді)

Хор: «Күз жомарт»

Жүргізуші:

Өңі қашқан бәрінің

Оңып кеткен атырап

Қолдарындай кәрінің

Қалтырайды жапырақ

Соңғы кезде жерге күн

Қырын қарап алыпты

Қара бұлттар жөргегін

Кептіре алмай қалыпты

Мақсаты: Балалардың қиялын, зейінін дамыта отырып,  дәстүрден тыс  

                    сурет салу тәсілдерін үйрету.

Міндеттері:

1. Балалардың жемістер туралы білімдерін нығайту. 

2. Жемістер суретін сала отырып,  түстерді дұрыс таңдай білуге қалыптастыру. 3.Әдемілікке , әсемдікке, әдептілікке,тазалыққа тәрбиелеу.

Қажетті құралдар: түрлі-түсті бояулар, қолсүрткіш, политра , муляждар,

                                     сурет салатын альбом т.б.

Тәрбиеші: Қане ,балалар бір-бірімізбен амандасып алайық.

Шеңбердегі амандасу:

Армысың асыл күн!

Армысың асыл жыл!

Армысың көк аспан!

 Армысың жан досым!

Жылуыма жылу қос!

                                                 Міне, менің қолым бос.

Тәрбиеші :

- Қараңдарша, балалар, бүгін ауа райы қандай тамаша! 

Қане, бәріміз аспанға қарайықшы, не көріп тұрсыңдар?

Балалар: - Күн

Тәрбиеші: -дұрыс айтасыңдар, күнде тағы не болады?

Балалар: - Күннің шуағы болады, ол жер бетіне нұрын төгеді.

Тәрбиеші: - балалар жыл мезгілдерін еске түсірейікші?

Балалар: - Күз, қыс, көктем, жаз

Тәрбиеші: -Қазір жылдың қай мезгілі?

Балалар:  Күз

Тәрбиеші : - Күз  айларын атаңдаршы?

Балалар: қыркүйек, қазан, қараша

Тәрбиші: Күз  мезгілінде қандай жеміс-жидектер піседі?

Балалар: Алма, алмұрт, өрік, алша, шие, құлпынай   

Тәрбиеші: Бүгін біз сол алма мен жеміс-жидектердің суретін саламыз.

Тәрбиеші балаларға жемістер туралы тақпақ оқып береді

 

      Мен шиемін, шиемін,

      Күннің көзін сүйемін.

Қышқылшырынменде бар,

Төменбастыиемін.

Өрік, алма, шие, алша.

Жидек, жүзім піседі.

Қауын, қарбыз, қияр, сәбіз,

Дүкендерге түседі.Ойын:     «Не жоғалды? Тақтаға бірнеше жемістер суреті ілінеді.

      Балалар тақтаға қарайықшы не көріп тұрсыңдар?                  Жемістер.

Ойын шарты: барлық балалар шығады, жемістерді көреді, балаларды артына    теріс қаратып, жемістердің біреуін алып қоямын. Балалар жоғалған жемісті табады.

Ал, балалар сендер жемістердің қандай пайдасы бар екенін білесіңдер ме?

Енді балалар осы жемістердің суретін саламыз. Балаларға альбом, түрлі-түсті бояулар, қол сүрткіш алдарына қойылады. Тәрбиеші суреттің үлгісін тақтаға іліп, оның салу жолдарын көрсетеді.

 

Саусақпен сурет салу үлгісі:

• Балалар алма  ағаштың суретін жай қарандашпен салып алады . Оны жасыл қарандашпен немесе акварель бояуымен бояйды.

• Палитраға дайындап қойған бояуға  саусағының ұшын батырып , алманың суретін салады

• Саусағын бояуға әр батырып, бастырғаннан кейін саусақ ұшын сүртіп оттырады.

• Жүзім ағашының бұтағын салады.

• Палитрадағы жасыл бояу арқылы саусақ ұшымен жүзім домалақтарын салады

• Саусағын бояуға әр батырып, бастырғаннан кейін саусақ ұшын сүртіп оттырады.

Сергіту жаттығуы: Алма баққа барайық, (орында тұрып ,жүру)

Алма теріп алайық, ( алма теру қимылын жасайды)

Қол жетпесе алмаға (оң қолды көтеріп секіру)

Секіріп қол созайық (Екі қолды көтеріп секіру)

Тәрбиеші:

Балалар, енді мен сендерге жұмбақ жасырып көрейін, жауабын табасыңдар ма?

     Іші толған шәрбат

    Дәмі қандай әйбат

     Үзесің бірден жүзін

     Оның аты-...(жүзім)

 

Дөп-дөңгелек сары

Ішінде бар дәні

Қызығасың көріп

Оның аты-...(өрік)

 

Жапырақты тасалап

Өсетін жері бақша-бақ

Күрең қызыл шіркін ай

Оның аты-...(құлпынай)

Бір сабақта көп түйме

Жей алмайсың көк күйде

Санап қара қанша

Оның аты-...(шие)

 

Пісетін кезі дәл күзде

Мезгілсіз оны үзбе.

Аузыңнан кетпес бал дәмі

Оның аты...(Шабдалы) 

  Тәрбиеші:  - Балалар сендер көптеген жемістерді біледі екенсіңдер, тамаша!

           Ал енді осы жемістердің дәмін білесіңдерме?  Ендеше соны байқап көрейік.

Дидактиалық ойын: «Жемістің дәмін сезу»

3-4 баланы шығарып, көздерін байлап, ауыздарына туралған әр-түрлі жемістер-

     ден саламын, бала қандай жеміс екенін табады.(ойынды жалғастыруға болады)

     Тәрбиеші балалардың салған суреттерін қарап, мақтап көрме ұйымдастырады.

- балалар, сендер, алманың жеміс-жидектердің суретін өте әдемі салдыңдар. Енді бұл суреттеріңді көрмеге іліп қоямыз.