- Балалар, б?л ?ай ?лтты? музыкасы? Ия, сендер оны жа?сы білесі?дер, б?л ?нді музыкасы. Біз ?лем халы?тарыны? м?дениеті туралы та?ырыбымызды? «?нділер» б?ліміндеміз. ?уелі ?ткен та?ырыптарымыз?а бір шолу жасап алайы?.
2. ?й тапсырмасын ?айталау. 2 слайд
- Та?тада?ы суреттерге назар аудары?дар да ол суреттер ?ай халы??а т?н екендігін табы?дар ж?не сол парта?а барып отыры?дар.
Та?тада?ы суреттерді танып ал!
(?олдарында?ы карточкалар бойынша 3 топ?а б?лініп отырады. Олар - Кабуки, ?ытай, Катхакали)
3. 3слайд бойынша ?й тапсырмасына ?айталап шы?у.
- Хал?ы
- Театры,
- М?дениеті
4. 4 слайд
- «Ма?ан таныс». ?зі?е таныс актерлерді атап шы?.
- Ал, енді біз ?нді актерларымен ?аншалы?ты таныспыз. Мына суреттерден кімдерді жа?сы танимыз, ж?не олар туралы не білеміз?
Авики Гор Шак Рукх Хан Айшвария Рай Аамир Кхан Хем Малини
5 Слайд. РАГА с?зіне с?зж?мба?.
1. ?нді актеріні? Айшвария - РАЙ
2. «Келін» фильміні? басты кейіпкері – Ананди
3. «Зита мен.» фильмі – Гита
4. Анандиді? ?з есімі – Авика. Осы есімдерді? басты ?ріптерін ?осып жасырын?ан с?зді тап.
5. Жасырын?ан с?здерді? бас ?ріптерін с?зж?мба?ты? бас?ы ?рпі етіп шешіп к?р. Жауабы – РАГА
6. 6 Слайд. Жа?а саба?: ?ндіні? с?лу сазды рагасы
?нді музыкасы — ?лемдегі е? к?не, ?зіндік келбеті бар ыр?а?. Ол бастауын сонау бізді? заманымыз?а дейінгі III ?асырда?ы Махенджо Даро мен Хараппа ?ркениетінен алады. ?нді музыкасы бізді? заманымыз?а дейінгі ал?аш?ы мы?жылды?ты? бірінші жартысы мен екінші жартысыны? ая?ында дами бастады.?ндіні? Рагасы классикалы? музыка. Тарихи та?ырып?а ??рыл?ан. Жеке дауыспен орындау?а арнал?ан баяу музыка. Рага бірнеше минуттар?а созыла беруі м?мкін. Классикалы? музыка ?неріні? т?рлері сонау VII ?асырдан бастап етек алып, ?рбір а?с?йек сарайында аулада орындалып, кейін храмдар мен сарайларда?ы д?ст?рлі ?лтты? музыка ретінде ?алыптасады. ?нді классикалы? музыка ?неріні? негізі "рага" болып, к?п?лтты? (к?пшіліктік) салттарды ?алыптастырды.
?нді биі – екі мы? жылдан астам тарихы бар ?те к?не ?нер. ?нді мифологиясы бойынша, е? ал?аш?ы биші Шива ??дай болды деп саналады. Осы а?ызда Шива ?зіні? ?рт?рлі ?имылдардан ??рал?ан биімен т?псіз т???иы?тан мына жары? ?лемді жаратты делінеді.
Негізі, ?нді биі классикалы?, тайпалы? ж?не халы? билері болып ?ш топ?а б?лінеді. Театр, музыка мен би ?нері ж?ніндегі «Натьяшастра» (II ?асыр) трактатында би негізгі б?лім ретінде ерекше ?арастырылады. Осы е?бекте биді? б?кіл ?а?идалары, ?имылдары, кейіпкерлері, тіпті, костюмдеріне дейін ?андай болу керек екендігі жазыл?ан. ?нді классикалы? биіні? 8 стилі бар. Олар: Тамилнаду штатында – Бхаратанатьям, Уттар - Прадеш, Раджастан штаттарында – Катхак, Керала штатында – Катхакали (ерлер биі) ж?не Мохини - аттам (?йелдер биі), Андхра - Прадеш штатында – Кучипуди, Манипур штатында – Манипури, Орисса штатында – Одисси, Ассам штатында – сатрия билері. Б?ларды? барлы?ыны? орындалу техникасы т?рліше бол?анымен, философиялы? м?ні бірдей. ?р стилді? ?зіні? тере? тарихы, ?зіндік за?дылы?тары бар.
– ?нді классикалы? биіні? е? негізгі ерекшелігі – ?дебиетпен байланыстылы?ында. Билерді? барлы?ы белгілі бір шы?арма?а, эпостарды? ішіндегі мифтерге ?ойылады. ?имыл - ?оз?алыстар ар?ылы о?и?аны? мазм?ны жеткізіледі. Сосын ?нді би ?имылдарыны? ?зі бір ?ылым сия?ты. Оларда ?р ?имылды? белгілі бір м?н - ма?ынасы бар, я?ни, ?р ?оз?алыс с?йлеп т?рады.
Халы? билері. Оларды? мазм?ндары бірдей болып келеді, ?леуметтік ?мірді суреттейді, классикалы? билер секілді арнайы о?и?а?а ??рылмайды. Тайпа билері де д?л солай.
XVII ?асыр?а дейінгі, я?ни ежелгі ж?не орта ?асырлар кезе?. Ол кездері биді ?ибадатханаларда билейтін бол?ан. Сол ?шін ?ыздарды арнайы ?ибадатханаларда т?рбиелеген, оларды девадаси деп ата?ан. Олар жа?сы билеп ?ана ?оймай, ?н айтып, музыкалы? аспапта ойна?ан, жа?сы киініп, актерлік шеберлікке те ?йренген, ?демі с?йлеп, т?рлі ?лтты? салт - д?ст?рлерді жетік ме?геріп шы??ан. ?рбір ата - ана ?зіні? бір ?ызын бишілікті о?ыту ?шін ?ибадатхана?а беріп отыр?ан. ?йткені оларды? ?о?амда?ы д?режесі ?те биік болатын, оларды ?атты сыйлайтын.
Музыка ты?дау: ?нді рагасы - (салайдтарда)
Музыка талдау:
1 топ?а – естіген музыкадан ал?ан ?сері? ?андай
2 топ?а - музыканы? к?ркемдігі (темпі т. б) туралы айт
3 топ?а - музыка ?андай к??іл - к?й ?алыптастырады?
Сергіту:?ане балалар музыка ?уенімен ?имылдар жасайы?. Мысалы ?нділерді? ?демі бір ?имылын жасап к?рейік.
- Рахмет, балалар, ?те тамаша биледі?дер!
.?н ?йрену:
- Балалар, біз м?ндай м?ліметті? барлы?ын ?айдан ?йренеміз (мектептен)?
Сабақтың мақсаты: Әлем халықтарының театрларымен таныстыру. Оның ішінде үнді дәстүрлі музыкасыны тыңдау арқылы эстетикалық тәрбие беру. Оқушыларды әлемдік мәдениеттілікке тәрбиелеу. Көзқарастары мен дүниетанымдарын кеңейту.
Типі: аралас сабақ
Пәнаралық байланыс: география
Барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі:
Түгелдеу. Сабаққа назарын аудару
Балалар сыныпқа үнді музыкасымен кіреді.
- Балалар, бұл қай ұлттың музыкасы? Ия, сендер оны жақсы білесіңдер, бұл үнді музыкасы. Біз әлем халықтарының мәдениеті туралы тақырыбымыздың «үнділер» бөліміндеміз. Әуелі өткен тақырыптарымызға бір шолу жасап алайық.
2. Үй тапсырмасын қайталау. 2 слайд
- Тақтадағы суреттерге назар аударыңдар да ол суреттер қай халыққа тән екендігін табыңдар және сол партаға барып отырыңдар.
Тақтадағы суреттерді танып ал!
(қолдарындағы карточкалар бойынша 3 топқа бөлініп отырады. Олар - Кабуки, қытай, Катхакали)
3. 3слайд бойынша үй тапсырмасына қайталап шығу.
- Халқы
- Театры,
- Мәдениеті
4. 4 слайд
- «Маған таныс». Өзіңе таныс актерлерді атап шық.
- Ал, енді біз Үнді актерларымен қаншалықты таныспыз. Мына суреттерден кімдерді жақсы танимыз, және олар туралы не білеміз?
Авики Гор Шак Рукх Хан Айшвария Рай Аамир Кхан Хем Малини
5 Слайд. РАГА сөзіне сөзжұмбақ.
1. Үнді актерінің Айшвария - РАЙ
2. «Келін» фильмінің басты кейіпкері – Ананди
3. «Зита мен......» фильмі – Гита
4. Анандидің өз есімі – Авика. Осы есімдердің басты әріптерін қосып жасырынған сөзді тап.
5. Жасырынған сөздердің бас әріптерін сөзжұмбақтың басқы әрпі етіп шешіп көр. Жауабы – РАГА
6. 6 Слайд. Жаңа сабақ: Үндінің сұлу сазды рагасы
Үнді музыкасы — әлемдегі ең көне, өзіндік келбеті бар ырғақ. Ол бастауын сонау біздің заманымызға дейінгі III ғасырдағы Махенджо Даро мен Хараппа өркениетінен алады. Үнді музыкасы біздің заманымызға дейінгі алғашқы мыңжылдықтың бірінші жартысы мен екінші жартысының аяғында дами бастады.Үндінің Рагасы классикалық музыка. Тарихи тақырыпқа құрылған. Жеке дауыспен орындауға арналған баяу музыка. Рага бірнеше минуттарға созыла беруі мүмкін. Классикалық музыка өнерінің түрлері сонау VII ғасырдан бастап етек алып, әрбір ақсүйек сарайында аулада орындалып, кейін храмдар мен сарайлардағы дәстүрлі ұлттық музыка ретінде қалыптасады. Үнді классикалық музыка өнерінің негізі "рага" болып, көпұлттық (көпшіліктік) салттарды қалыптастырды.
Үнді биі – екі мың жылдан астам тарихы бар өте көне өнер. Үнді мифологиясы бойынша, ең алғашқы биші Шива құдай болды деп саналады. Осы аңызда Шива өзінің әртүрлі қимылдардан құралған биімен түпсіз тұңғиықтан мына жарық әлемді жаратты делінеді.
Негізі, үнді биі классикалық, тайпалық және халық билері болып үш топқа бөлінеді. Театр, музыка мен би өнері жөніндегі «Натьяшастра» (II ғасыр) трактатында би негізгі бөлім ретінде ерекше қарастырылады. Осы еңбекте бидің бүкіл қағидалары, қимылдары, кейіпкерлері, тіпті, костюмдеріне дейін қандай болу керек екендігі жазылған. Үнді классикалық биінің 8 стилі бар. Олар: Тамилнаду штатында – Бхаратанатьям, Уттар - Прадеш, Раджастан штаттарында – Катхак, Керала штатында – Катхакали (ерлер биі) және Мохини - аттам (әйелдер биі), Андхра - Прадеш штатында – Кучипуди, Манипур штатында – Манипури, Орисса штатында – Одисси, Ассам штатында – сатрия билері. Бұлардың барлығының орындалу техникасы түрліше болғанымен, философиялық мәні бірдей. Әр стилдің өзінің терең тарихы, өзіндік заңдылықтары бар.
– Үнді классикалық биінің ең негізгі ерекшелігі – әдебиетпен байланыстылығында. Билердің барлығы белгілі бір шығармаға, эпостардың ішіндегі мифтерге қойылады. Қимыл - қозғалыстар арқылы оқиғаның мазмұны жеткізіледі. Сосын үнді би қимылдарының өзі бір ғылым сияқты. Оларда әр қимылдың белгілі бір мән - мағынасы бар, яғни, әр қозғалыс сөйлеп тұрады.
Халық билері. Олардың мазмұндары бірдей болып келеді, әлеуметтік өмірді суреттейді, классикалық билер секілді арнайы оқиғаға құрылмайды. Тайпа билері де дәл солай.
XVII ғасырға дейінгі, яғни ежелгі және орта ғасырлар кезең. Ол кездері биді ғибадатханаларда билейтін болған. Сол үшін қыздарды арнайы ғибадатханаларда тәрбиелеген, оларды девадаси деп атаған. Олар жақсы билеп қана қоймай, ән айтып, музыкалық аспапта ойнаған, жақсы киініп, актерлік шеберлікке те үйренген, әдемі сөйлеп, түрлі ұлттық салт - дәстүрлерді жетік меңгеріп шыққан. Әрбір ата - ана өзінің бір қызын бишілікті оқыту үшін ғибадатханаға беріп отырған. Өйткені олардың қоғамдағы дәрежесі өте биік болатын, оларды қатты сыйлайтын.
Музыка тыңдау: Үнді рагасы - (салайдтарда)
Музыка талдау:
1 топқа – естіген музыкадан алған әсерің қандай
2 топқа - музыканың көркемдігі (темпі т. б) туралы айт
3 топқа - музыка қандай көңіл - күй қалыптастырады?
Сергіту:Қане балалар музыка әуенімен қимылдар жасайық. Мысалы үнділердің әдемі бір қимылын жасап көрейік.
- Рахмет, балалар, өте тамаша биледіңдер!
.Ән үйрену:
- Балалар, біз мұндай мәліметтің барлығын қайдан үйренеміз (мектептен)?
- Ендеше «Мектебім» әнін үйренейік. (тақтада және балалардың қолдарында сөзі бар)
Мектебім, аяулы мектебім,
Өзінсің өмірдің көктемі.
Нәр алып, қолымды созамын,
Арманға көктегі.
Мектебім келеміз тағыда,
Күн сайын өзіңді сағына.
Сыңғырлап соғылды қоңырау,
Бар бала бағына,
Қайырмасы
Мектебім, аяулы мектебім,
Бағында гүлдей боп көктедім.
Өзіңсің білімнің бұлағы,
Нәр алып келемін.
2. Келеміз куанып біз дәйім,
Мектебім, сен жайлы жыр дайын.
Айқара есігін ашады,
Қарсы алып күн сайын.
Мектебім, өзінді сүйемін,
Білімді санама түйемін.
Аяулы ұстаздар алдында,
Басымды иемін!
Әнді жеке, топпен орындау.
7. Түсінгенін тексеру:
- Сендер үнділер туралы қандай мәліметтер алдыңдар, қандай жаңа терминмен таныстық?
- Ендеше әр топ бір – біріне сабақ бойынша сұрақтар дайындасын.
8. Қорытынды.
Өзін - өзі бағалау парақшалары бойынша жоғарғы ұпайды 5 деп есептеу.
