?асиетті жеті саны (?ылыми жобо)

Қасиетті 7 саны

Қазақ халқының тарихи сонау ықылым заманнан бастау алады. Ағын азаймайды, толқын толастамайды, себебі тарих сыры салт- дәстүрдің парақтары ешқашан сарқылмайды. Жалпы арқалы қазақ халқында 7 саны киелі саналады. Оған мынадай дәлелдер келтіруге болады.

Жеті атаны білу

Жеті ата өзіңнен бастап санағанда сегізінші атаға дейінгі аталар, жеті атаның қазақша атаулары:

1. Ата 2. Әке 3. Бала 4. Немере 5. Шөбере 6. Шөпшек 7. Немене.

Жеті «қазына»

1. Ер жігіт; 2. Сұлу әйел; 3. Ақыл, білім; 4. Жүйрік ат; 5. Қыран бүркіт; 6. Берен мылтық; 7. Ит.

2. 1 Қыдыр 2 . Бақ . 3 Ақыл 4. Денсаулық 5 .Ақ жаулық 6 . Тұз 7 . Ит

Жеті жұт

1. Құрғақшылық ; 2. Жұт 3 . Өрт 4 . Оба (ауру) 5 . Соғыс ; 6 ; Топан су ; 7 . Зілзала ; ( жер сілкініс) .

Әлемнің жеті кереметі

1 . Хеопс пирамидасы . Үлкен сфинкс. 2 .Александрия магиясы . 3 .Семирамиданың аспалы бағы. 4 .Родос алыбы . 5 . Галикарнас кесенесі . 6 .Артемиданың ғибадатханасы .

Бұлар дүние жүзіндегі ең керемет те айырықша дүниелер. Мысалы, Зевс мүсіні ең қымбат әшекейлермен әшекейленген .Мүсіннің биіктігі 14 м . Зевс мүсіні әшекейленіп жасаған тақта тұр . Оның бет әлпеті , кеудесі және қолы піл сүйегінен жасалған . Бұл мүсінді атақты Фиднит мүсінші салған .

Сондықтан ол жеті кереметтің бірі болып саналады .

Жеті « жоқ»

1 . Жерде өлшеуіш жоқ .

2 .Асланда тіреуіш жоқ .

3 . Тасбақада талақ жоқ .

4 . Аллада бауыр жоқ .

5 . Жылқыда өт жоқ .

6 . Таста тамыр жоқ .

7 . Құста сүт жоқ .

2

Жеті « жетім

Төле би

Тыңдмаған сөз жетім ,

Киюсіз тозған бөз жетім .

Иесіз қалған сөз жетім,

Қазсыз көл жетім.

Жерінен айырылған ер жетім ,

Замандасы қалмаса , бәріненде сол жетім .

Қазақтың байырғы өлшемдерінен жеті күнді санау ;

1 .Бүгін ; 2 .Ертен ; 3 . Бірсігүні ;4 . Арғы күні ; 5. Қасиетті күн ; 6 . Сонғы күн. 7.Азына .

« Жеті жарығы»

16-17 ғасыларда Қазақ хандығы нығайып , оның шекарасы нығая түсті .Үш жүздің басын біріктіріп қуатты мемлекетке айналуға Тәуке хан « 1680-1718 үлкен күш жұмсады . Ол өз өңіріне ұлы жүзден Төле биді , Орта жүзден Қаз дауысты Қазыбек биді , кіші жүзден Әйтеке биді, кеңесші ретінде қызметке тартты . Сөйтіп , қазақ халқының тарихында тұңғыш рет заң жүйесін жасады . Ол « Жеті жарығы» деп аталады .

Ұлттық тағамдар» да мынадай «жеті» топқа бөлінеді ;

1. Сүт тағамдары; 2 . Ет тағамдары ; 3 . Сорпа тағамдары; 4. Ұн тағамдары; 5 .Дәм тағамдары; 6; Балық тағамдары ; 7 . Жеміс тағамдары .

Бастың жеті тесігі бар .

1. көз , 2 қүлақ , мұрынның екі тесігі және ауыз .

Гете айтқан Шығыстың 7 жүлдыз ақыны ;

Физули , Омар, Низами, Фирдоуси, Сағди, Новай, мен Хафиз .

Адам өмірін жақсартатын 7 ой .

1 Әкімдердің шарапаты

2 Ғұламалардың шариғаты

3 Байлардың салауаты

4 Кедкйлердің қанағаты

5 Ұлкендердің ұлағаты

6 жастардың инабаты

7 Азаматтардың ар- ұяты

3

Киіз үйдің атаулары

Шаңырақ , уық, кереге , маңдайша , босаға , табалдырық , есік .

Жас адам өмірде 7 нәрсеге асығуы керек ; 1. Қонаққа дастархан жаюға асық . 2. Қателігіңе кешірім сұрауға асық . 3 . Қарызыңды өтеуге асық. 4 . Бойжеткен қызды ұзатуға асық . 5 . Қаза болған жанды көмуге асық . 6 . Егінді себуге асық .7 . Өнімді жинауға асық .

Сөздік қорымызда « жеті мүше « деген ұғым бар .Олар; Бас , екі қол , екі аяқ, және дененің төрт жағыы ; кеуде жақ , арт жақ , оң жақ және сол бүйір .

Адамдар 7 нәрседен азады дейді . Оларға не жатады?

1. Сұраншақ болса – арсыздықтың белгісі .

2. Өсек- күншілдіктің белгісі .

3. Ішімдік - азғындықтың белгісі .

4. Жәбірлеу - қорлықтың белгісі .

5. Алдау - алаяқтың белгісі .

6. Үстемдік - зорлықтың белгісі .

7. Еріншек - жалқаудың белгісі .

Жеті жарғы

Ол - Тәуке хан тұсында қабылданған қазақ халқының дәстүрлі әдет -

ғұрпы заңдарының жинағы .

Тәуке хан Қасым ханның қасқа жолы мен « сім ханның ескі жолын одан әрі жетілдіру арқылы сонау заң жүйесін өмірге әкелген

« Жеті жарғы» деп аталуы Тәуке ханның бұрынғы заңдарға енгізген жеті өзгертуіне бюайланысты дейтін тұжырым бар .

Ол жеті өзгеріс мынадай ;

1 « Халықтың ханы, сұлтаны , пір - әзіреті қастан өлтірілсе , олардың әр қайсысы үшін жеті кісінің құны мөлшерінде құн төленсін»

2 « Төрелер мен қожалардың жай қатардағы біреуі , олардың әрқайсысына екі кісінің құны төленсін»

3 « Сырттан кірген адам үйге кірерде мініп келген атын босағаға байлағандықтан , біреуді теуіп өлтірсе- бүтін күн, үйдің жапсарына байланған ат теуіп өлтірсе- жар ты күн, ал үйдің артына байлаған ат теуіп өлтірсе , тек ат- тон айып тартады»

4 « Ата- анасын туған баласы ренжітіп , қарсы келіп , қол жұмсаса , онда ол баланы өлтірсе де ерікті , сұраусыз болады»

5 « Кәмелетке жеткен баласы туған ата –анасына тіл тигізіп сөккені үшін қара сиырға не қара есекке теріс мінгізіп , мойнына құрым іліп , ауылды айналдыру керек .»

4

6 « Құйрық- бауыр жесіп , құда болған соң ақ баталы жесір басқаға кетсе , оған берілген қалыңмал жесір иесіне түгел қайтарылып , оның үстіне қал

ыңсыз қыз немесе бір қыздың қалыңмалы беріледі»

7 « Ұры айыр түйеге- нар , атқа – аруана , тайлаққа – атан, тайға – ат , қойға тана төлейді»

Имандағы жеті парыз ;

1 Алланың барлығына сену . 2 Періштелерге сену 3. Кітаптарға сену 4 . Пайғамбарға сену 5. Ахиретке сену 6. Жақсылық , жамандық Алладан деп сену 7. Өлгеннен кейін тірілетінге сену .

Жеті тозақ:

1. Сағир- жалғаншылар түсетін жайы . 2. Лазо- зекет бермейтіндер жайы. 3. Сакар- намаз оқымайтындар жайы . 4. Жахим- нәпсіге берілгендердің жайы. 5. Жаһаннам- екі жүзділердің жайы. 6. Хауия – Аллаһтың бұйырғандарынан бас тартушыпық жайы. 7. Хатома –адамдардың арасына іріткі салушылар жайы .

Жеті түрлі іс сәтсіздікке ұшыратады ;

1. Күдік - күмән . 2. Сиқыр. 3. Тойымсыз нәпсі . 4. Өсімқорлық. 5, Жетімнің ақысын жеу. 6. Жаумен шайқасқанда қашу . 7. Ерлі-зайыптыларды орынсыз сөгу.

Әйелдердің жеті түрлі пиғылдары;

1. Атқа мінуді көксеу. 2. Аманатқа қиянат жасау. 3. Өзінің еріне қанағат қылмау . 3. Намаз оқымау . 4. Жылтыраған киімге құмарту. 5. Маймылға ұқсап әркімге күліп қарау . 6. Пиғылы есекке ұқсау. 7. Көршілерін өсекпен ұрыстыру.

Құрандағы жеті қасиет ;

1. Құранның басы- таза дәрет. 2. Анасы - бата. 3. Қорғаны - аятыл гүрсі( аят аты( . син. 5. Кіңлті- Ысырайыл Ықылас. 6. Ділі - қатесіз, беріліп оқу. 7. Тәсбісі- шырағы.

5

Жеті нәрсені жүйке тоздырады

1. Ең жеген нан. 2. Зімәдан болған жан. 93. Боямалы тән. 4. Нашадан бұзылған қан. 5. Темекінің тутіні. 6. Арақтың жұтымы. 7. Ақшалы ойынның ұтымы.

Мөлдір тауындағы жеті әулие аналар;

1. Шүміш іулие ана. 2. Мария әулие ана. 3. Рахим әулие ана. 4. Гульфайруз әулие ана. 5. Зәуре әулие ана. 6. Хадиша әулие ана. 7. Райнаму әулие ана.

Жеті ғашық;

1. Ләйлі- Мәжнүн. 2. Фархат-Шырын. 3. Таһир- зухра. 4. Арзу- Қамбар. 5. Уәлик-Ғарра. 6. Уәки- Күлшаһ. 7. Жүсіп - Зылиха.

Жан- дүниені жадырататын жеті жәйіт;

1. Әкімдердің шарапаты. 2. Ғұламалардың ширағаты. 3. Байлардың салауаты.

4. Кедейлердің қанағаты. 5. Үлкендердің ұлағаты. 6. Жастардың инабаты. 7. Азаматтардың ар-ұяты.

Жегідей жеген жеті кесел;

1. Коррупция. 2. Мафия. 3. Парақорлық. 4. Бюрократтық. 5. Рэкетерлік. 6. Маскүнемдік. 7 Жезөкшелік.

Жеті ата;

1. Тек ата. 2. Түп ата. 3. Баба. 4. Арғы ата. 5. Ата. 6. Әке. 7. Бала.

Жігіттің жеті қазынасы;

Жүрдек аты- жігіт қаны, қанаты

Қыран бүркіт- қарым күші, қуаты.

Құмай қазы- бастан берік сенімі,

Ақ мылтығы- сөнбес оты, серігі

Алмас кездік- жігіт суы , һәм мысы

Ау жылымы-амал, айла, әдісі

Қара қақпан серті себі тірліктің

Осы жеті қазынасы жігіттің

.

6

Кіріспе

Біздер бүгін сандар әлеміне саяхат жасаймыз . Бұл саяхатта көптеген сандардың сырларын ашып, олардың қасиеттерінің пайда болу кезеңін тамашалаймыз. Жан жағымызға қарасақ сандар тек қана математика емес, қарапайым цифрлар болмаса , біз телефон соғ алмаймыз. Жалпы таным проблемасымен байланысты ескілікті наным-сенім түрлерінің тілдік көріністері , әсіресе сан атауларымен келген тұрақты сөз оралымдарында өте көп кездеседі. Байырғы кездерде халық әр алуан құбылысқа нәзік бақылау жасай келіп, олардың ортақ қасиеттері мепн сипаттарын санмен түйіп, санамалап айтып отырған.

Наным-сенімге қатысты киелі ұғымдар негізінде пайда болған құбылыс.

Сан атауы сәбидің ана құрсағында болу уақытымен байланысты ерекше қолданысқа ие болған.

Сандар адам баласының ертедегі өмірінде уақыт өлшемі, көлемдік өлшемі жағынан ерекше қызмет атқарған. Мысалы; о баста бескүндік апта, бертін келе жеті күндік апта болған.

Сандар есімдерінің фразеологиялық бірлік жасаудағы деңгейі бірдей емес. Біріншіден, есептік сан есімдер жиі қолданылады. Екіншіден, сан атаулының бәрі бірдей қолданылмайды.

Атап айтсақ, ерекше мәнде қолданылатын жеті сандары. Сан есімдердің ішінде кейбір сандар мәнімен қатар басқа мағынада қолдануымен ерекшеленеді

Бұндай жағдай әсіресе осы сандардың тұрақты тіркестерде, аңыз- әңгімеде, жыр-дастандарда, салт-дәстүрде және басқа дүниетанымға байланысты қолданылғаны көзге анық түседі . Сонымен бірге бұл құбылыстың тарихы да әріде жатқаны байқалады .

1

.

Жобаның негізгі мақсаты

Халық қазынасының тереңіне бойлап , қасиетті жет» саны жайында мағлұматтарды көпшілік қажеттілігіне жарату .

Жобаның міндеттері ;

• Қасиетті санмен таныстыру .

• Қасиетті сандардың өмірде алатын орнын түсіндіру .

- Әрбір киелі сандар қатарында орынын көрсету .

Мәселе:

Білім беруде және тәрбие саласында қасиетті сандардың алатын орнын зерттеу .

7

Қолданылған әдебиеттер

1. Алдамұратов Т А. «Математика» Алматы «Атамұра» 2001 ж .

2. Ахметжанов ф р Дүсіпбаев Қ .С «Қасиетті сандар қатысқан қазақ ескіліктері» Ғылыми басылым – ШҚТУ . Өскемен . 2001.

3. Әлімбай Т: Р «Математикадан тыс жұмыстар» Алматы «Рауан» 1992.

4. Бақытбек М «Жас Алаш» газеті Алматы 2001 ж.

Мазмұны

Кіріспе..........................................................................................................................1

Негізгі бөлім................................................................................................................2

Қорытынды..................................................................................................................3

Қолданылған әдебиеттер...........................................................................................4

8

Қасиетті 7саны

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:

Бұл жұмыстың негізгі мақсаты- 7 киелі санын жан-жақты зерделеу, нақты пікірлер қалыптастыру. Сонау халқымыздың тарихындағы 7 санының қолданысына байланысты атауларды терең насихаттау

Жеті ата

Жеті жетім

Жеті жоқ

Жеті күн

Жеті жарғы

Жеті септік

Әлемнің жеті

кереметі

Жеті қазына

7 саны

Жеті жұт

Жеті түс

Жеті ата

1. Ата

2. Әке

3.Бала

4.Немере

5.Шөбере

6.Шөпшек

7. Немене

Жеті “ қазына ”

• Ер жігіт
• Сұлу әйел
• Ақыл, білім
• Жүйрік ат
• Қыран бүркіт
• Берен мылтық
• Ит

Жеті “ жұт ”

1.Құрғақшылық

2.Жұт

3.Өрт

4.Оба

5.Соғыс

6.Топан су

7.Зілзала

Жеті “ жоқ ”

1.Жерде өлшеуіш жоқ

2.Аспанда тіреуіш жоқ

3.Тасбақада талақ жоқ

4.Аллада бауыр жоқ

5.Жылқыда өт жоқ

6.Таста тамыр жоқ

7.Құста сүт жоқ

Жеті “жетім ”

1.Тыңдамаған сөз жетім

2.Киюсіз тозған бөз жетім

3.Иесіз қалған жер жетім

4.Қазсыз көл жетім

5.Жерінен айырылған ер жетім

6.Басшысыз қалған ел жетім

7.Замандасы қалмаса, бәрінен де сол жетім

Жеті “ күн ”

1.Бүгін

2.Ертең

3.Бірсігүні

4.Арғы күні

5.Қасиетті күн

6.Соңғы күн

7.Азына

Адам өмірін жақсартатын

“ жеті ой ”

1.Әкімдердің шарапаты

2.Ғұлалалардың шариғаты

3.Байлардың салауаты

4.Кедейдің қанағаты

5.Үлкендердің ұлағаты

6.Жастардың инабаты

7.Адамзаттардың ар-ұяты

Киіз үйдің “ жеті атауы ”

1.Шаңырақ

2.Уық

3.Кереге

4.Маңдайша

5.Босаға

6.Табалдырық

7.Есік

“ Жеті мүше”

1.Бас

2.Екі қол

3.Екі аяқ

4.Кеуде жақ

5.Арт жақ

6.Оң бүйір

7.Сол бүйір

Адам жеті нәрседен азады

1.Сұраншақтық

2.Өсек

3.Ішімдік

4.Жәбірлеу

5.Алдау

6.Үстемдік

7.Еріншектік

Шығыстың жеті жұлдыз

ақыны

1.Физули

2.Омар

3.Низами

4.Фирдоуси

5.Сағди

6.Новай

7.Хафиз

Әлемнің жеті кереметі

1.Хеопс пирамидасы

2.Александрия манары

3.Семирамиданың аспалы бағы

4.Родос алыбы

5.Галикарнас кесенесі

6.Артемиданың ғибадатханасы

7.Зевс мүсіні

“ Жеті жарғы ”

16/17 ғасырларда үш жүздің басын біріктірген Тәуке хан қазақ халқының тарихында тұңғыш рет заң жүйесін жасады .

Ол “ жеті жарғы ”деп аталды

Күлгін

Көк

Көгілдір

Жасыл

Сары

Қоңыр сары

Қызыл

Ақ - адалдық, жарық, пәктік, тазалық

Қара -надандық,жамандық,қорқыныш

Көк - бейбітшілік

Қоңыр – тұрақтылық, салмақтылық

Жасыл – берекелі, жайнаған өмір

Қызыл – көтеріңкі көңіл

15

15

Назар қойып тыңдағандарыңызға рахмет!

!