"Толағай" ертегісі

Күні:

Сыныбы: 5 «Ә»

Пәні: Әдебиет

Сабақтың тақырыбы: Ә.Тәжібаев. «Толағай».

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға әдеби ертегілер жайында мағлұмат беру, Ә.Тәжібаевтың өмірі мен шығармашылық жолын, «Толағай» ертегісінің сюжеттік желісін меңгерту.

Сабақтың типі: аралас сабақ.

Сабақтың түрі: топтық жұмыс

Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу, талдау, сұрақ-жауап.

Сабақтың көрнекілігі: слайд, кітап көрмесі

Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, тарих, география.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі:

1.Оқушылармен сәлемдесу.

2. Оқушыларды түгендеу

3. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үй тапсырмасын тексеру: «Ыстық орындық» әдісі арқылы

әр оқушы конверттен бір-бірден сұрақтар жазылған түрлі-түсті парақшалар алып, парақшада жазылған сұрақты тақтадағы оқушыға қоюды.

1. «Құран Кәрім» дегеніміз не?

2. Құранда қанша сүре бар?

3. Мұхаммед деген кім?

4. «Хафиз» бен «қари» атаулары кімдерге беріледі?

5. Алла тағала әлемді неше күнде жаратты? Адаматаны неден жаратты?

6. Адаматаның тұңғыш есімі кім?

7. Ибраһимнің әйелі мен күңінің есімдері кім?

8. Мұсылманның бес парызының бірі

9. Пайғамбардың аты

10. Ораза айы қалай аталады?

11. Біздің билеушіміз

12. Жарлыларға берілетін садақа

13. Аптаның қасиетті күні

14. Діни мереке

15. Исламның қасиетті кітабы

16. Ібілісті неден жаратты?

Түстер арқылы үш топқа бөліну. Берілген әріптерден топтың атын шығару.

І топ Батыр

ІІ топ Алып

ІІІ топ Жанашыр

Жаңа сабақтың тақырыбын ашу. Ол үшін слайдқа назар аудару.

Сөзжұмбақ

• Балалар, біз бұдан бұрын қандай көлемді тақырыптармен таныстық?

• Осы тақырыптарды қаншалықты тереңірек меңгергенімізді тексеру үшін сөзжұмбақ шешіп көрелік.

Б

Е

К

Т

О

Р

Ы

Ш

О

П

А

Н

А

Т

А

Ш

А

Л

Қ

Ұ

Й

Р

Ы

Қ

М

А

Д

А

Н

А

С

А

Н

Қ

А

Й

Ғ

Ы

М

Ұ

Х

А

М

М

Е

Д

М

А

Л

А

Й

С

А

Р

Ы

1. Перінің қызының аты (Бекторы)

2. Қойдың пірі қалай аталады? (Шопаната)

3. Ер Төстіктің мінген тұлпары (Шалқұйрық)

4. «Аяз би» ертегісінде уәзірлеріне бұйрық берген хан (Мадан)

5. Жерұйықты іздеген кім? (Асанқайғы)

6. Алланың елшісі, ең соңғы пайғамбар кім? (Мұхаммед)

7. Сырым кімнен бата алды? (Малайсары)

Ортадан қандай сөз пайда болды? Толағай. Олай болса, балалар, бүгінгі өтетін тақырыбымыз – Әбділда Тәжібаевтің «Толағай» әдеби ертегісі.

ІV. Жаңа сабақ.

Сабақ мақсатын айту.

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Ертегілердің бір саласы әдеби ертегілер. Біз бұған дейін ертегілердің үш түрімен таснысқан болатынбыз. (Оқушылардан ертегілердің түрлерін сұрау). Біз бүгін енді ертегінің төртінші түрі «Толағай» әдеби ертегісімен танысамыз.  Әдеби ертегі дегеніміз не? Әдеби ертегілердің жазған авторы белгілі болғандықтан оны әдеби ертегі деп атаймыз. Әдеби ертегілер өлең және қарасөз түрінде айтыла береді. Әдеби ертегілер де еңбек адамын қадірлеуді, туған едін сүюді, биік адамгершілікті, шыншыл, әділетті болуды уағыздайды.

-Енді Әбділда Тәжібаевтың өміріне тоқталайық. Ә.Тәжібаев – туған әдебиетіміздің ірі тұлғаларының бірі. 

Әбділда Тәжібаев - ақын, драматург, әдебиет зерттеуші ғалым. Филология ғылымының докторы, профессор, Қазақстан Республикасының халық жазушысы.

Әбділда Тәжібаев 1909 жылы Қызылорда қаласында дүниеге келген. Әкесі Тәжібай 1915 жылы қайтыс болады да, шешесі Айманкүлдің қолында қалады. Жағдайына байланысты алты жасар Әбділданы қала сыртындағы Қараөзек деген жерде тұратын төркініне алып кетеді. Содан болашақ ақын он үш жасына дейін шешесі Айманкүл мен нағашы атасы Далдабайдың тәрбиесінде өседі. Жас Әбділданың өлеңге, әдебиетке деген құштарлығын оятқан өз анасы мен нағашы атасы болды. Кейін белгілі халық ақыны болып, өлеңдер жинағы жарық көреді.  

Әбділда Тәжібаев 50 шақты кітаптың авторы. Оның «Жаңа ырғақ», «Аралдар», «Кешеден бүгінге», «Жартас», «Жаңа өрімдер», «Құрдастар», «Толағай» және 5 томдық жыр жинақтары жарық көрді. «Майра», «Жартас», «Жалғыз ағаш орман емес», «Көңілдестер», «Той боларда» т. б. пьесалары қойылған. «Өмір және поэзия», «Қазақ драматургиясының дамуы мен қалыптасуы», «Жылдар, ойлар» т. б. зерттеу еңбектерін жазған.

1998 жылы 23 қыркүйекте 89 жасында дүниеден өтті.

Көрмедегі кітаптарын көрсету

«Толағай» әдеби ертегісі 1978 жылы жазылған.

Әр топ өз атауларына байланысты мақал-мәтелдер тауып айту.

Батыр майданда шынығады

Болат қайнауда шынығады.

Алып анадан туады.

Жанашырлық жанға қуат.

Ертегіден үзінді көрсету. Әрі қарай оқушылардың өздері оқу. Енді оқиға немен аяқталғанын оқулықтан оқып көрейік.

«... Арқалады ауыр тауды» деген жерден бастап тізбектеп оқимыз.

Сөздік жұмысы.

Аңның сұсы басты – аңнан қаймықты, үрейленді

Көзін тікті - қарады

Арбасуға төзе алмады - шыдамады

Көк құрақтар - шөп

Топтық тапсырмалар.

І топ Ертегіге сюжеттік жоспар құру

«Толағай» әдеби ертегісінің сюжеттік жоспары

1. Дүниеге «алып болар» баланың келуі.

2. Толағайдың ер жетуі.

3. Алғашқы ерлік.

4. Алыптың жан күйзелісі.

5. Тау көтерген Толағай

ІІ топ Ертегіні талдау

Мәтінге сай келетін мақал-мәтел :

Жаңбыр жауса жер ырысы.

Батыр туса ел ырысы.

ІІІ топ. Толағайға мінездеме беру. Топтастыру

күшті

Толағай

Жанашыр

рақымшыл

батыр

мерген

алып

2-тапсырма.

Оқулықпен жұмыс. Жоғарыда топтастырылған Толағайдың мінездерінің сипатын мәтіннен тауып оқу.

І топ Күшті.

Арқалады ауыр тауды,

Жаншып бара жатыр жанды.

Маңдайынан тер көл боп ақты,

Жеткенше дем алмайын деп,

Жарты жолда қалмайын деп,

Шаршаса да тоқтамапты.

ІІ топ

Мерген.

Аң аулауға – кең даладан,

Құтылмайды қашқан құлан.

Жалғыз толғап тартуынан,

Жан құтқырмас болды қыран.

ІІІ топ

Батыр.

«Келе қал,- деп,-болсаң күшті»,

Құйрығынан алды барып.

Таяқ құрлы көрмей тіпті,

Жолбарысты дөңгелетті.

Сергіту сәті.

«Кім? Қайда? Қашан?» ойыны.

Ертегіден үзінді оқимын. Оқушылар қай кейіпкердің, қашан, қай жерде айтқанын табады.

1. «Ұйықта, қозым» (Саржанның Толағайды ұйықтатуы).

2. «Өлдім, балам, Толағайжан!» (жолбарыс келгенде әкесі айтады).

3. «Көзімді іліп алайын» (Толағай аңға шыққанда).

4. «Күшті болсаң келе қал» (Толағай жолбарысты құйрығынан ұстап алып айтады).

5. «Көп жауады қайда жауын?» (Толағай, құрғақшылық кезінде).

VІІ. Жаңа сабақты бекіту:

Сұрақ-жауап

1/Әдеби ертегі дегеніміз не?

2/ «Толағай» ертегісі әдеби ертегіге жата ма?

3/ «Толағай» әдеби ертегісінің авторы кім?

4/Толағай бейнесі сендерге ұнады ма?

5/Толағайдың  3-4 жастағы бейнесі қандай болды?

6/Толағайдың күштілігін қай жерден көреміз?

7/Толағай кімге жақсылық жасады?

1. Оқиға неше жыл бұрын болған? (500 жыл бұрын)

2. Оқиға орны (Ертіс жағасында)

3. Мерген кім? (Саржан)

4. Толағайдың әкесі (Саржан)

5. Толағайдың анасы (Айсұлу)

6. Толағай жеті жасында не тартты? (садақ)

7. Саржан мерген немен айқасты? (жолбарыс)

8. Толағай оны неге теңеді? (мысық)

9. Елге қандай жұт келді? (жаңбыр жаумады)

10. Толағай не іздеп кетті? (Жаңбыр)

11. Еліне не әкелді? (Жаңбырлы тау)

12. Тау қалай аталады? (Толағай)

Венн диаграммасы. Бұрынғы оқыған ертегінің кейіпкері Кендебай мен Толағайды салыстыру

Кендебай	ортақ	Толағай
1.Ай сайын емес, күн сайын, 6 күнде күліп, 60 күнде 6 жастағы бала болады. 2.Шыңыраудан атанды жалғыз өзі тартып шығады, көкжалды өлтіреді, айдаһарды, арыстанды жеңеді. 3.Таз, кедей балаға ат а-анасын тауып әкеледі.	Батыр, ел қорғаны, жанашыр, мейірімді, қайырымды, алып бала.	1.Толағай алып денелі, он баланы көтерсе қабырғасы қайыспайтын мықты болды. 2.Жолбарысты мысықтай көріп, ұршықтай иіреді, тауды жалғыз өзі көтереді. 3.Толағай еліне жаңбыр алып келіп, халқын аман алып қалады.

YII.Үйге тапсырма: «Егер, мен Толағай болсам» тақырыбында ертегі жазу, ертегіні оқып мазмұндау. Хикая картасына салу. Мәтінде кездесетін салт-дәстүрлерді теріп жазу. (Отыз күндік мереке, бата беру, ат қою)

YIII.Бағалау: Сабаққа белсене қатысқан оқушыларды бағалау

Рефлексия