"Тіл патшалығы елінде1"

(сайыс)

Өткізген: Адилханова .Ж.К

2016-2017 оқу жылы

Сайыстың мақсаты:  оқушылардың лексика тарауы бойынша білімдерін одан әрі дамыту, тереңдету,ізденгіштігін арттыра отырып,ой-өрісін кеңейту,тіл байлығын молайту, ауызша және жазбаша сөйлеу мәдениетін,сауаттылығын арттыру, шығармашылық қабілетін ұштау.

    Сайыстың тәрбиелік мақсаты: Оқушылардың бойына адамгершілік қасиеттер дарыту, ізгілікке, ынтымаққа,халықтық педагогика негіздеріне,өзара сыйластық,достыққа тәрбиелеу.

    Әдісі: іздендіру,салыстыру,проблема қоя салыстыру,диалогты ойын түрлері,мәтін құрастыру.

   Түрі:  танымдық сайыс,тіл дамыту

   Көрнекілігі: түрлі-түсті суреттер, сызбалар, слайдтар

   Барысы: І. Ұйымдастыру

ІІ.Бүгінгі сайысымыздың тақырыбы "Тіл патшалығы елінде" деп аталады. 

       Сайыстыңтың эпиграфы: Тілдің қадірін білмеген

                                      Кімнің қадірін білген?

   Тіл ұстарту сабағы қазақ тілінен өтіп жатқан лексика тарауына арналады. Қазақ тіліндегі сөз, оның мағынасын зерттейтін саланың қыр-сырын меңгеру -мақсатымыз. Сайыс топтық жарыс түрінде өтеді. Сайыс жеті айналымнан тұрады. 

      І топ  -"Тілшілер"  ІІ топ-"Тапқыштар"   ІІІтоп - "Шешендер"

      1. Топтың аты -"Тілші",

         Сүріндіріп көрші!

     2. Тобымыз біздің - "Тапқыш",

        Білейікші кім айтқыш?

    3. Аталды топ -"Шешен",

       Не болса да шешем!

 1-айналым. Топтық тапсырма. Әр топқа тірек сөздер беріледі. Сол сөздер қатысқан мақал-мәтелдер айту. 

                    "Тілші"  - қазақ,су,қой.

                  "Тапқыш" - үй,қыс,мысық.

                 "Шешен"  - тон,көз, тауық.

2-айналым. Балалар, қазақша ай аттарын жатқа білеміз бе? Қане, енді "Жаңылдырсаң да жаңылмаймын" сайысы арқылы білім сынаймыз.

Шарты: Тақтаға жазылған қате атауларды дұрыс жазып шығу.

               "Тілшілер" - 1. ҢАҚАРТ.  2.ПАҚНА.  3.УАРЗЫН  4.РЫММА

              "Тапқыштар" - 1.МЫСУМА. 2. РҚУЫЙКЕ. 3. АРҚАША.  4. ЗАҚАН

              "Шешендер" - 1.ЛЕЖСАНТОҚ.  2. МАЗЫТ.  3. ДЕЛІШ. 4. СУІРӘ

3-айналым - Топтық тапсырма. Үлестірмелі парақша суырып, жауабын жазу.

               "Тілшілер" - Тұрақты сөз тіркесінің мағынасын айту.  ит арқасы қиянда, қоян жүрек, тісінен шығармау, бармағын тістеу,көзі шарасынан шығу,қызыл өңеш болу

              "Тапқыштар" жеті,үш,тоғыз сөздері қандай тіркес,ырым-тыйым сөздер бар? Мысалы: жұт жеті ағайынды жеті шелпек,жеті күн,жетісін беру, ер кезегі үшке дейін,тоғыз тоқырау,жеті қазына, жігіттің үш жұрты т.б.

              "Шешендер"  - Тыйым сөздердің мәнін түсіндір. бүйіріңді таянба, түнде суға барма, тізеңді құшақтама, үйге жүгіріп кірме, есікке керілме, адамды санама, бас киімді теріс айналдырып киме т.б.

4-айналым - Сурет бойынша әңгіме. Төрт түліктің,жыл мезгілдерінің суреттері ілінеді,суретті пайдалана отырып, тақырыпқа қатысты мақал-мәтел,тұрақты тіркестер арқылы мәтін жазу. 

5-айналым - "Кім тапқыр?"сайысы бойынша мақалдарды антонимдермен толықтыру 

              "Тілшілер" - 1. Үйдің ....-......қыс түскенде білерсің,кімнің ....-....іс түскенде білерсің.

                               2.Ашу-..., ақыл-...

                               3...сөз- көмір, ...сөз- алтын.

       "Тапқыштар"  -  шаш,қас,бақ сөздері омоним болатын сөйлемдер құрау, осы сөздер қатысқан мақал-мәтелдер айту. 

   Мысалы: Әйелдің шашы ұзын,ақалы қысқа.Қасың берген асты дұшпан көрме.Бақ-ұзатылған қыз.

           "Шешендер" - Табу,эвфемизм,дисфемизм қатысқан мәтін құрап әңгілеу.  Мысалы: Менің ағам былтыр үйленді. Жеңешем бәрімізге ат қойды. Мені "Кішкенем",інімді "Шырақ",сіңлімді"Шырайлым" деп атап кетті. Ағамның үлкен ағалары мен апа-жеңгелерін де атымен атамайды. "Үлкен үйдегі қайнаға","Жеделдес қайнаға", "Әнші жеңешем", "Үндемес","Әкім абысын" деген аттары бар. Жеңешем о дүниелік болған адамдардың да атын тергейді. Жақында жеңешем бәрімізге қуаныш сыйлады. Біздің жанұя ат ұстатар мен шай құяр бқпелермен толықты. Мен жеңешеме дән ризамын. 

   Осы мәтінде табу,эвфемизмдер бар.

6-айналым - Топ басшыларына тапсырма."Сөзтізбек" сайысы.

Шарты: Әр сөздің соңғы дыбысынан басталатын сөздер тізбегін жасау. 2минутта 10сөз жазып шығу. 

7-айналым - Сабақ эпиграфын ашу мәнінде "Тіл қадірін білмеген- ел қадірін білмейді" тақырыбына ойтолғау жазу. 

Қорытындылау:  Сабақтың қорытындысында 3топтың оқушыларының бағасы бағалау парақшалары бойынша шығарылады. Ең жақсы жауап беріп,белсенділік көрсеткен әр топтың 3оқушысына "Озат тілші","Тапқыш ұлан","Зерделі шешен" атағы табыс етіледі. Бұлар - "Тіл патшалығы" елінің көсемдері, ал қалған оқушылар ,сендер -сол көсемдер бастаған елдің талантты ізбасарларысыңдар!