?МЖ. Ыбырай Алтынсарин ??гімелері

10 сынып казақ тілі Нұрғазы Ж.Е.

Батыс Қазақстан облысы Бөрлі ауданы Пугачев мектеп-балабақша кешенінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Нұрғазы Жанат Елубайқызы

Сыныбы	10 а. 21.XI. 2015ж
Сабақтың тақырыбы	Ыбырай Алтынсарин әңгімелерінің тәрбиелік мәні
Мақсаты	Қазақтың жазба әдебиетінің негізін салушы – Ыбырай Алтынсариннің еңбек,білім, өнер туралы жазған әңгімелерінің тақырыбы мен идеясын, мазмұнын, тәрбиелік мәнін меңгерту
Күтілетін нәтиже	1. «Қазақ хрестоматиясына» енген әңгімелермен танысады 2. Әңгіменің тақырыбы мен негізгі идеясын түсінеді 3.Тәрбиелік мәнін өмірмен байланыстырады, өз пікірін дәлелдейді.
Керекті жабдықтар	. Интерактивті әдіс - тәсілдер, «Блум токсономиясы «Жұптық жұмыс», «Әр қалыпты сөз» «Қарама-қарсы элементтер стратегиясы», "Екі жақты күнделік", «Венн диаграммасы»
Сабақ кезеңдері Сабақ барысы
Кіріспе 3 минут Тұсаукесер 12 минут	Мұғалімәрекеті .Ұйымдастыру бөлімі. Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру Топқа бөлу( түрлі-түсті смаиликтерді таңдау) Үй тапсырмасын тексеру. «Жылдар сөйлейді» тапсырмасы.( Слайдтағы  сандар арқылы Ыбырайдың өмірбаяны мен шығармашылығын айтып беріңдер) 1841, 1850 , 1857, 1859, 1860, 1864,1876, 1876 ,1889 ,1879 Табыс критерийлері 1.Ы. Алтынсариннің еңбек,білім,өнерге арналған әңгімелерінің атын білемін 2 а. Әңгімелерінің мазмұнын меңгеремін в.Әңгімелерін негізгі тақырыбы мен идеясына қарай топтастырамын 3. Әңгімелердің тәрбиелік мәнін дәлелдеймін	Оқушыәрекеті Оқушылар амандасады. Топқа бөлінеді. Слайдтағы сандарды сөйлету арқылы үй жұмысын пысықтап шығады. Бір-бірінің жауабын толықтырады. Бір-біріне қолдау көрсетіп бағалайды. Критерийлер арқылы бағалау
Негізгі бөлім 10 минут	«Білгенге маржан» стратегиясы «Ы. Алтынсарин –ағартушы, педагог», «Балалар әдебиетінің атасы, «Қазақ хрестоматиясы оқулығы» 1-топ -Ы.Алтынсариннің шығармашылығы, ағартушылық қызметі -1887 жылы Торғай даласында қандай жаңалық болды? 2-топ -Ы. Алтынсаринді не себепті балалар әдебиетінің атасы дейміз? -«Қазақ хрестоматиясы атты тұңғыш оқулық қай жылы шықты,қандай өлеңмен ашылды?»	Топқа берілген тапсырмаларды бірлесіп талқылап,топ ішінен біреуі қорытады. «Басбармақ» әдісі бойынша бағалау Ы.Алтынсарин қазақ балалары үшін мектеп ашқан ұлы ағартушы, орыс әдебиеті классиктерінің балаларға арнап жазған шығармаларын қазақ тіліне аударған аудармашы емес, қазақ жазба әдебиеті тарихында тұңғыш прозаик ретінде белгілі . Торғай даласында алғаш мектеп ашқан. Балаларға арнап жазған әңгімелері өте көп. 1879 жылы «Қазақ хрестоматиясы» оқулығы басылып шықты. Бұл оқулық «Кел, балалар, оқылық»өлеңімен ашылған. Бағалау. Екі жұлдыз, бір ұсыныс айту
7 минут 5 минут 5 минут Қорытынды	Қарама-қарсы элементтер»стратегиясы Бейнеролик « Тәубеңе кел» - Екі жақты күнделік стратегиясы «Әр қалыпты сөз» әдісі Ыбырай, Балқожа би туралы бір ауыз сөз. Венн диаграммасы	- Бірінші топ «Әке мен бала», «Жаман жолдас» әңгімелері бойынша талдау жұмыстарын жүргізеді. Әңгімелерінен ұқсастық пен даралықты табады. Көрген бейнероликті өмірмен байланыстыра отырып суреттейді. - Жеке оқушылармен жұмыс.Әңгімеден үзінді беріледі. Үзіндіге байланысты өз ойларын, пікірлерін нақыл сөздермен береді. Ы. Алтынсариннің отбасы, ұрпақтары, Балқожа би туралы ой бөліседі. Ыбырай мен Абай тұлғасын салыстырып, олардың азаматтық тұлғасындағы ұқсастықтарды ашады.
3 минут	Үй тапсырмасы: Ы. Алтынсарин әңгімелерін оқу : Әңгімелер желісіндегі кейіпкерлер галереясына сипаттама жазу. Кері байланыс парағы, бағалау.	Кері байланыс парағын , топ басшысы бағалау парағын толтырады. Үйге тапсырма алады.

Сабақ жоспары №2

Қысқа мерзімді сабақ жоспары

Сыныбы
Сабақтың тақырыбы
Мақсаты
Күтілетін нәтиже
Керекті жабдықтар
Сабақ барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалім әрекеті		Оқушы әрекеті
Кіріспе
Тұсаукесер
Негізгі бөлім
Қорытынды
Сабақтың талдауы
Сабақ бойынша өзгертулер

Сабақ жоспары

Қысқа мерзімді сабақ жоспары

Сыныбы
Сабақтың тақырыбы
Мақсаты
Күтілетін нәтиже
Керекті жабдықтар
Сабақ барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалім әрекеті		Оқушы әрекеті
Кіріспе
Тұсаукесер
Негізгі бөлім
Қорытынды
Сабақтың талдауы
Сабақ бойынша өзгертулер

Сабақ жоспары

Қысқа мерзімді сабақ жоспары

Сыныбы
Сабақтың тақырыбы
Мақсаты
Күтілетін нәтиже
Керекті жабдықтар
Сабақ барысы
Сабақ кезеңдері	Мұғалім әрекеті		Оқушы әрекеті
Кіріспе
Тұсаукесер
Негізгі бөлім
Қорытынды
Сабақтың талдауы
Сабақ бойынша өзгертулер

Ыбырай Алтынсарин – шағын әңгіме шебері

Тақырыбы: Ыбырай Алтынсарин – шағын әңгіме шебері 

Мақсаты:  Оқушылардың Ыбырай өмірі мен шығармашылығын қалай меңгергендігін пысықтау, әңгімелерінің тақырыбын ашу, оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту .

Міндеттері:

1. Ыбырай Алтынсарин  әңгімелерінің тақырыбын талдап, түсіндіру. 

2. Оқушылардың шығармашылық қабілеттері  шыңдау, ойын ашық айта білуге және шығарманы тілдік ерекшелігіне талдау.

3. Өз пікірін қорғайды, өзгенің пікіріне құрметпен қарайды. Оқушылар адалдыққа, еңбексүйгіштікке, жақсы жолдас бола білуге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа тақырыпты меңгерту

Түрі:   «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясы

Әдіс-тәсілдер:   «Жұптық жұмыс», «Қарма –қарсы элементтер »стратег

І. Қызығушылықты ояту

иясы,

барысы: Сабаққа психологиялық дайындық.

1. Сабақтың мақсатын айту.

- ХІХ ғасырдың 2-жартысы мен ХХ ғасырдың басында өмір сүрген әдебиет өкілі Ы. Алтынсариннің шығармалары бойынша алған білімдеріңді сарапқа салу мақсатында өткізіліп отырған  сабағымызда әңгімелеріне  талдау  жасағандаөз ойларыңды ашық айта біліңдер, қойылған сұрақтарға толық жауап  беріп, сабақта еркін отырыңдар.

3. Үй жұмысын  сұрау
«Деректер сөйлейді» тапсырмасы.( Слайдтағы  сандар арқылы Ыбырайдың өмірбаяны мен шығармашылығын айтып беріңдер)
1841, 1850 , 1857, 1859, 1860, 1864,1876, 1876 ,1889 ,1879

         ІІ. Мағынаны ажырату
1. « Жұптық жұмыс» стратегиясы

-          Ы. Алтынсарин – балалар әдебиетінің атасы. Бүкіл өмірін қазақ балаларын оқытуға арнаған. Сол мақсатпен алғаш рет балаларға арнап мектеп ашып, оқулық жазған. Ағартушы оқулықты жазудағы мақсатын хрестоматияның алғы сөзінде: «Бұл кітапты құрастырғанда мен, біріншіден, осы біздің ана тілімізде тұңғыш рет шыққалы отырған жалғыз кітаптың орыс-қазақ мектептерінде тәрбиеленіп жүрген қазақ балаларына оқу кітабы бола алу жағын, сонымен қабат, жалпы халықтың оқуына жарайтын кітап бола алу жағын көздедім...» деп тұжырымдаған. Өйткені хрестоматияға Ыбырай өзінің педагогтық мақсатына лайықтай жазған тәрбиелік мәні жоғары көптеген шағын әңгімелерін, өлеңдері мен ауыз әдебиеті үлгілерін, сондай – ақ, орыс педагогтері мен айтулы орыс қаламгерлерінен аударған шығармаларды енгізген болатын. Бұл шығармалардың тақырыптық – идеялық мазмұнынан біз Ыбырайды ұстаз-тәрбиеші ретінде алдына мақсат етіп қойған адамгершілік мәселелерін көреміз.

1 жұп «Бақша ағаштары»

2 жұп «Талаптың пайдасы»

3 жұп « Әке мен бала»

4 жұп «Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш»

5 жұп « Асыл шөп»

1. Әңгіменің  басталуы

Әңгімелерін оқып, жұпта әңгіменің идеясы, тәрбиелік мәні   түсініп, композициялық құрылысына талдаңдар,.

Осы әңгімелерді талдай отырып, Ыбырай әңгімелеріндегі қандай тәлім – тәрбие жатқандығын айтыңдар.

(Қосымша тапсырма) «Қарама - қарсы элементтер» стратегиясы

  «Жаман жолдас» әңгімесі бойынша талдау жұмысын жасаңдар.

2 топ
Жақсы	Жаман
Ауру жігіт Жерге  құлады Аю иіскеді Жерден тұрды Жауап берді	Сау бала Ағашқа шықты Аю  Ағаштан түсті Сұрады

ІІІ. Ой толғаныс

«Екі жақты жазба күнделігі» стратегиясы

 

Әңгімеден үзінді	Оқушының  түйіндемесі
Біраз жүрген соң, Асан: -          Қарным ашты,- деп жылады. Үсен үндемей келе жатса, екеуінің алдынан бір үйрек ұшып, ұзамай қайта қонды. Асанның онымен ісі болмай жүре береді. Үсен жүгіріп барып, сипалап жүріп, үйректің орнынан алты жұмыртқа тапты. Асан қуанып, жұмыртқаны алайын деп еді, Үсен алдырмай: - Жолдан адасып, көп күн жүрсек, бізге тамақ керек болар, үйректі ұстап алайық, - деді.

Бағалау

•  Сабақтағы оқушыларды бағалау.

Үйге тапсырма:

• «Ы. Алтынсарин шығармалары - балалар әдебиетінің бастау көзі» тақырыбына эссе жазу

•  Ы.Алтынсарин басқа әңгімелерін оқу, 1 әңгімесін композициялық құрылысына талдаңдар.

Аталған тақырып бойынша  алдыңғы сабақта қолданылған әдісті толықтырып, күрделенген жұмыс түрлерін жүргізу

меңгертіп, мазмұнына , тереңдей бойлату,өлеңдеріне жан-жақты талдау жасай отырып тақырыбын ашу.

Дамытушылық:  Оқушылардың ауызша және жазбаша тіл мәдениетін қалыптастыру,шығарманың мазмұнын аша білу қабілетін дамыту.

Тәрбиелік: оқушылардың әдебиетке деген сүйіспеншілікиерін оята отырып, еңбек сүйгіштікке, табиғатты қорғауға, елжандылыққа, ұқыптылыққа  тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: электронды презентация, интерактивтік тақта, , суреттер, Ыбырайдың шығармалар жинағы, баспасөз материалдары

Сабақтың әдіс –тәсілдері: сұрақ-жауап, түсіндіру, талдау

Пәнаралық байланыс: тарих, география

Сабақтың түрі :  Дәстүрлі сабақ

Сабақтың барысы:  А/ Ұйымдастыру.

                1.Оқушылардың назарын сабаққа аударып, оқу-құралдарын түгендеу.

              2.Үй тапсырмасын сұрау

              3.Жаңа сабақ

 

1. Ыбырай Алтынсарин кім?

 

        Ақын                                           Ағартушы                    Аудармашы

Жазушы                                                                               Оқулық авторы

 

                             

                        Ғалым                        Шағын әңгіме шебері

1. Оқушылардың Ыбырай Алтынсариннің өмір жолы  жайлы не білетіндіктерін сұрап, толықтыру.

  2. Ыбырай алтынсариннің қандай әңгімелері мен өлеңдерін білетіндіктерін еске түсіріп, мазмұнын айтқызу.

3. Балқожа би жайлы мәліметтер беру.

 

1. Ыбырай Алтынсариннің өмір жолы туралы хорнологиялық кесте

Жылдар	Маңызды оқиғалар
1841 жылы 20 қазанда	Қостанай облысы Затабол ауданында туған.
1850 жылы	Орынбордағы қазақ балаларына арнап ашылған жеті жылдық орыс-қазақ мектебіне барған.
1857 жылы	«өте жақсы» деген бағамен бітірген.
1859 жылы	Орынбордағы шекаралық комиссияға тілмаш болған.
1859 жылы	Орынбордағы шекаралық комиссияның төрағасы, Шығысты зерттеуші белгілі ғалым,профессорВ.В.Григорьевпен жақын танысады.
1860 жылы	Торғай мектебіне мұғалім болып тағайындалады.
1864 жылы	Торғайдағы мектепті ашады.
1876 жылы	Петербург, Қазан қалаларына барады.
1876 жылы	«Қазақ хрестоматиясын» жазуға кіріседі.
1879 жылы	«Қазақ хрестоматиясы» Орынборда басылып шығады.
1879 жылы	Торғай облысы мектептерінің инспекторы қызметіне тағайындалады.
1881 жылы	Орск қаласында тұңғыш мұғалімдер мектебі ашылады.
1879-1883 жылдары	Торғай қаласының төрт уезінде (Торғай,Ырғыз,Троиц,Ақтөбе) мектептер ашылады.
1983 жылы	Торғайда қолөнер мектебі ашылады.
1983 жылы	«Мұсылмандық тұтқасы» оқу құрал жазып шықты.
1887 жылы	Ырғызда тұңғыш қыздар мектебі ашылады.
1987 жылы	Қостанай уезінің Обаған және Жетіқара болыстарынан бір сыныптық мектептер ашылды. Жанынан қазақ балалары жататын 25 орындық интернат салдырды.
1889 жылы	Ауыр науқастан 48 жасында қайтыс болады.

Ы. Алтынсарин –оқулық авторы.

1. «Қазақ хрестоматиясына енген тақырыптар қандай бөлімдерден тұрады?

А/ Балалар өмірінен алынған әңгімелер. Бұлар түрлі орыс хрестоматиясынан, көбінесе И.Паульсонның хрестоматиясынан алынды.

Ә/ Әр түрлі жинақтардағы адамдар өмірінен алынған әңгімелер.

Б/ Қазақ ақындарының ең таңдаулы өлең -жырларынан үзінді.

В/ қазақтың мақал –мәтелдері.

1.   Білімге шақырған өлеңдері

«Кел,балалар,оқылық!» , «Өнер, білім бар жұрттар»

Табиғат туралы   «Өзен»,          «Жаз».

2.   Әлеуметтік теңсіздік:

«Залым төреге», «Әй, жігіттер», «Азған елдің хандары», «Азған елдің хандары», «Азған елдің билері», «Азған елдің билері»

3.   Орыс жазушыларының аудармалары:

И.Б.Паульсонның «Книга для чтения и практических упражнений в русском языке», К.Д.Ушинский «Родное слово», Л.Н. Толстой, Крылов.

4.   Қазақ ауыз әдебиеті  «Лұқман хакім», «Жиренше шешен», Таза бұлақ», «Қар батыр», «Тазша бала», «Алтын айдар», «Қобыланды батыр»

Ыбырайдың өлеңдерін оқып, мазмұнын талдау.

«Жаз», «Өзен»  -табиғат туралы

«Азған елдің билері, хандары,байлары», «Залым төреге»- ел ішіндегі теңсіздік, келеңсіздіктерді жырлайды.

«Әй, достары» атты өлеңінде қолдан келсе жас жеткіншектерге қолдан келсе жақсылық жаса, кең пейілді бол, өз еңбегіңмен күн көрге шақырады.

«Араз бол кедей болсаң ұрлықпенен» өлеңінде адал еңбекті, шындықты жырлайды

Ыбырай өлеңдеріне байланысты кестелер толтыру

Ыбырай сөзі	Қандай қасиеттерді айқындайды?
Араз бол кедей болсаң ұрлықпенен Телмірме еш адамға мұңдықпенен
Оқысаңыз балалар, Шамнан шырақ жағылар Тілегенің алдыңнан, Іздемей-ақ табылар.
Өнер-білім бар жұрттар, Тастан сарай салғызды. Айшылық алыс жерлерден, Жылдам хабар алғызды.
Ақылсыз жанды досым деп, Басыңды қосып, сыр айтпа. Күндердің күні болғанда, Ол жаман айғақ болар басыңа.
Кім сендерді, балалар, сүйетұғын, Қуанышыңа қуанып, қайғыңа күйетұғын. Түн ұйқысын төрт бөліп,кірпік қақпай, Шешең байғұс дамылсыз жүре-тұғын.

Сабақты қорытындылау,бағалау.

Үй тапсырмасы: Ы.Алтынсарин шығармашылығын оқу, талдау,өлеңін жаттау.

 Қызығушылықты ояту сатысы
Оқушыларды 4 топқа бөліп, отырғызу.
Видеоролик "Тәубеңе кел!"
- Осы бейнетаспадан қандай ой түйдік?
- Өз рефлекцияңызды айтыңыз?
- Сіз өз өміріңізде осы бейнетаспадан көргеніңіздей мысал келтіре аласыз ба?
- Сіздің көрген бейнетаспадан алатын тағылымыңыз қандай?
- Өмір шындығын озық идея тұрғысынан көрсете білген кемеңгер суретші кім?
- Адам белгілі бір қоғамда өмір сүреді. Міне, сол қоғам, қоршаған орта үнемі қарама – қайшылыққа толы. Яки жақсы мен жаман, білімділік пен надандық, мейірімділік пен зұлымдылық, сау мен ауру, бай мен кедейді салыстыра суреттеу арқылы балаға өмірдің жағымды, жағымсыз жақтары жайында түсінік беруіміз керек. Жаманның жамандығы әрқашан жақсымен қатар тұрғанда ғана көрінеді.

II. Мағынаны тану.
I топ. Зерттеуші – Әңгіменің басты кейіпкерінің мінезін немесе басты оқиғаны жан – жақты меңгеру және сипаттау.
Атымтай бай, жомарт, еңбекқор, адамгершілігі мол, қайырымды, жүрегінде иманы бар.

- Иә, Жомарт сөзінің мағынасы « мырза, қолы ашық» дегенді білдіреді. Біздің бүгінгі кейіпкер Атымтайға халық «жомарт» деген атты тегін бермеген, ол халықтың қамын ойлаған, еңбек адамының үлгісі ретінде көрінеді. Еш нәрсеге мұқтаж емес Атымтай жұмыс істемей отыра алмайды. «Еңбекпен табылған дәмнің тәттілігі болады», - дейді ол.
- Біздің қазақ халқында елінің қамын ойлаған біртуар тұлғалар аз болмаған. Олар: Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин, Ахмет Байтұрсынов, Мақаш Бекмұхамбетов, Бөкейұлы Жәңгір хан. Олар халықты оқу білімге, өнерге, еңбек етуге шақырған.

Ыбырай Алтынсарин сияқты ХІХ ғасырда еліміздің батыс өңірінде де, халықты білімге шақырған, қоныстандыруға, кәсіппен айналысуға, мектеп ашқан, саясаткер елеулі еңбек сіңірген айтулы тұлғалар бар. Олар ел арасында «правитель» атанған Мақаш Бекмұхамбетов пен Бөкейұлы Жәңгір хан.
Блум таксономиясы бойынша деңгейлік сұрақтар құрастыру.
Деңгей Сұрақтары
Білім - Атымтай қандай адам болған?
- Оны неліктен жомарт атаған?
Түсіну - Сонда ол не істеген?
- Бай адамдар өз дүниесін ешкімге бермейді емес пе?

Қолдану - Атымтай бай бола тұрып, неге өзі жұмыс істеген?
- Оның қандай себебі бар?
Талдау - Еңбек ету кемшілік пе?
- Осы үзіндідегі жел дегеніміз не?

Синтез - Осы үзіндідегі әбірет дегеніміз не? Әбірет – (Қостанай, Торғай) ғибрат
- Мұнан сен де өзіңе әбірет алсаң болады.(Ы. Алтынсарин таңдамалы шығ. 1977ж.) «Диалектологиялық сөздік» - 105 бет «Арыс баспасы»- Алматы, 2007 ж.
- Еңбекпен табылған дәм неліктен тәтті, сіңімді?

Бағалау - Мал берген иесі кім және ол неден қорқады?

III топ. Сілтемелер табушы – Әңгіменің тақырыбын, руханилығын ашатын афоризмдер, мақал - мәтелдерді тауып жазу.

Кейбіреулерге қанша мал бітсе де, байлық бітпейді. (Абай Құнанбаев)
Пейілі кедей байдан сақта. (Абай Құнанбаев)
Бардың жұпыны киінгені де, жоқтың барша киінгені де белгілі болып тұрады. (Ғабит Мүсірепов)
Байлыққа қосар үлесің болмаса, байлықтан алар үлесің де жоқ. (Ғабит Мүсірепов)
Байға - мал қымбат, кедейге - жан қымбат. (Ғабит Мүсірепов)
Байлықты малдан емес, адамнан іздеген жөн болмақ. (Ғабит Мүсірепов)
Қанша байлық жыйсаң да, бұйырғаннан артық жей алмайсың. (Қорқыт ата)
Дүние - мал шашылмай, «мырза» деген атақ жоқ. (Қорқыт ата)

Дәулет те біреуден көшіп, біреуге қона береді (Майлықожа Сұлтанқожаұлы)
Байлықты өнермен, шаруамен, қызметпен іздер болар. (Әлихан Бөкейханов)

Мақал - мәтелдер
Бай болсаң, бәсең бол.
Кедей - байға жетсем дейді, бай - құдайға жетсем дейді.

Бақыт кілті еңбекте Көп еңбегі көңілді.
Еңбек етсең емерсің.
Еңбектің наны тәтті, жалқаудың жаны тәтті.

IV топ.
Дәнекер – Негізгі идеяларды немесе оқиғаларды бүгінгі өмірмен байланыстыру.

Мен Атырау қаласының шетіндегі кішкене ғана ауылында тұрамын. Біздің ауыл қаладан 3 шақырымдай қашықтықта орналасқан. Ауыл «Геолог» деп аталады. Себебі, бұл ауыл мұнайшылар мен геолог барлаушыларға арналып салынған. Осы ауыл тұрғындарының ішінде өнегелі өмір сүріп жатқан жерлестерім көп. Соның ішінен біздің Қаныш Сәтбаев орта мектебінің түле – гі, менен екі сынып төмен оқыған - Жаниязов Айбар Серікұлы. Ол өзі қарапайым отбасынан шыққан. Әкесі – мұнайшы, анасы біздің мектепте мұғалім болып жұмыс істеді. Айбар тынымсыз еңбегінің жемісін көруде. Атырау қаласының белгілі кәсіпкері, елдің құрметті азаматы, тек ол өз кәсібін ел төңірегінде емес, тіпті шет елде де ашуда. Еліне сыйлы болуының мәні – оның қарапайымдылығы, адамгершілігі, еңбекқорлығынан деп ойлаймын. Ол үлкенге де, кішіге де үнемі жайдары амандасып, өз бітірген мектебіне қай кезде болмасын көмектесуге даяр. Бүгінгі күннің Атымтайы деуге әбден лайық тұлға.

Осы ауылдың тұрғынының бірі – Нәрлі апа. Ол - өзі нәзік жанды болғанымен, ер азаматтың жұмысын атқарып, сол еңбегінің жемісін көріп отырған асыл ана. Кезінде ер азаматынан ерте қалса да, өмірдің ауыр соққысына мойымады.
Еңбек ете жүріп, бес баласын ер жеткізіп, ұлды ұяға, қызды қияға қондырды.
Қазір сол балалар қолғабыс қылып, аналарының кәсібін өрге домалатып отырған жөні бар. Бұл күні апамыздың жас күніндегі қиындығының бәрі артта қалып, қаламыздағы «Нәрлі» деп аталатын үлкен мейрамхананың иесі, «Дина» сауда үйінде де бірнеше сауда нүктелері бар белгілі кәсіпкер атанды. Әрине бұл тынымсыз еңбек, қайрат, қайсарлық арқылы келген дүниелер.
Апамыз - аяулы ана ғана емес, немере – жиендерінің сүйікті әжесі. Біздің мектеппен үнемі байланыста болатын ата - аналар комитетінің төрайымы. Мектепке үнемі қолдау көрсететін біздің белсенді ата - анамыздың бірі. Мектептегі ұйымдастырылған барлық шараға көмектеседі. Мұның өзі үлкен жүректі адам екенін білдіреді.

Ал осы екі тұлғаға ұқсамайтын қанша жан бар. Зәулім үйде тұрса да, айналасына рақымы жоқ адамдарды көргенде қынжыласың. Аста - төк болса да, ешкімге ештеңе бермей, тек өз қара басының қамын жеп жүрген азаматтардың да балалары алдымызда отыр. Мектептен берілген тәрбие де, білім де бірдей болғанымен, өмірге деген көзқарастары әр түрлі. Адамгершілік, қарапайымдылық, мейірім, еңбекқорлық деген жақсы қасиеттің бәрі – ананың сүті мен әкенің қаны арқылы берілетінінің бір дәлелі осы ма дерсің?...

Ыбырай әңгімелерінің басты тақырыбы – еңбек, еңбек адамы. Еңбек ету, өз маңдай теріңмен жетістікке жету, сол арқылы туған еліңнің дамуына үлес қосу ­ бүгінгі күннің өзекті мәселесі, заман талабы. Бұның дәлелі ретінде Елбасымыз «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты тұжырымдамасында былай дейді:

«Бүгінде еңбек - ХХІ ғасыр жағдайындағы шешуші ұлттық фактор ретінде, жаһандық бәсекелестік жағдайында, - алдыңғы кезекке ілгерілетілуі тиіс.»
ІІІ. Ой толғаныс

Ы. Алтынсариннің бірнеше әңгімелеріне дайындалған көріністерін ұсынып, бұл әңгімелердің тәрбиелік мәнін терең мағынада
түсінуге шақырамыз.
1 әңгіме: «Атымтай Жомарт»
2 әңгіме: «Мейірімді бала»
3 әңгіме: «Лұқпан Хакім»

1 әңгімеден көрініс
1 -жүргізуші: Атымтай Жомарт кедей бола тұрып, кейін өзінің еңбегі арқылы
байыған адам.
Бұл әңгіме оқушыларды еңбекқорлыққа, айналасындағы адамдарға қайырымды болуға, көмектесуге үйретеді.

Атымтай Жомарт
(Жомарт жұмыс жасап жүреді, үстінде жаман киім)
1 кісі: - Жомарт, құдай берген дәулетіңіз бар, ашқа - тамақ, жалаңашқа - киім, үйсіздерге - үй болдыңыз, сөйтіп тұрып өз басыңызды кемшілікке салып, жете алмаған жарлыша отын кесіп, шөп тасығаныңыздың мағынасы не?
2 кісі: - Бір мезгіл таза киім киіп, дәулетті адамша жүресіз. Бір мезгіл ескі - құсқы киім киіп жүресіз. Бұны қалай түсінеміз?
Жомарт:- Төрт түрлі себеп бар. Әуелгі: әдемі ат, асыл киім, асқан дәулетті өне бойы әдет етсең, көңілге жел кіргізеді, сол желіккен көңілмен өзімнен терезесі төмен бейшаралардан жиреніп, көз салмай, кем – кетікке жәрдем беруді ұмытармын деп қорқамын.
Екінші: Бар бола тұрып мен жұмыс қылсам, мұным кемшілік емес екенін біліп, кейінгілер үлгі алсын деймін. Үшіншісі: Күн сайын өз бейнетіммен тапқан бір - екі пұлға нан сатып алып жесем, бойыма сол тамақ болып тарайды, еңбекпен табылған дәмнің тәттілігі, сіңімділігі болады екен. Төртінші: Құдай тағаламның берген дәулетін өзімсініп тиісті орындарына жаратпай, көбісін өзім ішіп - жеп, өзім тұтынсам, мал берген иесіне күнәлі болармын деп қорқамын.
1-кісі: - Ия, Атымтай Жомарт, енді бәрі де түсінікті. Еңбекпен келген ас тәтті.
2 -кісі: - Бейнетсіз рахат жоқ.
Ал еңбектің түбі рахат.

2- әңгімеден көрініс.
2 -жүргізуші: «А құдайым бала бер, бала берсең сана бер, санасыз бала бергенше, артынан бәрін - бәрін ала бер»- деп Ыбырай Алтынсарин өзінің мақал - мәтелдер жинағында келтіргендей, кішкентай қыз ақылдылығы мен тапқырлығының арқасында әкесін жазадан аман алып қалды. Бұл әңгімесінде Ыбырай Алтынсарин балаларды ата - анасын сыйлауға, қадірлеуге, батылдыққа, ақылдылыққа үйретеді Сабақтың тақырыбы Қ. Жұмағалиев «Туған өлкем». Сабақтың жалпы мақсаты «Туған өлкем» өлеңі арқылы оқушыларға туған жеріміздің құндылығы мен қасиеті, мәні мен маңызы туралы түсінік беру. Өлеңдегі негізгі ойды, идеяны ұғындыру. Әдіс-тәсілдер «Ашық-жабық» сұрақтар, «Миға шабуыл», «Кезектескен интервью» , «Жүреміз, ойланамыз” әдісі, топтық жұмыс, жеке жұмыс, «Ой толғау», «Хокку» әдісі Күтілетін нәтижесі Өз беттерімен кез-келген тапсырмаларды орындай білуге машықтанады. Бір-біріне көмектеседі. Оқушылар өздерін еркін ұстай отырып, ойларын тиянақты жеткізеді, тапқырлық қасиеттерін шыңдайды. № Уа-қыт Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Дерек көздер 1 2 мин Сыныпта ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру «Жылы жүрек- ізгілік тілегі» жүрекшелер 2 2 мин Топқа бөлу Атамекен өлеңінің жолдарын құрастыру арқылы 3 топқа бөлінеді. Ана тілі – көңіліңе гүл егер, Ана тілін - ғұмырым деп біле бер Өзге тілде сөйлей білу – бір өнер, Өз тіліңде сөйлей білу – шын өнер,- деп ақындарымыз жырлағандай, ана тілі сабағын бастайық «Атамекен» өлеңінің бір шумағын орындайды. Қима қағаздар 3 1 мин Сабақтың бағалау критерийлерімен таныстыру Аты-жөні Үй тапсырмасы Қызығушылықты ояту Мағынаны тану Ой толғаныс Сабақты бекіту Ұпай Баға 4 5 мин Үй тапсырмасын сұрау 1. Қазақстан өлеңін жатқа сұрау 2. Автор туралы сұрақтар қою 3. «Кезектескен интервью» Өткенді пысықтау Қазақстан туралы карта бойынша түсінік беру. Жеке жұмыс Оқушылар сұрақтарға жауап береді. Бір-бірінің үй тапсырмасын қалай орындағанын тексереді. слайд 5 3 мин Қызығушылықты ояту - Туған өлке деген сөзді қалай түсінесіңдер? (өз ойларын сұрау). - Туған жеріміз Атырау туралы бейнероликтен тамашалау. - Қайрат Жұмағалиевтің өмірі мен шығармашылығын таныстыру. Батыс Қазақстан Орда ауданы Басқұдық ауылы көрнекті қазақ ақыны «Сарыарқа» журналының редакторы Қазақстан жазушылар Одағының мүшесі «Тұңғыш»өлеңдері (1964ж) «Жанар» өлеңдері (1966ж) Оқушылар өз ойларын айтады. Атырау туралы қосымша мәлімет беріледі. Оқушы үйден дайындап келген автор туралы мәліметімен таныстырады. Слайд Бейнеролик 6 10 мин Мағынаны тану Оқулықпен жұмыс - Өлеңді аудиотаспадан тыңдау; - Оқушының мәнерлеп оқуы; - Сөздік жұмысын жүргізу Слайд Аудиотаспа 7 5 мин ІІІ. «Жүреміз, ойланамыз» әдісі Туған жер туралы мақал-мәтел жаз Туған өлкемізді көркейтуге қандай үлес қосасың? Біздің туған жеріміз Атырау қаласы Республикамызға несімен танымал? Әр топ басшылары келіп сұрақтарды таңдайды. Берілген 3 сұрақ бойынша 3 топ әр түсті маркерлермен плакатқа жауап жазады. Белгілі бір уақыт ішінде топ мүшелері орындарын ауыстырады.Орындарын ауыстыра отырып, әр топтың жазған жауаптарын тексереді және өз пікірлерін қосады. Кейін әр топтан бір оқушы шығып қорғайды Плакат Түсті маркерлер 8 2 мин Сергіту сәті «Қамажай» биі бейнеролик 9 5 мин Ой толғаныс Топтық жұмыс І топ. «Хокку» әдісімен туған жер туралы өлең құрастырады ІІ топ. Туған өлке жайлы эссе жазады ІІІ топ. Өлеңге сүйеніп көркем, бейнелі сөздерді сәйкестендіреді Шығармашылықпен жұмыс жасайды. Слайд Постер 10 5 мин Сабақты бекіту «Алтын балыққа арналған аквариум» әдісі Оқушыларға жасырын суреттер таратылады, кімге балық түссе, сол алтын балық болады, оқушы алтын балықтың маскасын киіп, ортаға шығады. Басқа оқушылар оған сұрақтар қояды. Егер жауап бере алмаса топ мүшелері көмектесуіне болады. Слайд Балықтар суреті Алтын балық маскасы 11 2 мин Бағалау Формативті тәтті тарату, бағдаршам, басбармақ, бірін-бірі ауызша Критериалды Әр топ лидерлері өздерінің топ мүшелерін бағалайды. Қорытынды бағаны айтады. Бағалау критерийлері жазылған парақшалар 12 2 мин Рефлексия Оқушылар Қазақстанға деген тілектерін жапырақтарға жазып, мәуе ағашына жапсырады. Плакат стикер 13 1 мин Үйге тапсырма Өлеңді мәнерлеп оқу.

Дереккөзі: http://www.zharar.com/kz/4547-cambridge.html?Like
© www.ZHARAR.com..