Спандияр Көбеев

Спандияр Көбеев (1878, Меңдіқара ауданы, Қостанай облысы - 1956) - қазақ жазушысы, қоғам қайраткері, Қазақстанның еңбек сіңірген мұғалімі.

1878 жылы бұрынғы Торғай облысы, Обаған болысына қарасты нөм i рі үш i нш i ауылда - қаз i рг i Ақсуат ауылында дүниеге келген.

• Анасы Айтбоз өте қайратты, ақылды, ауылының ортақ анасы сияқты қад i рл i адам болған көр i нед i. Әкес i Көбей хат таныған, шыншыл, тек қолөнер i мен күн көрген. Әке-шешес i н i ң үлг i тәрбиес i болашақ педогог-жазушының м i нез құлқының қалыптасуына көп әсер еткен. Мектеп жасына жет i п қалған бала б i рде әкес i мен б i рге бұл кездег i дәулетт i к i с i Соқытбайдың ауылына барғанда, Ыбырай Алтынсаринд i көред i. Көп кеш i кпей сол ауылда ұлы ағартушы Ы. Алтынсарин б i р i нш i рет ек i жылдық мектеп ашады.

• 1887 жылдың желтоқсанында Алтынсаринн i ң т i келей көмег i мен Спандияр сол мектепке алынады. Содан кей i нг i жылдары Қарағайлыкөл деген жердег i төрт жылдық болыстық мектепте б i л i м алады да, Қостанай қаласындағы Алтынсарин ашқан орыс-қазақ мектеб i нде оқуын жалғастырады. Енд i ол осы қаладағы жаңадан ашылған ек i жылдық педагогикалық курсқа түс i п, оны 1901 жылы бастауыш мектеп мұғал i м i деген мамандық бойынша б i т i р i п шығады.

Спандияр Көбеев Петропавлск i де оқытушылық қызмет i н атқарып жүргенде, сол кездег i ұлы орыс халқының атақты жазушысы И. Крыловтың б i рнеше мысалдарын қазақшаға аударып, баспаға ұсынады. Ол аудармалары «Үлг i л i тәрж i ме» деген атпен 1940 жылы және «Үлг i л i бала» (1912 жылы) к i таптары басылып шығады. Осы к i таптарына енген өлеңдер i мен әңг i мелер i жасөсп i р i мдерд i еңбек пен б i рл i кке, тату-тәтт i ынтымаққа шақырған.

• С. Көбеевт i ң қазақ топырағында тұңғыш романдарының б i р i болған «Қалың мал» 1913 жылдың қазан айында басылып шығады. Бұл роман шығармашылық өм i р i нде ерекше орын алады. Мұнда қазақ ауылының әлеуметт i к сурет i, қазақ әйел i н i ң тағдыры, оның теңс i зд i г i және жастар өм i р i, ойын-той салттары туралы бейнеленген.

• Атайдың соңғы жылдары жазған «Орындалған арман» атты мемуарлық еңбег i 1954 жылы өңдел i п, ек i нш i рет к i тап болып баспадан шығады. К i таптың нег i зг i мазмұны педагог-жазушының өткен өм i р жолы, қоғамдық қызмет i, ортасы мен дәу i р i жайлы шығарма. Әс i ресе, Ы. Алтынсаринн i ң халықтық қызмет i н көрсетуге көп көң i л бөлген.
• Ұлы ағартушының i збасары С. Көбеевт i ң кез i нде жоғары бағаланып, ек i дүрк i н Ленин орден i мен марапатталып, «Қазақстан Республикасының еңбек с i ң i рген мұғал i м i» деген құрметт i атақ алған және Республика Жоғарғы Кеңес i не депутат болып сайланды.

Көбеев пен Чутаев

• Екі соқа: Әңгімелер мен мысалдар.
• Қалың мал: Роман.
• Құстың ұясы: Әңгімелер мен мысалдар.
• Орындалған арман: Романдар мен мысалдар.

  Есек пен сандуғаш (мысал)

Отырған сандуғаш, келді есек,

Аузынан сөзі шығып кесек-кесек;

– Ә, бұлбұл, сені әнші деп естіп едім,

Сайрашы сынайын мен өзім естіп.

Бұл кезде жұрт сөзіне сенім бар ма,

Сыпыртып айтқанының бәрі – өсек.

Аямай біліміңді паш айлашы,

Тыңдайын мейірім қанып болса несіп.

Сандуғаш сол арада әнге басты,

Жаңғыртып кетті даусы күллі ағаштың.

Білімін құдай ерген аясын ба,

Мың түрлі құйқылжытып лебіз шашты.

Даусын кейде көтеріп, кейде созып,

Тыңдатуға ләззатты үнін шашаты.

Құс біткен сайрап жатқан ормандағы

Бәрі де құлақ салып құп  тыңдасты.

Аң біткен маңындағы тұра қалып,

Елтісіп тұрды әніне құлақ салып.

Аузынан сорғалатып сілекейін,

Есек те тыңдап тұрды ғажаптанып

Сол кездесоғып тұрған жел де тынып,

Ешбір жан бүлк етпеді тамаша ғып,

Бұлбұлдың қызған сайын басып жатыр,

Сырнайдың даусындай үні шығып.

Бір ашып батыр бұлбұл әнге салды,

Елтітіпмаңындағы күллі жанды,

Бір кісі қойда жүрген баласымен,

Мас болып, олар-дағы ұйықтап қалды.

Наданға еткен қызмет кетер текке,

Жақсылығың болса сақтан, ондайға етпе,

Соқтырып әрлі-берлі сандуғашым,

Тоқтады ұнады ғой деп есекке.

Көтеріп ақымақ есек жерден басын:

-Жарайды, ұнайды,-деді,- сандуғашым,

Жалықпай тыңдауға да болады екен,

Азырақ кемдігі бар, неғыласың!

Жоқ па еді әтешпенен таныстығың?

Кем қылып сайрамаушы ед, ол да сенен.

Болмайды жамандауға сені-дағы,

Даусың болса-дағы мысқал төмен.

Айтамын достығымды құлақ салсаң,

Кешікпей бұған шығып әтеш барсаң,

Бұдан да артығырақ соғар едің,

Егер де сол құстан бір ғибрат алсаң.

Осылай есек тұрды жынын құсып,

Білімді жетік мақтауы сол, надан күшік,

Бұл итті құдай енді кез қылма деп,

Сандуғаш көтеріліп кетті ұшып.

Аққу, шортан һәм шаян  (мысал)

Көп кіріскен іс оңбас ынтымақсыз,

Көп малдыңкерегі не болса бақсыз

Таудайын талаптан да бақыт артық

Болса да қара жаяу жалғыз атсыз.

Ынтымақ жоқтығынан біздің қазақ,

Кем жұртқа әрбір түрлі болды мазақ

Зияны толып жатқан бастан артық,

Кемітіп ғазиз басын көріп ғазап.

Мысалы, бірліксіздің ғибыраты,

Пайдалы салыстырсаң бар лұғаты.

Кеңесінен аққу, шортан, шаянменен,

Тыңдаңыз тәржіме етіп жазған хатты:

Бір аққу, шортан, шаян бұрынырақ

Кеңесін еттім бәйіт, салсаң құлақ,

Тартуға жүкті арбаны міндеттенген,

Оңаша көл басында тұрған жырақ.

Үшеуі кәдімгідей жегілісіп,

Қайтсе де тартамыз деп ерегісіп,

Тырмысып бейшаралар азаптанды,

Пайдасыз михнаттанып терге түсіп.

Жөнелді аққу көкке таман,

Сұңқылдап үсті-үстіне достан жаман,

Жайда да кесел шіркін жөнге жүрмес,

Тырмысып кейін қарай жатыр шаян.

Тартады демалысып кезек-кезек,

Арбаны қозғалта алмай күдер үзіп,

Тыпырлап суға қарай бетіменен

Шамасы келмей жатыр шортан кезіп.

Кіріскен ынтымақсыз ол басында

Ерлердің болмай бірлік жолдасында.

Бетімен әр тарапқа тартқаннан соң,

Қозғалмай арба қалды көл басында.

Спандияр Көбеевтің қазақ әдебиеті тарихындағы үлкен орны – оның революциядан бұрынғы әдебиетте прозаның тууына, ондағы роман жанрының қалыптасуына сіңірген еңбегімен байланысты.

Назарларыңызға

рахмет!!!