Сайлаубаева Г.Ж.

МҰҚАҒАЛИ Мақатаевтың өмірі мен шығармашылығы

Қазақ әдебиеті

Пән оқытушысы Сайлаубаева Гүлжан Жеңісқызы

«Мұқағали мақатаев –қазақ тарихындағы ең оқырманы көп, қалың халықтың басты жанашыры болған суреткер. Ол ең алдымен ақын. Қазақ жырының құдырет і»

Фариза Оңғарсынов а

Ақынның өмір жолы

М.Мақатаев 1931жылы 9 ақпанда Алматы облысы Нарынқол ауданы Қарасаз ауылында туған. Балалардың үлкені – Мұқағали еді. Балалық шағы сұрапыл соғыс жылдарына өтті. Әкесі Сүлеймен соғыста қаза тауып, анасы Нағиман мен әжесі Тиынның тәрбиесінде өсті. Ол 10-11 жастан бастап өлең шығара бастайды.

Мұқағалидың анасының әңгімесіне назар аударайық. Мұқағалидың жас кезі. Мен ұлымның ақындығы сағыныш атты сезімнен бастау алған деп ойлаймын. Әкесі Сүлейменді достарыммен бірге 1941 жылдың желтоқсанында өртең сайынның аузына дейін тайлы таяғымыз қалмастан ұмтылмас қимастықпен шығарып салғанымыз есінде қалса керек. Әйтеуір әкесін ойлап, сағынып, көзіне жиі - жиі жас алып жүретін

1948-1949 жылдары ҚазМУ-дың филология факультетінде оқыған. К.Маркс атындағы кеңшарда (қазіргі «Текес») ауылдық кеңес хатшысы, мектепте мұғалім болды.       1952-1962 жылдары Қарасаздағы бастауыш мектепте орыс тілінің мұғалімі болып жұмыс істеген. 1970 жылы Жазушылар одағына мүшелікке қабылданып, 1973-1974 жылы Мәскеудегі әдебиет және өнер институтында оқыды .

  Ақынның тұңғыш өлеңдері «Қырман басында», «Қойшы бала - Әкітай», «Інімнің ойы», «Шебер».  Өлеңдегі ұстазы – Қ.Аманжолов. Ақынның тұңғыш кітабы – «Ильич», ал кейінгі шығармалары «Ақ қайың әні», «Ару-ана», «Мавр», «Аққулар ұйықтағанда», «Қырандастар», “Чили – шуағым менің», «Шекарада», «Большевиктер», «Өмірдастан», «Арман», «Шолпан», «Досыма хат», «Отаным, саған айтам», «Райымбек! Райымбек!», «Қашқын», «Моцарт.Жан азасы» атты поэма-толғаулары бар. 650-ден астам лирикалық өлеңдері бар.

1.Махаббат туралы :  «Махаббатым өзімде», «Махаббат диалогы», «Ғашықпын», «Махаббат» және т.б. Бұл шығармалардың ішінен маған ұнаған «Махаббат» өлеңін сіздерге оқып бергім келеді. 2. Табиғат туралы : «Қыстың күні», «Көктем», «Күзгі таң», «Түнгі табиғат» және т.б. 3. Достық туралы : «Достарға», «Менің бір досым», «Досым менің», «Досыма хат» және т.б. 4. Ана туралы : «Анама», «Анашым», «Сәби ана», «Жас ана» және т.б. 5. Отан туралы:  «Сүйемін, өскен отаным», «Отаным», «Туған жерім» және т.б. Бұл тақырыптағы өлеңдердің ішінен мені тамсандырған «Отан туралы» өлеңі: 6.Тіл туралы:  «Ана тілі», «Тіл-ол менің байлығым» т.б.

Мұқағалидың өлеңдерін жыр сүйер қауым іздеп жүріп оқитын болды. Ақын өлеңдеріне 100 –ден астам әндер жазылды. Бұл әндер бүгінде барша жұрттың жүрегінен берік орын алып, қуанышы мен қайғысын бөлісетін айнымас жан серігіне айналды. Ол әндері «Есіме мен алғайсың» , «Күрең күз», «Сәби болғым келеді», «Құттықтаймын мама, туған күніңмен», «Тоқта балам! (атаң келеді артыңда)», «Саржайлау», «Фаризаға», «Дариға, домбыраңды бері маған», «Бала ғашық», «Жарығым-ай» ,«Көнеміз де» ,

Мұқағалидың әндері

Қаламгердің «Қош, махаббат»,«Құлпытас», «Марусяның тауы», «Өзгермепті», «Әже», әңгімелері,«Қос қарлығаш», «Жыл құстары» повестері мен «Қош, махаббат» пьесасы, бірнеше сыни еңбектері енген. «Рух және сезім», «Сезім найзағайы»,шығармалары жарыҚ көрді.

ПРОЗАЛЫҚ ШЫҒАРМАЛАРЫ

Мұқағали Мақатаев қазақ радиосында жұмыс істеген кезі

Өмір сүрейік алмасып Жапырақ-жүрек жас қайың! Жанымды айырбастайын. Сен адам бола бастасаң Мен қайың, бола бастайын. Келісесің бе, жас қайың? (Көрінер,мүмкін, кімге ерсі.) Өміріңді маған бір берші! Дүрбелең мына дүниені, Адам көзімен бір көрші. Қайың боп мен де бағайын, Орманнан орным табайын. Беймәлім маған өмірге, Қайың көзімен қарайын. Сен-дағы жерден нәр алдың, Мен-дағы жерден нәр алдым. Біреуден сен де жаралдың, Біреуден мен де жаралдым.

Тілің жоқ, жанды қайың сен, Айырмашылығым - Адаммын. Мендегі бары бір жүрек. Беріпті жүрек саған мың, Сондықтан ұзақ жасайсың - Құрдасы келер заманның. Бар-жоғы менде бір жүрек, Ол өлсе мәңгі кеткенім. Сендегі: семсе мың жүрек, Келгенде жасыл көктемін Тірілер қайта дүруреп. Жапырақ-жүрек, жас қайың! Жанымызды айырбастайық? Адам боп жүрсең қасқайып, Қайың боп тұрам қасқайып, Тәуекел, айырбастайық. Өмірге-өмір жалғасып, Анамыз жерге жармасып, Бірде адам, бірде қайың боп, Сүрейік өмір алмасып...

Қарасаз, қара шалғын өлеңде өстім, Жыр жазсам, оған жұртым елеңдестім. Өлсе өлер, Мұқағали Мақатаев, Өлтіре алмас алайда оны ешкім!