Сырым Датұлы басшылығымен болған көтеріліс

Тарих пәнінен ашық сабақ: ТЖ-11 «А» тобы. 20.12.2017 жыл

Сабақтың тақырыбы: Сырым Датұлы басшылығымен болған көтеріліс.
Сабақтың мақсаты:
1) Білімділік: Оқушылардың көтерілістің басталу себептерімен, барысымен, жеңлу себептерімен танысқандықтарын әртүрлі тапсырмалар беру арқылы тексеру.
2) Дамытушылық: Көтерілістің тарихи маңызы Ресей империясының отарлау саясатына қарсы қазақтардың жүргізген саясаты.

3) Тәрбиелілік: Сырым Датұлы бастаған кіші жүз қазақтарының патша үкметінің саясатына қарсы жүргізген көтерілістің тарихи маңызын анықтау, оқушыларға патриоттық тәрбие беру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ
Көрнекілік: Қазақстан картасы, сөзжұмбақ, кестелер, суреттер.
Сабақтың пәнаралық байланысы: Дүниежүзі тарихы, география, қоғамтану, әдебиет.
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, слайдтар, сөзжұмбақ,атлас,кескін карта.
Сабақтың барысы: Оқушылар сабақтың барысымен таныстырылғаннан кейін, сабақ жоспар бойынша өткізіледі.
Сабақ жоспары:
1. Жаңа тақырып
2. «Ой қозғау» кезеңі.
3. «Бәйге» кезеңі.
4. «Адасқан әріптер» кезеңі.
5. «Бекет» кезеңі.
Топ 5 командаға бөлінеді.Команданың топ басшылары болады, аты ,эмблемасы болады.
1. Жаңа тақырып

Ұлт-азаттық қозғалысының шығу себебі және оның алғашқы кезеңі
1782 жылдың аяқ кезінде патша үкіметінің жарлығы шығып, онда қазақтардың Жайықтың оң жағалауындағы аймақтарға қыс мезгілінде жайылымдық жерлерді жалға алу арқылы ғана уақытша өтуіне рүқсат етілді. Орал казактары бұл жарлықты өз мүддесіне пайдалана қойды - қазақтардың жерін қазақтардың жалға алуына тыйым салынды. Орал шекара шебіндегі бекіністердің күзеті күшейтілді. Қазақтар аманат беруге тиісті болды.
1782-1783 жылдың қысында шекара шебінің ішкі жағында казактар қазақтардың 4 мыңнан астам жылқысын күшпен тартып алды. Қыстың өте суық болуы жағдайды одан сайын қиындатып жіберді. Жұт басталды. Дала тұрғындарының 10 000-нан астам жылқысы мен сиыры қырылып қалды. Міне осындай қиын-қыстау жағдайда Кіші жүздің шекара шебіне таяу ауылдарында бұқаралық қозғалыс басталып, ол көп ұзамай азаттық күресіне ұласты.
1783 жылдың көктемінде қазақтар Орал шекара шебіне шабуыл жасай бастады. Қазақ жасағы Гирьял бекінісіндегі солдаттарды тұтқынға алып, малдарын айдап кетті. Орынбордың солтүстік-шығысында тама руының жасақтары шабуылдаумен болды. Орынбор коменданты қазақ даласына Орынбор қазақтарының жазалаушы әскерлері мен башқұрттардың 1500 сарбазын жіберді. Қазақ көтерілісшілері оларға табандылықпен қарсылық көрсетті. Қазақтардың тастан тұрғызған бекінісі дұшпанның баса-көктеп бірден лап қойған шабуылы кезінде алынды. Тұтқынға алынған 56 адам қазыналық жұмыстарды атқаруға жіберілді. 1783 жылдың жазында казақтардың әскери бекіністер мен сауда керуендеріне шабуылы жиілей түсті. Мұның өзі орыс мемлекетінің Орта Азия хандықтарымен жасалатын сауда-саттық деңгейін құлдырата төмендетіп жіберді. Қарағай бекінісіне бірден лап қойған шабуыл жасалды. Көтерілісшілер Орынбор мен Елек қорғанысының екі арасын байланыстыратын даңғыл жолды өз бақылауларына алды. Көтерілісшілердің Ор (Жаманқала) қамалы мен Төменгі Орал аймағындағы қимылы ерекше белсенді болды.
Ой қозғау. Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қойып сөйлемдерді толықтыру
1. Қазақ КСР-і . . . . . . жылы . . . . . . . . . .күні мемлекеттік егемендігі туралы Мәлімдеме қабылдады.
2. . . . . . . жылы ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтің жарлығымен Семей ядролық сынақ алаңы жабылды.
3. ҚР-ның тәуелсіздігі туралы Заң . . . . . жылы . . . . . . . . . күні қабылданды.
4. Қазақстан жер көлемі жөнінен дүниежүзі бойынша . . . . орныда.
5. Қазақстан солтүстік-батысында. . . . . . . шектеседі.
6. ҚР-ның мемлекеттік Туы . . . . жылы . . . . . . . күні қабылданды.
7. ҚР-ның бірінші Конституциясы . . . . . . . жылы қабылданды
8. ҚР-ның ұлттық валютасы теңге . . . . . . . . жылы . . . . . . . . күні айналымға енді.
9. ҚР-ның жаңа Конституциясы . . . . . . жылы . . . . . . . . күні қабылданды
10. Қазақстан халықтарының Ассамблеясы . . . . . . . жылы құрылды

Бәйге кезеңі. 10 сұрақтан тұратын тест тапсырмалары орындалады (7 минут) әр дұрыс жауап 1 ұпай
1. Адамзат тарихы дамуының ең алғашқы кезеңі                                                      
А) Қола дәуірі
В) Темір дәуірі
С) Тас дәуірі
2. Алғашқы адамдардың бастапқы кезеңдегі топтасу жүйесі
А) Рулық
В) Тобыр
С) Қауымдастық
3. Орталық Қазақстан жеріндегі қола дәуірінің ең соңғы кезең мәдениеті
А) Андронов
В) Беғазы-Дәндібай
С) Дәндібай-Қарасу
4. "Тотемизм" дегеніміз
А) Шығу тегін жануарлармен байланыстыру
В) Ата-баба аруағына табыну
С) Табиғаттың тылсым күші
5. Қазақ хандығының негізін қалаған хандарды ата?
А) Әбілқайыр мен Тәуке
В) Жәнібек пен Керей
С) Есім мен Қасым
6.Кіші жүз Ресеи империясына нешінші жылы қосылды?
А) 1730ж.
В) 1731ж.
С) 1732ж.
7. Адамның шығу тегін зерттейтін ғылым.
А) антропология
В) археология.
С) этнография.
8. Ресейдегі қазан төңкерілісі қашан болды
А) 1917ж 25 қазан
В) 1917ж 7 қазан
С) 1918ж 20 қазан
9. Алматыдағы Желтоқсан көтерілісі қашан болды
А) 1985ж
В) 1986ж
С) 1987ж
10. Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін қашан жариялады?
А) 1990ж 25 қазан
В) 1991ж 1 желтоқсан
С) 1991ж 16 желтоқсан

«Адасқан әріптер» кезеңі. Берілген әріптерден сөз құрастыру. (7 минут) әр дұрыс жауап 1 ұпай
1.РХЕАГИЯОЛО-заттай деректер бойынша адамзат тарихының ежелгі кезеңін зерттейтін ғылым.
2.ТРОЕПФЛИГ- тас,жартас бетіне қашау арқылы сызып немесе ойып салынған сурет.
3.ЮЙЬШАН- ғұн мемлекетінің билеушісінің лауазымы.
4.ГРАЭТФИЯНО- әр түрлі халықтардың тұрмыс-тіршілігін зерттейтін ғылым.
5.АЦИЯТАДАП- қалыптасқан жағдайға бейімделу.
6.ФЕРЕРЕНДМУ- аса маңызды мемлекеттік мәселе бойынша жалпы халықтық дауыс беру.
7.АТКРДЕИЯМО- халық еркі немесе билігі.
8.ПОСЭК-1917 жылы Астанада өтетін дүниежүзілік көрме.Тақырыбы: «Болашақтың энергиясы».
9.ЕКОНЮС-БҰҰ-ның білім және мәдениет жөніндегі ұйымы.

«Бекет» кезеңі. Ұяшықтарды таңдап сұрақтарға жауап беру. (7 минут)

1/1. «Тарих»сөзін алғаш қолданған кімдер? (арабтар)
1/2. Шығыстағы тарихтың атасы Сыма Цяньның еңбегі: «тарихи жазбалар»
2/3. Ең алғаш қағазды ойлап тапқандар: қытайлар

2/1. Ислам дінінің жыл санау үлгісі қалай аталады: хижра
2/2. Алғашқы адамдардың еңбек құралдары: қазғыш таяқ,үшкір тас, шоқпар, шапқы
2/3. Батыс Түрік қағанатының жазғы ордасы: Мыңбұлақта

3/1. Оғыз мемлекетінің астанасы: Янгикент
3/2. Атчинск қаласының маңынан табылған мәдениет: Андронов
3/3.Орталық Қазақстанның қола дәуірінің ең соңғы кезеңі қалай аталады: Беғазы-Дәндібай мәдениеті

4/1. 1916 жылғы қазақ халқының ұлт-азаттық көтерілісіне себеп болған оқиға. (Патша жарлығы)
4/2. Тың және тыңайған жерлерді игеру науқаны Қазақстанның қай аудандарында және нешінші жылы басталды.
4/3. Ей, Абылай, Абылай!
Сені мен көргенде,
Тұрымтайдай ұл едің,
Түркістанда жүр едің.
Әбілмәмбет патшаға
Қызметші болып тұр едің,
Қалтақтап жүріп күнелтіп,
Үйсін Төле билердің
Түйесін баққан құл едің...
деген өлең жолдарын кім айтты. (Бұқар жырау)
Сабақты қорытындылау: сабақ ойын арқылы қорытындыланады.

«Ойлан тап» ойыны: «Қай жылы болды»

...................... - Сырым Датұлы бастаған көтерілісшілер қатары

1000 адамға жетті.

...................... – Көтерілісті басуға арнайы генерал-майор Смирновтың

әскері келді.

...................... – Орынбор губерниясы таратылды.

...................... – Сырымның Орал казактарымен кескілескен күресі.

...................... – Орал казактарымен қақтығыста Сырым балалары

қаза табады.

...................... – Сырым тобы Мұғалжар тауларына қарай ойысты.

...................... – Ералы Кіші жүз ханы болып сайланды.

...................... – Казак әскерінің атаманы Д.Донсковтың қатыгездігі туралы

шетелдер коллегиясының мүшесі граф А.А.Безбородкоға

шағым жасалды.

...................... – Есім хан болып сайланды.

...................... – Көтерілістің жеңілуі, аяқталуы.

...................... – Сырымның өзін қолдаған ауылдармен бірге Сырдарияға

қарай қонысын өзгертуі.

Бағалау: Топтарға баға сабақ барысында жинаған ұпайлары негізінде қойылады, бағалау жүргізу үшін «Бағалау парағы» қолданылады.
Үйге тапсырма: Сырым Датұлы басшылығымен болған көтеріліс тақырыбын оқу, Сырым атты сөзжұмбақты орындау