Дүниежүзі тарихы.11 сынып.
Тақырыбы: Саяси мәдениет.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға саяси мәдениет туралы жүйелі білім беру
Дамытушылық: Сабақ барысында оқушылардың тарихи танымдық ойлау, талдау, салыстырып, қорытынды жасау және қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелік: Оқушыларды өздігімен жұмыс істеуге және жауапкерлікке тәрбиелеу
Сабақтың құрылымы:
Қызығушылығын ояту. «Қарлы кесек» әдісі, «Иә» «Жоқ» тесті, сәйкестендіру.
Мағынаны тану. Түсіндірме дерек, ой шақыру, оқулықпен жұмыс, сөздікпен жұмыс.
Бекіту. «Өрмекші торы» әдісі.
Психологиялық дайындық
Қайырлы күн болсын.
Сәттілікке толсын.
Біздің алар бағамыз,
Кілең бестік болсын!
ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН ОЯТУ
Сабақтың барысы
Ұйымдастыру кезеңі
Оқушыларды түгендеу
Үй тапсырмасын сұрау
«Қарлы кесек» әдісі
1.Саясат дегеніміз не?
2.Саяси жүйе ұғымын қолданысқа енгізгендер кім?
3.Саяси жүйенің құрылымдық элементтерін ата.
4.Саяси жүйе дегеніміз не?
5.Ішкі саяси жүйеге не жатады?
6.Сыртқы саяси жүйеге не жатады?
7.Саяси жүйе қызметтерін ата.
8.Сыртқы ортамен қарым –қатынасына орай нешеге бөлінеді?
Бағалау. Әр жауапқа 1 балл.
«ИЯ» «жоқ» тесті
1.«САЯСАТ» ОРЫС СӨЗІ.
2.«САЯСИ ЖҮЙЕ»ҰҒЫМЫ Х ғасырда қолданысқа енді?
3.Саяси жүйе екіге жіктеледі?
4.Д.Истон АҚШ тың адамы.
5.Реттеу мен бақылау қызметке жата ма?
Бағалау. Әр дұрыс жауап 1 балл.
Сәйкестендіру
Тоталитарлық-
бір адамның шексіз билігі.
Авторитарлық-
тұлға құқықтарының басымдылығы.
Демократиялық-
тұлға мен қоғамның бағынышты болуы.
Жаңа сабақ
(Ой шақыру) Саяси мәдениет
Саяси мәдениеттің қалыптасуы
Саяси мәдениет құбылысы саяси зерттеу обьектiсi ретiнде ертеден-ақ танымал. Ең алғаш рет «саяси мәдениет» ұғымын қолданған, ғылыми әдебиетке енгiзген CUIII ғасырда өмiр сүрген немiстiң ағартушы-философы Иоганн Гердер (1744-1803ж.ж.) болып табылады. Бiрақ, бұдан саяси мәдениет туралы оған дейін ешқандай ой-пiкiрлер болмаған деген түсiнiк қалыптаспауы тиiс. Атап айтсақ, антикалық ойшылдар Платон «Мемлекет», «Заңдар», Аристотель «Саясат» деген еңбектерiнде, кейiнiрек Н. Макиавелли, Ф. Бэкон, Ш. Монтескье т.б. ойшылдар бұл мәселеге көңiл бөлген. Олар тәрбиеленген дәстүрі, әлеуметтiк, саяси тәжiрибесі әртүрлі адамдардың бiрдей жағдайда сезiнуі, жауап қайтаруы, әрекеті әртүрлі болатындығын байқаған. Оның себебiн бiлгiлерi келген, оған жауап iздеген.Саяси мәдениет тұжырымдамасын белгiлеп, оның негiзгi пiкiрлерiн жасауға М. Вебер, Э. Дюргейм, Т. Парсонс сияқты батыстың iрi ғалымдары да үлкен үлес қосты. Бiрақ, саясаттану ғылымының ұғымдық жүйесiне «саяси мәдениет» ұғымын американ ғалымдары Г. Алмонд пен С. Верба CC ғасырдың 60-шы жылдары енгiздi. Бұл кезеңде саяси мәдениеттi зерттеуге деген қызығушылықтың артуы үшiншi әлем елдерiнде, әсiресе Африкада пайда болған тәуелсiз елдердегi (отарлық езгi құлауынан) саяси тәжiрибе ерекшелiктерiне байланысты болды.
Иоганн Готфрид Гердер (1744 - 1803 ж.ж.) - неміс философ,ағартушы, жазушы және әдебиеттанушы, мәдениет теоретигі. Ол адамзат тарихындағы ең түбегейлі органикалық негізде өлі және тірі табиғат эволюциясы нәтижесінде адам мен қоғамның қалыптасуы жөніндегі теорияны ұсынды. "Адамзат тарихы философиясының идеялары" (1784 — 1791) атты төрт томдық еңбегінде адамзаттың үздіксіз қарыштауы туралы жазды. XX ғ. басына дейін бұл идея аксиомалық сипатта болып келді. Оның пікірі бойынша, қоғам — бұл серпінді тетіктері, алдымен тіл, кейіннен оның негізінде қалыптасқан ғылым, қолөнер, өнердің, отбасы, мемлекет болып табылатын органикалық тұтастық. Халықтар тарихы, Гердер бойынша, әрбір буыны алғашқысы және келесісімен ажырамас байланысқан мәдени дамудың тұтас тізбегі болып табылады. Мәдени дамудағы тіл мен қоғамдық институттардың кызметін жоғары бағалау Гердерді қазіргі мәдениеттанудағы рәміздік және әлеуметтік мектептерге жол ашушы деп санауға негіз бола алады.
Алмонд Габриель (қаңтардың 12, 1911 – желтоқсанның 25, 2002) -Американ саясаттанушысы, Стэнфорд университетінің профессоры. Американ өнер және ғылым академиясының мүшесі, саяси ғылымдардың американдық қауымдастығының президенті. "Дамушы аймақ саясаты" (1968), "Салыстырмалы саясат: даму тұжырымы" (1966), "Салыстырмалы саясат биігінде" (1988) атты еңбектерінде Алмонд қазіргі құрылымдық функционализмнің негізгі түсініктерін қалыптастырды.
Алмонд функционалдық әдістік жүйені сақтау және реттеу әдістерін зерттеуге пайдаланды. Ол саяси жүйені адаптация мен ықпалдасу қызметтерін орындайтын өзара қарым-қатынас саласы ретінде анықтайды. Барлық жүйелер негізінен екі қызметті атқарады: "ену" және "шығу". Ол "енудің" төрт қызметін: саяси әлеуметтендіру мен араласуға тарту; мүдделерді артикуляциялау; мүдделерді жүзеге асыру; саяси коммуникация; "шығудың" үш функциясын: ережелерін қалыптастыру, ережелерді пайдалану мен ережелердің орындалуын бақылауды анықтайды. "Ену" қызметтері үкіметтік емес ұйымдармен: қысым көрсету топтары, сая¬си партиялар, тәуелсіз басылым және т.б. арқылы, ал "шығу" қызметтері үкіметтік ұйымдар көмегімен жүзеге асырылады. Ол "ену" қызметтерін талдауға көбірек көңіл бөледі. Саяси әлеуметтендіру мен коммуникация тиімді саяси қызмет саласының барлығы белгісі.
САЯСИ МӘДЕНИЕТ ҚҰРЫЛЫМЫ
Саяси мәдениет құрылымы - ең алдымен қоғамның саяси өмірінің әр түрлі жақтарын бейнелейтін әдеттегі қалыптасқан түсініктер жатады. Ол саяси жүйе мен оның институттары, саяси тәртіп, билік тетіктері мен басқару, т.б. Саяси мәдениеттің келесі құрамдас бөлігіне саяси қазыналар мен құндылықтар жатады. Ол "еркіндік", "тендік", "әділдік", т.б. сияқты байлықтардың қайсысына басымдық, артықшылық беруден байқалады. Келесі бөлігі - адамдардың мемлекетке, саяси партиялар мен ұйымдарға қатынасы. Саяси мәдениетке саяси бағдар ұстау да кіреді.
Саяси мәдениеттің қызметтері:
Бірегейлендіру Бағдарлау Бейімдеу Интегративтік Коммунативтік
Саяси мәдениеттің типтері
Патриархалдық Бодандық Қатынасу
Патриархалдық саяси мәдениет
Саяси мәдениеттің патриархалдық типіне жергілікті құндылықтарға – қауымдастыққа, руға, рулық қауымға, тайпаға т.с.с. азаматтардың бағдар алуы тән болып келеді. Сонымен патриархалдық мәдениетті ұстанған адамдар белгілі бір тұлғаға, көсемге, шаманға бағдар ұстанады. Мұндай қауымдастық мүшелерінің саяси жүйе туралы білімнен хабары болмайды, олардың саяси бағдары экономикалық және діни бағдардан ажырамаған. Сондықтан патриархалдық мәдениетті ұстанған адамдар саяси жүйеден ештеңе күтпейді. Мысалы, Африкадағы тайпаларға патриархалдық саяси мәдениет тән. Оларда атқаруға тиіс арнайы саяси роль деген болмайды. Жергілікті көсемдер мен шамандардың орталық үкіметпен ешқандай қатысы болмайды да, олармен қарым-қатынасы белгілі бір нормалармен айқындалмайды. Патриархалдық саяси мәдениет индустриальды дамушы елдерде де сақталып қалуы мүмкін. Мұндағы азаматтардың көпшілігінің көзқарасы өздерінің өңірлері, тұратын қалалары т.с.с. шеңберінен аспайды.
Бодандық саяси мәдениет
Саяси мәдениеттің басыбайлылық типі дегеніміз – мәдениеттің тәуелді және бағынышты болуы. Саяси мәдениеттің басыбайлы типі саяси институттары, мекемелері мен ұйымдары және т.с.с. бар қоғамдарға тән. Алайда мұндағы саяси билік «жоғарыдан төменге» деген саяси нормаға айналып, игілікке бөленемін немесе жазалауға ұшыраймын деген оймен жоғарғылардың әмірін орындаушылық саяси дағды болып қалыптасады. Мұндай саяси мәдениет азаматтардың саяси белсенділігі барынша төмен дәрежедегі қоғамда орын алады. Ол негізінен бәсең сипатқа ие және адамдарды саяси жүйеге қатысудан шеттетеді. Сөйтіп, адамдар мұнда саяси саналы бола тұра тек қалыптасқан
Қатынасу саяси мәдениеті
Саяси мәдениеттің белсенділік типі дегеніміз индивидтердің саяси өмірге белсене қатысуымен ерекшеленетін саяси мәдениет болып табылады. Мұнда азаматтар сайлау арқылы өздерінің мүддесін білгірлікпен қорғайды. Мүдделер тобы, партиялар саясатты қалыптастыру процесіне ықпал етеді. Сонымен қатар олар саяси жүйеге өздерінің адалдығын, заңға мойынсұнушылығын және қабылданған шешімдерді құрметтеуін аңғартып отырады.
«Азаматтық қоғам» ұғымы
Азаматтық қоғам әлеуметтік құрылымдардың қоғам өмірінің дербес саласы ретінде мемлекеттен бөлектенуі нәтижесінде туындайды.
Мемлекет;отбасы, тайпа, ұлт, діни және басқа да қоғамдық ұғымдардан айырмашылығы «азаматтық қоғам» категориясы ХVIII- ХIХ ғғ. зерттеу пәніне айналып, Гегельдің «құқық философиясы» еңбегінде жете зерттелді.
Азаматтық қоғам- бұл әлеуметтік, мәдени, рухани салалар тіршілігінің қамтамасыз етілу жүйесі, олардың өсіп- өніп ұрпақтан ұрпаққа жалғасуы, жекелеген индивидтер мен ұжымдардың мүдделері мен қажеттіліктерін жүзеге асыру, олардың дербес өсуіне жағдай жасауға арналған (дербес, мемлекеттен тәуелсіз) қоғамдық институттар мен қатынастардың жүйесі.
Азаматтық қоғамның белгілері:
адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын барынша толық қамтамасыз ету;
өзін- өзі басқаруы;
оның құрылымдарының және адамдардың әр түрлі топтарының бәсекелестігі;
еркін қалыптасатын қоғамдық пікірлер мен плюрализм;
адамның ақпарат алу құқығының нақты іске асуы;
көп салалы экономика;
биліктің заңды және демократиялық сипаты;
құқықтық мемлекет;
адамдардың лайықты өмір сүруін қамтамасыз ететін мемлекеттің лайықты әлуметтік саясаты
Сөздікпен жұмыс
Интегративті – топтардағы құндылықтардың сақталуы.
Коммуникативті - латынның «соmpetere» — қол жеткізу, сәйкес келу, сөзінен шыққан.
Патриархат - (гр. pater – әке, archo – басқару, билеу) Патриархат тұсында қоғамда, шаруашылықта, үйде, ер адамдардың рөлі үстем болуы.
Оқулықпен жұмыс
«Азаматтық қоғам мен мемлекет арасындағы арақатынасы»
венн диаграммасы арқылы тақырыпты қорғау.
Бағалау: Дұрыс жауап - 3 балл
Дұрыс 1-2 қатесі бар - 2 балл
Толық ем ес 2-3 қатесі бар - 1 балл
Қате жауап - 0 балл
Сабақты бекіту
«Өрмекші торы» әдісі.
Оқушылар сабақта түсінгендері бойынша бір-біріне сұрақтар қояды.
Сабақтың рефлексиясы
Мен бұл сабақтан алған тәлімім.
Маған ұнағаны.
Маған ұнамағаны.
Бағалау.
Үйге тапсырма: 19-оқу. Сұрақтарға жауап жазып келу.
