История

Қазақстандағы тың және тыңайған жерлерді игеру

(он-лайн сабағы)
Сабақтың мақсаты:
Білімділігі: Оқушыларға тың және тыңайған жерлерді игеру жұмысының барысы мен нәтижелері туралы ұғындыра отырып теориялық білімдерін жетілдіру.
Дамытушылығы: Оқушылардың алған білімін одан әрі жетілдіре отырып, шығармашылық ізденістерін дамыту
Тәрбиелілігі: Оқушылардың патриоттық сезімдерін оятып еңбек адамдарының ерлік істерін дәріптей отырып, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың әдісі: Ауызша баяндау, оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, карта, мерзімді басылымдар, интернет материалдары.
Пән аралық байланыс: әдебиет, география.
Сабақтың барысы: I Ұйымдастыру кезеңі.
II Үй тапсырмасын тексеру
Интернет материалдарын пайдалана отырып дайындалған слайд бойынша оқушы жауабы.

Соғыстан кейін республика экономикасын қайта құру (1945-1950 жж.)

• Қазақстанның соғыстан кейінгі өнеркәсібінің жағдайы.
• Оқушының шығармашылық жұмысы (интерактивті тақтамен) .
• Қазақстан өнеркәсібінің дамуы – слайд.

Ой сергіту:

1. Соғыстан кейін экономиканы _____ жолға көшіру жоспары белгіленді.
2. __________ машина зауыты салынды.
3. ____ КСРО экономикасының өзара көмек кеңесінің мүшесі болды.
4. ---- Өскемен қорғасын – мырыш комбинациясы алғашқы өнім берді.
5. Екібастұз бассейні ----- кенін игере бастады. 
6. 1950 жылы мұнай өндіру --- артты
7. Атақты кеншілер ----------------------------------------- Социалистік Еңбек Ері атағына ие болды.
8. 1949 жылы Алматыда астананы елдің – қаласымен байланыстырған автоматтық телефон станциясы жұмыс жасады.
9. 1954-1958 жылы --- өнеркәсіп орындары мен цехтар салынды, іске қосылды.
10. 1958 жылы Қазақстан өнім шығаруда одақтас ресурстары бойынша – орынға шықты.
11. 1958 жылы Республика аймағында Қазақ ----- жолы құрылды.

Үй тапсырмасын қорытындылай келе оқушылар өнеркәсіптегі қиыншылықтар мен жетістіктері туралы мәлімет ала отырып, ауыл шаруашылығы соғыстан кейінде өте төмен деңгейде болғандығын атап өтті.

«Ой қозғау»

 Жұмыс салдары жетіспеді.
 Ауыл шаруашылығының машиналары істен шықты, жаңа техника жетіспеді.
 Шаруашылықты басқаруда әміршіл-әкімшіл жүйе болды.
 1943-1953 жылы алынған астықтың жылдық орташа шығымдылығы гектарына 7,7 центнер болды.
 Елде астық тапшы болды.
Осы шаруашылықтағы қиыншылықтарды астық өнімін арттыру үшін, жою үшін, партия қандай шешім қабылдауы мүмкін?
 Астық өндіруді жалға қою керек.
 Ол үшін тың жерлерді игеруді қолға алу керек.

Сонымен бүгінгі сабағымыздың тақырыбы:
Қазақстандағы тың және тыңайған жерлерді игеру.

Оқушыларға видео-ролик көрсетіледі
«Тыңнан көрініс» деректі фильм 3-4 минут

Сұрақ:Деректі фильмнен көрген ой пікірлеріңіз
Мотивация: Оқушылар көрген видео-роликті қорыта отырып жаңа сабақтың жоспарын құрады. Тың игеру жолдарын іске асыру үшін өз жоспарларымызды ұсынуларыңыз керек.

Жоспар:
1. Қазақстанның ауылшаруашылық жағдайы.
2. Тың және тыңайған жерлерді игеру.
3. Тың игеру жолдарындағы еңбек ерлері.
4. Қазақстан аумағына қоныстандыру.
5. Қазастандағы тың игерудің тиімді тиімсіз жақтары.

Мұғалімнің сөзі:
Тың жер – табиғи күйінде құнарлығы сақталып тұрған, ғасырлар бойы жыртылмаған жерлер, Тың жерлер топырағының құрылымында қара шірік қабаты қалың өсімдікке қажетті қоректік заттар мол болады. Тыңайған жер – ұзақ уақыт бойы өңделмеген жыртылған жер. 

Сібір Урал Қазақстан Повольже Солт.Кавказ

Қостанай Ақмола Солт. Қазақстан Көкшетау Торғай Павлодар

1100-1200 млн пұт алу оның ішінде 800-900 млн пұт алу көзделді.

1. Оқушылар берілген тапсырма бойынша шығармашылық жұмыстарын өздері жинақтаған, тың және тыңайған жерлерді игеру туралы деректер бойынша қорғайды.
1 – оқушы:
Тақырыбы:«Қазақстанда тың игерудің міндеттері, барысы»
2 – оқушы:
Тақырыбы:«Тың игеру кезіндегі мемлекет басшылары»
3 – оқушы:
Тақырыбы:«Қазақстан аумағына тың игерушілерді қоныстандыру»
4 – оқушы:
Тақырыбы:«Қазақстан халқының әлеуметтік құрылымы мен санындағы өзгерістер»
5 – оқушы:
Тақырыбы:«Тың игеру кезіндегі экологиялық жағдай»
6 – оқушы:
Тақырыбы:«Тың игеру жылдарындағы еңбек ерлері К.Дөненбаева, Ж,Қуанышбаев, Ы.Жақаев.»
Сабақ қорытындылау.
Тест жұмысы:
1. Мал шаруашылығын дамыту жоспары қашан қабылданды?
А.1950 В.1946 С.1949
2. 1946-1950ж.ж егістік жерлердің әр гектарынан алынған өнім орта есеппен қанша болды?
А. 10-15 центнерден астам В. 5-6 центнерден ғана С. 20-25 ц-ге жуық
3.Тың игеру жылдарында орталықтың нұсқауы бойынша Қазақстан КП ОК-ң бірінші хатшысы болып кім сайланды?
А.Д.А.Қонаев В.Л.И.Брежнев С.П.К.Понамаренка
4.Тың және тыңайған жерлерді игеру туралы шешім қашан қабылданды?
А. 1956 ж. көктем В.1955 ж. күз С.1954ж. көктем
5.1954-1955ж.ж тың жерлерді игеру есебінен дәнді-дақылдар егісі аумағын қанша га-ға арттыру көзделді? 
А.15 млн В.13 млн С.6 млн
6. Тың игерудің алғашқы екі жылында республикаға барлығы қанша адам келді?
А.460 мың В. 640 мың С. 780 мың
7. Тыңгерлер ауыл шаруашылығы салығынан неше жылға босатылды?
А.1-3 жылға дейін В.2-5 жылға дейін С.3-6 жылға дейін
8.Тың жерлерді игерудің басым көпшілігі негізінен республиканың қай бөлігінде жүргізілді?
А.Солтүстік Қазақстан В.Орталық Қазақстан С.Оңтүстік Қазақстан
9.Тың және тыңайған жерлерді игеруге байланысты 1954ж. Қазақстанда қанша га жер жыртылды?
А.6,5 млн га В.7,6 млн га С. 8,7 млн га
10. 1956ж республикада қанша тонна астық жиналды?
А.20 млн т В.14 млн т С.16 млн т
11.Тың игеру кезінде тамаша жетістіктерге қол жеткізген Ақмола облысының «Ярославский» кеңшарының бригадирі?
А.Е.Довжик В.Ж.Демез С.П.ФМузыка
12.Тың игеру кезінде Қостанай облысындағы Павлов атындағы кеңшардың комбайншысы?
А.Е.Довжик В.Ж.Демеев С.П.Ф.Музыка
13.Күріш өсіруде еңбектің тамаша үлгісін көрсеткен Қызылорда обылысы Шиелі ауданында «Ққызыл ту» ұжымшарының звено жетекшісі?
А.Ж.Демеев В.Ш.Берсиев С.Ы.Жақаев
14.Тың жерлерді игерудегі кері зардаптарды көрсетіңіз?
А.Жер эрозиясы күшейеді В.Экологиялық байланыс бұзылады С.Барлығы
15.Тың игеру кезінде Қазақстанға қанша адам көшіп келді?
А.10 млн В.5 млн С.2 млн

Жаңа тақырыпты бекіту.
Пікірталас:
I топқа тапсырма:
Тың игерудің республика шаруашылығына тигізген пайдасы.
II топқа тапсырма:
Тың игерудің республика шаруашылығына тигізген зияны.
Мұғалімнің қорытынды сөзі:
Қазіргі таңда ауыл шаруашылық реформаның табыстары
Меншік иелері қалыптасты
Мемлекеттик тапсырма жойылды Баға босатылды Көтерме нарықты қалыптастыру жүріп жатыр

2003-2005 жылы ауылды өркендету жылдары деп жарияланды;
-Қазақстан дүние жүзінде сапалы астықты мол өндіретін елге айналды;
-Астық әлемнің 40-тан астам еліне экспортқа шығарылды;
-2006 жылы Тәуелсіздіктен бергі астықты ең мол жинап, өнім 18 млн тоннадан асты;
-2009 жылы 21 млн тонна астық жиналып ең жоғарғы көрсеткішке жетті.
2004 жылы 6 ақпан тың және тыңайған жерлерді игерудің 50 жылдығына арналған салтанатты кеште елбасының құттықтау сөзі:
Жадымыздан өшпейтін жанымыздан жоғалмайтын Тың эпопеясын жасаған мың-мың жандар мен миллиондаған қолдардың күш-қайраты еліміздің егемен күндерінде де еселі қарқынмен жалғасып келеді.
Тың игеру – бұл жиырмасыншы ғасырдың аса зор әлеуметтік-экономикалық жобасы оған ұқсас жоба әлемі тарихында болған емес. Қысқа тарихи кезеңде Қазақстанның көптеген аудандарында экономика білім беру денсаулық сақтау мәдениеті жаңаша өркендеп қуатты кадр және ғылыми әлеует жасалды.
250 мыңға жетеғабыл тыңгер мемлекеттік жоғары наградаларға ие болды, олардың 650-і Еңбек Ерінің Алтын жұлдызын өңіріне қадады. Бүгінде алғашқы тыңгерлердің даңқтыдәстүрлерін өз әкелерінің өнегесімен біздің Отанымыз Қазақстан Республикасының лайықты Азаматтары мен патриоттары болып өскен олардың балалары мен немерелері жалғастыруда. Тың игерушілер – бұл жоғары шын мәнінде халықтық атақ тыңның алғашқы ең қиын жылдарында көрсетілген батылдықтың ерен ынта жігері мен төзімділіктің қорытасы. Алғашқы тыңгерлердің еңбек жетістіктері арқасындаҚазақстан ең ірі астық өндірушіге айналды. 50 жыл ішінде Қазақстанда бидайдың жалпы түсімі640 млн тоннадан астам немесе орта есеппен жыл сайын 13 млн тоннаға жетеғабыл болды.
Қазақстандықтардың қазіргі буыны өз уақытында олардың әкелері мен аталары жасағандай қойылған міндеттерді шеше алады деп ойлаймын.

Үйге тапсырма: §20.Қазақстанның ауыл шаруашылығы. Тың және тыңайған жерлерді игеру. Көркем әдебиет: Жүнісов С. Жапандағы жалғыз үй. Тарази Ә. Бұлтқа салған ұя. Д.Қонаев Ақиқаттан аттауға болмайды.

Сыныбы: 9 сынып.

Сабақтың тақырыбы: Тың және тыңайған жерлерді игеру

Сабақтың мақсаты : Соғыстан кейінгі жылдарда ауыл шаруашылығының

артта қалу себебін тауып , ауыл шаруашылығын алға

бастыру үшін қолданылған шараларды оқушыларға

жете түсіндіру.Тың және тыңайған жерлерді игеруі

демографияға әсері туралы нақты мәліметтер арқылы

түсіндіріп,одақтық өнеркәсіп құрылыстарының Қазақстан

халқының этностық құрамының өзгеруіндегі алатын

орнын ашып көрсету.

тәрбиелік: Оқушыларды Ұлттар бірлігі – Отансүгіштік рухтың

аса бір қасиетті көрнісі екенін ұқтыру. Сонымен қоса

елін , жерін сүюге, достыққа, ынтымақ пен бірлікке ,

адамгершілікке тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушыларға тың туралы деректерді тауып жазуға, сілтеме

жасап ,ізденіс жұмыстарына жол ашу.

Сабақтың көрнекілігі : Тың туралы тірек кесте сызба.

Қазақстанның ХХ ғ. 50-60 жылдар кезіндегі карта.

Сабақтың әдісі : Баяндау ( сұрақ-жауап,ізденіс, пікір сайыс, тест тап.)

Ұйымдастыру кезеңі: Сыныптың сабаққа дайындығын , оқушыларды түгендеп,

үй тапсырмасын сұрау.

25 тақырып бойынша.

1. Патша өкіметінің көші-қон саясытының мәні қандай ?

2. Басқа ұлт өкілдерінің Қазақстанға қоныстану кезеңдері қалай аталады ?

Сабақ барысы : Оқушыларға тың және тыңайған жерді игеру барысы туралы қысқаша мәлімет беріледі.Одақ бойынша 1954 жылы 13,5 млн га жер жыртылды. Қазақстанның бір өзінде 1954 жылдың тамыз айында 6,5 млн га жер жыртылып , тың игеру Ақмола , Қостанай, Солтүстік Қазақстан , Көкшетау , Торғай , Павлодар облыстарында жүзеге асырылды.Бұл – Қазақстанның солтүстік облыстары еді.1955 жылы жоспардағы 7,5 млн га –ның орнына тағы 9,4 млн га жер жыртылды.Оқушыларға берілген тың туралы мәліметтерден хабарлама тыңдау. Сабақ барысында тың туралы төмендегі кестеден көруге болады.

Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді игеру барысы туралы кесте

Сабақты қорытындылауға арналған тесттік жұмысы.

1. 1950 жылдардағы ауыл шаруашылығы қандай жолмен дамыды ?

А) қарқынды; Ә) Экстенсивті; Б) Наврықтық; В) Қайта құру;

2. Тың игеру қарсаңында Қазақстан компартиясы Орталық комитеттің Бірінші хатшысы болып кім сайланды ?

А) Брежнев; Ә) Қонаев; Б) Пономарев; В) Жүніспаев ;

3. Тың игеруге байланысты 1954 жылы Қазақстанда қанша жер жыртылды ?

А) 4,3 млн га; Ә) 6,5 млн га ; Б) 7,6 млн га ;

4. 1956 жылы Қазақстан тыңынан қанша астық жиналды ?

А) 10 млн ; Ә) 16 млн ; Б) 18 млн ; В) 20 млн ;

5. Тың және тыңайған жерді игерудің келеңсіздіктері болды ?

А) Жердің құнарлы қабаты желге ұшты; Ә) Топырақ эрозиясы күшейді ;

Б) жоғардағылардың барлығы дұрыс ;

6. Тың игеру Қазақстанның қай облыстарында жүзеге асты ?

А) Қостанай ,Ақмола, Солт. Қаз. Көкшетау, Торғай ,Павлодар;

Ә) Қостанай, Павлодар, Шымкент, Ақтөбе, Семей;

Б) Алматы, Талдықорған, Оңт. Қазақстан, Қызылорда;

В) Қостанай, Солт. Қазақстан, Торғай, Оңт. Қазақстан, Өскемен;

7. Тың және тыңайған жерді игерудің екі жылға арналған жоспары қагша жылда орындалды ?

А) 2 жылда; Ә) 1 жылда ; Б) 3 жылда ; В) 5 жылда;

8. Тың игеру кезінде Қазақстанға қанша адам тұрақты тұру үшін көшіп келді ?

А) 1 млн ; Ә) 1,7 млн ; Б) 2 млн ; В) 2,5 млн ;

9. 1965 жылы республика мал саны қанша болды ?

А) 32 млн : Ә) 34 млн ; Б) 39 млн ; В) 42 млн ;

10. 1959 жылы республика тұғындары арасындағы қазақ халқының үлес салмағы қандай болды ?

А) 30 % ; Ә) 42 % ; Б) 56 % ; В) 85 % ;

Сабақты мұғалім қорытындылауы : Қазіргі нарықтық экономика жағдайында ауыл шаруашылығының жағдайы нашарлап , көптеген ауыл шаруашылығының белді мамандары жұмыссыз жүр. Ауылдан қалаға көшіп келіп жатыр. Қалада да мардымды жұмыс тауып кетіп жатқандары шамалы. Сондықтан :

« Ұлтарақтай болса да ,

Ата қоныс жер қымбат.

Ат төбеліндей болса да ,

Туып өскен ел қымбат »,-

деп халық айтқандай ауыл шаруашылығын дұрыс жолға қоймай халқымыздың шаруашылығы артып , хал тұрмысы жақсара ма ?

Ерте кезден –ақ халқымыз табиғатты қастерлеп , бар өмірі табиғат аясында өткен. Ардақты азаматымыз , ғұлама ғалым Қаныш Сәтбаевтың мына бір жан тебірентер жүрек толғауы ойға оралады : « Туған жердің тағдыры толғантпаған , жаны тебіреніп ол туралы ойламаған жігітті қайтіп азамат дейміз ? » десе, халқымыздың мақтанышы Шоқан Уәлиханов : « Табиғат , адам , өзіңіз айтыңызшы , тіршілікте одан ғажап , олардан құпия не бар ?» деп атап көрсеткен.

Құрметті оқушылар ! Сөзімнің соңында мына бір өлең жолдарына көңіл қойғым келеді :

« Туған жерді сүю парыз !

Сүю үшін білу парыз !

Қасиетін ұғу парыз !

Күзетінде тұру парыз !» -

демекші туған жерімізді Жер – Ананы қастерлеп , оның ауыл шаруашылығын дұрыс жолға қоймай жағдайымыз жақсармақ емес. Дегенменде қазіргі таңда ел басшымыз ауыл шаруашылығына көп көңіл бөлуде .Ауыл шаруашылығы жақсарса , ел тағдыры да жақсарады деп сенуімізге болады.

Үй тапсырмасы : Оқушылар Қазақстандық тыңгерлерге арналған фото альбом шығару тапсырылады.Сонымен қосымша Жұбан Молдағалиевтің «тың атты айқас мекені» ; М.Е.Довжуктың « Бір күн бір жылға тең » атты шығармасн іздеп оқу.

Оқушы білімін бағалау : Тың туралы хабарлама немесе реферат дайындап келген оқушыларды, сабақ барысында тапсырманы уақытында орындап жауап бергендерге тиісті бағасын қою.

Оқушылар осымен сабақ аяқталды сау болыңыздар.