Қазіргі замандағы саяси жүйелер

Қазіргі замандағы саяси жүйелер

ЖОСПАР

• Саяси жүйенің түсінігі. Саяси жүйенің теориясы.

• Саяси жүйе биліктің механизмі ретінде.

• Саяси жүйенің типтері.

Саяси жүйе

• Қоғамның саяси жүйесі дегеніміз – бұл күрделі, әртүрлі саяси институттар тарамдарының жиынтығы, әлеуметтік-саяси қауымдастықтар, өзара қатынастарымен қимылдарының формалары арқылы саяси билік жүзеге асады.

Саяси жүйенің құрылымы (жүйешелері):

• институциональдық жүйеше
• нормативтік жүйеше
• функциональдық жүйеше
• коммуникативтік жүйеше
• мәдени жүйеше
• идеологиялық

• Қоғамның саяси жүйесінің институциональдық жүйешесі – бұл институттар жиынтығы (мекемелер, ұйымдар) саяси биліктің қызметімен байланысты. Оған кіретіндер:
• мемлекет (заң шығарушы, атқарушы, сот органдары)
• саяси инфрақұрылым (саяси партиялар, қоғамдық-саяси ұйымдармен қозғалыстар, лоббистік топтар)
• бұқаралық информациялық құралдар (көгілдір экран, радио, баспасөз)
• діни мекемелер

• Қоғамның саяси жүйесінің нормативтік жүйешесі – бұл қоғамның саяси өмірін анықтайтын және реттейтін саяси нормалар, адамгершілік принциптер және дәстүрлер. Бұған жататындар:
• заңдылық нормалар (конституция, заңдар, нормативтік актілер)
• қоғамдық ұйымдар қызметінің нормалары
• жазылмаған салт және дәстүрлер
• этикалық - моральдық принциптер және нормалар

• Қоғамның саяси жүйесінің функционалдық жүйешесі – билікті (саяси режим) жүргізудегі әдістерімен түрлері, әртүрлі саяси процесстерде, саяси қызметтерінің бағыттары және формаларының көрінісі.
• Қоғамның саяси жүйесінің коммуникативтік жүйешесі – саяси жүйенің ішкі өзара қызметінің жан-жақты формаларын қамтиды, мысалы, партиялар мен мемлекет арасы, сонымен қатар саяси және экономикалық жүйешіктер арасын, және басқа бір елдердің саяси жүйесінің арасын қамтиды.

• Қоғамның саяси жүйесінің мәдени жүйешесі – бұл саяси жүйенің сол қоғамға үйлесімді қалыптасқан образдарының (стереотиптерінің) саяси ағымдарының тұтастай типі, интеграциялық факторы, құндылық бағыттары және саяси тәртібі.
• Қоғамның саяси жүйесінің идеологиялық жүйешесі – бұл қоғамның саяси өміріне қатысқан мазмұны жағынан әртүрлі саяси идеялар, көзқарастар, сезімдер, ағымдар жиынтығы.

Саяси жүйенің функциясы:

• қоғам дамуының жолдарын, міндеттерін, мақсаттарын анықтау
• қабылданған бағдарламамен мақсаттарды жүзеге асыруда қоғам қызметін ұйымдастыру
• материалдық және рухани құндылықтарды бөлу
• мемлекетпен әлеуметтік қауымдастар арасындағы әртүрлі мүдделерді келістіру
• қоғамдағы адамдармен топтар тәртібіне ережелер мен заңдар жасау
• саяси құрылыстың ішкі және сыртқы қауіпсіздігін және тұрақтылығын қамтамасыз ету
• қоғам мүшелерін саяси қызметке тартуда саяси саланы қалыптастыру
• саяси нормаларды сақтауда, әрекеттерді болдырмауда заңдармен ережелер орындалуын бақылау.

Саяси жүйенің типтері:

• Саяси биліктің қайнар көздеріне байланысты
• Демократиялық
• Автократиялық
• Шындыққа қатынасына байланысты
• Консервативтік
• Реформаторлық
• Прогрессивтік
• Реакцияшылдық

Саяси жүйенің типтері:

Саяси құрылымның жағдайы мен саяси мәдениеттің деңгейіне байланысты:

• англо-американдық
• континентальды-еуропалық
• индустриальды дейінгі (біршама индустриальды)
• тоталитарлық

Сыртқы ортамен қатынасының сипатына байланысты:

• ашық
• жабық

Азаматтық қоғам дамуының дәрежесі мен билік легитимдігінің тәсіліне байланысты:

• дәстүрлі
• модернизациялық