Темір және оның қосылыстары

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

№15 мектеп - гимназиясы

ТАҚЫРЫБЫ: ТЕМІР ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫ

Тараз

Күнi: 8.02.14ж.

Сыныбы:9 «А»

Пәні: Химия

Сабақтың тақырыбы:Темір және оның қосылыстары

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Периодтық жүйедегі орнына байланысты темір және оның қосылыстары, қасиеттері туралы терең түсінік беру. Ерекшеліктерін, айырмашылығын ажырата білуді үйрету.

Дамытушылық: Оқушылардың зейінін , танымдық белсенділігін , өзіндік пікірін қалыптастыру, оқушылардың логикалық ойлау қабілеттерін , тұлғалық қасиеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Туған елге, жерге, оның байлығына деген мақтаныш сезімін дамыту, металдарды орынды пайдалана білу үшін – экологиялық тәрбие беру, мамандық таңдауға деген көзқарастарын қалыптастыру.

Сабақтың типі:жаңа білімді меңгерту

Сабақтың түрі:аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап, сатылай кешенді талдау

Сабақтың көрнекілігі : электронды оқулық , слайдтар, химияның элементтерінің периодтық жүйесінің кестесі, FeCl₃,FeSO₄,NaOH,H₂SO₄,химиялық құрал-жабдықтар.

Пәнаралық байланыс :Биология , қазақ тілі, география

Сабақтың жоспары: I.Ұйымдастыру кезеңі.(2 мин)

II.Үй тапсырмасын сұрау(8мин)

III.Үй тапсырмасын бекіту(2мин)

IV. Жаңа сабақты түсіндіру(23мин)

V.Сабақты қорытындылап , бекіту(5мин)

VI. Үй тапсырмасын беру(2мин)

VII. Оқушыларды бағалау(3мин)

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен амандасу, түгелдеу, сабаққа дайындықтарын қадағалау.

II.Үй тапсырмасын сұрау.

• Сәйкестендіру тест

• Ой қозғау (сұрақ-жауап)

• Кім жылдам?

Сәйкестендіру тесті

А) P₂O₅ + 3H₂O= NaHSO₄ + HNO₃

Б) SO₃ + H₂O = Na₂SO₄ + 2HCl

B) NaNO₃ + H₂SO₄= 2H₃PO₄

Г)2NaCl + H₂SO₄= FeCl₂+ H₂O

D) Fe +2HCl = H₂SO₄

E) FeO + 2HCl = FeCl₂+ H₂

Ой қозғау (сұрақ-жауап)

1. Алюминийдің ПЖ орны, атом құрылысы.

2. Алюминий жер қыртысында нешінші орын алады?

3. Алюминийдің минералдарын ата.

4. Алюминийдің қандай физикалық қасиеттерін білесіңдер?

ІІІ.Үй тапсырмасын бекіту

Кім жылдам?

Алюминийдің мына заттармен :

А) броммен

Б) күкірт қышқылымен (сұйытылған )

В) мыс сульфаты ерітіндісімен

Г) хром (ІІІ) оксидімен әрекеттесуінің реакция теңдеулерін жазыңдар.

III.Жаңа сабақты түсіндіру

Жоспар:

Атом құрылысы

Табиғатта кездесуі,биологиялық маңызы

Физикалық және химиялық қасиеттері

Алынуы, қолданылуы

Қосылыстары (Fe²⁺ , Fe³⁺ )

Темір (ІІ) , (ІІІ) гидроксидтерін алу және олардың қасиеттерін сынау

(6- зертханалық жұмыс)

Хат: Кімге: 9 “А” сыныбына

«2050-дың біз барысымыз,

Жетістікке бастайды әр ісіміз.

Өркениетті елімізді көркейтетін

Химияны оқу парызымыз.»

Кімнен: Менделеев үйі,4 подъезд,4 қабат, 26 пәтерінде тұратын элементтен. (темір)

1.Атом құрылысы

Темір периодтық жүйеде:

4-период, 4 - қатар, 8 - топ, қосымша топша, реттік нөмірі - 26.

26 электрон, 26 протон, салыстырмалы атомдық массасы 56, нейтрон-30.

4 электрондық қабат, 2)8)14)2), электрондық конфигурациясы

1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 3d⁶ 4s²

Тотығу дәрежесі 0,+2,+4, кейде +6; тотықсыздандырғыш болып табылады.

2.Табиғатта кездесуі,биологиялық маңызы

Темір – алюминийден кейінгі табиғатта ең көп таралған металл. Оның үлесіне жер қыртысының 4,2 % құрайды . Ғарыштан түсетін метеориттер, негізінен, темірден тұрады. Сондықтан ерте

заманда темірді «аспан» немесе «жұлдыз» тасы деп атаған. Жер бетіне жылына мыңдаған метеорит бөлшектері түседі, олардың құрамында 90% темір бар. Ең үлкен мед ьтеорит 1920 ж Америкадан табылған,салмағы 60т .1895 жылы Гренландия мұздағынан салмағы 34т темір метеорит табылған ,қазір Нью-Иоркте сақталуда.Темір күн жүйесінде ең көп тараған элемент.Жер ядросының 90%темір құрайды.Жер мантиясында 12%,жер қыртысында 5%темір бар.Жер қыртысында таралуы бойынша -6 орында. Темір жер қыртысында көптеген минералдар түзеді. Темірдің ең маңызды өнеркәсіптік кендері: лимонит, пирит,магненит, гематит. Қазақстанда темірдің бай қоры бар, ол Торғай темір кенді бассейінде және Орталық Қазақстанда орналасқан.Бұл элементтің рөлі денсаулық үшін өте зор. Егер темір жетіспесе, баршамызға белгілі анемия немесе қаназдық ауруы пайда болады. Бұл элементтің ағзадағы тәуліктік мөлшері — 11-30 мг. Адам қанында 3 грамға жуық темір бар. Оның мөлшері көрсетілген шамадан төмен болса, қанның қызыл жасушасының, яғни, гемоглобиннің түзілуі бұзылып, тыныс алу қызметі нашарлайды. Темір ағзаға сырттан түседі, тамақтың құрамындағы темір ионы он екі елі ішектің жоғар-ғы бөлігінде қанға сіңеді. Темірдің ағзаға дұрыс сіңбеуі асқазандағы тұз қышқылының жетіспеуінен немесе темірдің ақуызбен байланысының нашарлауынан болады. Ал тұз қышқылының жетіспеуінің өзі бауыр мен өт жолдарының дұрыс қызмет атқармауынан деуге болады, яғни, оларда әр түрлі тұздар тас түрінде жиналады. Темір жетіспеген кезде тері бозарады, тырнақ жұмсарады, әрі тез сынады, ауыз қуысы және ас-қазанның сілекейлі қабаты бүлінеді.

3. Физикалық және химиялық қасиеттеріТемір – жылтыр , күміс түстес ақ металл, оның тығыздығы 7,87 г/см³. Балқу температурасы жоғары 1539⁰С . Темір иілімді ,магниттелетін және оны жоғалтатын қасиеті бар, осыған орай техникада кеңінен қолданылады.

Белсенді бейметалдар темірді тотықтырады:

2Fe +3 Cl₂ = 2FeCl₃

Қатты қыздырылған темір ұнтағы немесе жоңқасы оттекте темір татын түзеді.

3Fe+2O₂= Fe₃O₄

Темір белсенділігі төмен металдарды олардың тұздарынан тотықсыздандырып алады:

Fe + CuCl₂ = FeCl₂ + Cu

4. Алынуы, қолданылуы

Темірді оның оксидтерінен сутекпен , алюминиймен немесе көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздандырып алады:

Fe₂O₃+2Al= 2Fe + Al₂O₃

Fe₂O₃+H₂= Fe +H₂O

Fe₃O₄+4CO = 3Fe + 4CO₂

Таза темір электромагниттік құралдардың тетіктерін даярлауда қолданылады,өйткені оларға тез магниттелетін және ол қасиет тез жойылатын қабілет қажет.

5. Қосылыстары (Fe²⁺ , Fe³⁺ )

Fe²⁺ қосылыстары негіздік сипат көрсетіп,тұрақсыз келеді, ауада оңай тотығады.

Fe³⁺ қосылыстары тұрақты болады.

FeO→Fe(OH)₂→ Fe²⁺

Fe₂O₃ →Fe(OH)₃→ Fe³⁺

Темір оксидтері:

FeO+H₂SO₄= FeSO₄ + H₂O

Fe₂O₃+3H₂SO₄= Fe₂(SO₄)₃ + 3H₂O

Темір гидроксидтері:

FeSO₄ + 2KOH = Fe(OH)₂+K₂SO₄

FeCl₃+3NaOH = Fe(OH)₃+3NaCl

Темір гидроксидтері қыздырғанда ыдырайды:

Fe(OH)₃→ Fe₂O₃ + 3H₂O

Fe(OH)₂→ FeO+ H₂O

1. Темір (ІІ) , (ІІІ) гидроксидтерін алу және олардың қасиеттерін сынау (6- зертханалық жұмыс)

Есеп шығару:

167- бетте

№10 Шешуі:

Берілгені: Fe₂O₃ +3 H₂ = 2 Fe + 3H₂O

v(H₂)=2 моль

т/к m(Fe)=? 2моль - - - Х г

3 моль ---- 112 г/моль

Х = 2 моль* 112г/моль / 3 моль = 74,6 г

m_пр = 95*74,6/100 = 70,87 г

169- бетте

№6

Fe+CuCl₂= FeCl₂+ Cu

FeCl₂+2NaOH = Fe(OH)₂+2NaCl

2Fe(OH)₂+2H₂O+O₂=2Fe(OH)₃

2Fe(OH)₃=Fe₂O₃+3H₂O

Fe₂O₃+2 Al= Al₂O₃+2Fe

V.Сабақты қорытындылап , бекіту.

Ал оқушылар бүгінгі сабағымызды «ТВ шоу » әдісі арқылы қорытындылаймыз. Ортаға кейіпкеріміз Темір мырзаны ортаға шақырамыз. Саламатсызба Темір мырза бүгінгі «ТВ шоу » бағдарламасына қош келдіңіз. Өзіңіз туралы мәліметтер беріп тоқталып кетсеңіз. Ал онда көрермендерден сұрақ болса қоямыз.

VI.Үй тапсырмасы:§37,38 оқу. № 9 №6

VIІ.Оқушыларды бағалау.Сабақта белсенді қатысып , сұрақтарға жауап беріп, үй тапсырмасын орындаған оқушылар бағаланады.

«Кері байланыс » парағы