«Кальций және оның қосылыстары»

К.Ушинский атындағы № 7 орта мектеп

Тақырыбы:

«Кальций және оның қосылыстары»

ашық сабақ

10^а сынып

Химия пәнінің мұғалімі:

Б.А.Шалтабаева

Талдықорған қаласы

Сыныбы: 10^а Күні: 08.02.18 ж.

Сабақтың тақырыбы: Кальций  және қосылыстары. Қазақстандағы  кальций қосылыстарының маңызды кен орындары.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Периодтық  жүйедегі   орны  бойынша  кальций атомының құрылысы, қасиеттері, оның қосылыстары, күнделікті өмірде қолдану салаларымен таныстыра  отырып, алған  білімдерін  жадында  сақтау, ойлау қабілетін дамыту, білімге құштарлығын, дүниетанымдық көзқарасын арттыру.
Дамытушылық: Өмірде көрген деректерді пайдалана білуге, яғни қолданыстағы заттардың пайдасын зерттеуге,оқушылардың тіл байлығын дамыту, тез ойлауға дағдыландыру.

Тәрбиелік: Өз бетімен еңбектену іскерліктерін арттыра отырып оқушылардың танымдық белсенділіктерімен ой - өрісін дамытып, шығармашылыққа, ізденімпаздыққа, тиянақтылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Әдіс - тәсілдері: тест жұмысы, сөз көрнекі, сұрақ - жауап, деңгейлік тапсырмалар.

Көрнекі құралдар: периодтық кесте, сілтілік жер металдар үлгілері, нтерактивті тақта.

Пәнаралық байланыс: география, биология, әдебиет, физика, математика.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

- сынып оқушыларымен амандасу;

-кезекшімен сұхбат.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

a) Өткен сабақты қайталау «Химиялық ой жинау» .

Тест жұмысы

№

Сұрақтар

А

Ә

Б

1.

Металдар периодтық жүйеде қалай орналасқан?

Сол жағы төменгі бөлігінде

Оң жағы жоғары бөлігінде

Оң жағы төменгі бөлігінде

2.

Металдар арасындағы химиялық байланыс пен кристалл торы

Металдық байланыс металдық кр.торы

Металдық байланыс иондық кр.торы

Иондық байланыс металдық кр.торы

3.

Металдар қандай қасиет көрсетеді

Тотықтырғыш

Тотықсыздандырғыш

Екеуінде

4.

Қосымша топшада тек ... орналасқан

Металдар

Бейметалдар

Металдар, бейметалдар

5.

Металдардың сыртқы энергетикалық деңгейінде .... –ке дейін электрон ғана болады

4 - 8

1-8

1-3

6.

Электрохимиялық кернеу қатарында тотықсыздандырғыштық қасиеті

Кемиді

Артады

Артады, сосын кемиді

7.

Металдардың активтік қатарын жасаған ғалым

Бекетов Н.Н.

Ломоносов М.В.

Менделеев Д.И.

8.

Металдардың активтің қатары қай жылы ашылды

1785

1682

1865 ж

9.

Сумен әрекеттеспейтін металдар

Алтын, күміс, сынап

Калий, нарий, литий

Алюминий, мырыш,темір

10.

Табиғатта қосылыс түрінде де, бос күйінде де кездеседі

Калий, нарий, литий

Алтын, күміс, сынап

Алюминий, мырыш,темір

11.

Қыздырғанда тотығады

Алтын, күміс, сынап

Калий, нарий, литий

Алюминий, мырыш,темір

12

Сумен қыздырғанда әрекеттеседі

Калий, нарий, литий

Алтын, күміс, сынап

Алюминий, мырыш,темір

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

а

а

ә

а

б

а

а

б

а

б

а

б

ә)   «Кім көп біледі?» (сандармен берілген элемент таңбаларын орналастыру)

Ауыр Ме	Сирек - жер Ме	Жеңіл Ме	Сирек кездесетін Ме	Шашыранды Ме	Бағалы Ме	Радио- активті Ме
1	2	3	4	5	6	7

6.(Au,Ag,Pt,Pd,Rh,Ir,Ru,Os)  1.( Cu,Zn,Pb,Hg ) 3. (K,Na,Mg,AI) 4.( Li,Rb Cs,Вe,Mo,W,Ta)  5.(Ga,In,TI,Ge)   7.(Ra,Th,U,Ac, актиноидтар)2.(Sc,V,La,лантаноидтар)

б) Металдардың химиялық қасиеттері

қышқылмен әрекеттесуі:

Zn + HCl =

Cu + HCl =

орынбасу реакциясы:

CuSO₄ + Zn =

FeCl₂ + Cu =

(демонстрациялық тәжірибе)

(Н.Н.Бекетов жасаған металдардың электрохимиялық кернеу қатарының мәнін түсіндіру.)

ІІІ. Жаңа сабақ.

1. Кальцийдің периодтық жүйедегі орны. Атом құрылысы.  8-сыныптағы «Д. И. Менделеевтің заңы мен жүйесі» тақырыбынан алған теориялық білімдеріңізге сүйеніп, кальций элементіне сипаттама беріңіздер (периодтық жүйе пайдаланылады).

Ca – 4 период, ІІ топтың негізгі топшасының элементі, 

           сілтілік жер металы, s элемент.

           Реттік нөмірі 20, 20 протон, 20 нейтрон, ядро заряды +20,           

           электрондар саны – 20. Ar – 40.

           Электрондық формуласы: 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 4s²

           Валенттілігі: ІІ

           Тотығу дәрежесі: 0, +2

(Электрондық құрылысы, графиктік формуласын жазу)

2. Табиғаттағы қосылыстары. Кальций табиғатта тек қосылыс түрінде көп таралған. Жер қыртысындағы мөлшері бойынша 5 – ші орында, массасы бойынша 3,6%. Оның қосылыстарын кез келген жерден кездестіруге болады. Ол теңіз бен өзен суларында да кездеседі. Өсімдік пен жануар организмінің құрамына кіреді. Адам организмінде 1 кг-ға дейін Са бар, ол сүйектің, тіс эмалінің, қанның құрамында да болады. Табиғатта ең көп таралған қосылыстарының бірі – СаСО₃.

Сыныптан бір шықпайды,

Тимесең жұқпайды.                                    

Жәрдемінсіз бұл заттың

Оқушы сабақ ұқпайды  (әктас формуласын жазу).

Жаңбыр және басқа табиғи сулар ауадағы көмір қышқыл газын ерітіп, көмір қышқылын түзеді. H₂O+CO₂→H₂CO₃

Қышқылдың ерітіндісі топыраққа сіңіп, жолындағы әк тас, магнезит, доломит шөгінділерін ерітіп , карбонаттарға және гидрокарбонаттарға айналдырады. Гидрокарбонаттар шайылып нәтижесінде тау жыныстарының қабатында ірі бос орын (карст үңгірлер) түзіледі. Кальций және магний гидрокарбонаттарының ерітінділері баяу ыдырайды, ал қыздырғанда бұл процес күшейеді:

Ca(HCO₃)₂→CaCO₃↓+H₂O+CO₂↑

Түзілген карбонаттардан үңгір ішінде тұздардың ірі кристалдары ерекше әдемі болып қалыптасады. Бағана, ине , сүңгі, сүңгі түрінде төбеден сталактиттер, ал еденнен сталакмиттер өсіп шығады.

Са → ізбес. Ол жасуша құрамына еніп сүйек құрауға, жүрек және бұлшық еттерінің жұмысына қатысады, қанның ұюын қамтамасыз етеді. Ересек адамға тәулігіне 0,5 г Са жеткілікті. Ағзаға бір тәулікке қажет кальций алу үшін 100г сүтсірне немесе жарты литр сүт жетеді. Иондалған кальций жүйке жүйесінде, бұлшық ет жиырылуында белсенді қызмет атқарады.

Кестені толтыру.

Формуласы	Аталуы	Қазақстанның қай аймағында кездеседі (карта пайдалану)
СаSO4*H2O
СаСО3*MgCO3
Са3(РО4)2
СаСО3
Са5(РО4)2F
СаF2

3.Физикалық қасиеттері.

4.Алынуы (реакция теңдеуін жазу) 1808ж ағылшын ғалымы Г.Деви

СаСl₂→ Са + Сl₂↑ (электролиз әдісі)

5.Химиялық қасиеттері  (оқулықпен жұмыс).

Кальций атомдары металдық байланыс түзеді. Кристалл торы – металдық. Кәдімгі жағдайда химиялық белсенді элемент болып келеді. Күшті тотықсыздандырғыш.

Са⁰ – 2е^- → Са ⁺²

Ауада қыздырғанда тұтанады, ал таза оттекте ашық жалынмен жанады:

2Са⁰ + О₂⁰ → 2 Са⁺² О^-2

А) Жай заттармен әрекеттесуі (тақтаға теңдеулерді аяқтап жазу.)

Н₂

C N₂ Ca + Н₂ =

Ca+ N₂ =

Ca Са + S =

Ca + Cl₂ =

CI₂ S Са + С =

Ә) Күрделі заттармен: (тақтаға теңдеулерді аяқтап жазу)

Са НОН Са + НОН=

(демонстрациялық тәжірибе)

НСІ Са + НСІ =

(демонстрациялық тәжірибе)

НNO₃

(сұйық ) 4Са+ 10НNO₃(сұйық)= 4Ca(NO₃)₂+N₂O+ 5H₂O

6. Кальций қосылыстары:                

CaО - кальций оксиді –ақ түсті, қиын балқитын зат. Техникада оны «сөндірілмеген әк» деп те атайды. Оны әктасты жоғары температурада қатты қыздыру арқылы алады:

СаСО₃ → СаО + СО₂ ↑

Кальций оксиді – негіздік оксид. Ол сілтілік жер металл болғандықтан, оның оксиді сумен оңай әрекеттесіп, кальций гидроксидін түзеді.

СаО + Н₂О→ Са(ОН)₂

Бұл реакция өте тез және қуатты жүреді. Нәтижесінде сөндірілген әк деп аталатын көпсіген кеуек - ақ ұнтақ алынады.

Ca(ОН)₂ - кальций гидроксиді суда аз ериді. Оның қанық ерітіндісі зертханада әк суы деп аталады. Ол ерітіндіде толық иондарға диссоциацияланады: Са(ОН)₂→ Са ²⁺ + 2ОН^-

Индикатор түсін өзгертеді. Фенолфталейннің түсін таңқурай түске бояйды. Кальций гидроксиді қышқылдармен және қышқылдық оксидтермен әрекеттеседі.

а) Қышқылдармен:

Са(ОН)₂ + 2НСl → СаСl₂ + 2Н₂О

ә) Қышқылдық оксидтермен:

Са(ОН)₂ + СО₂ → СаСО₃↓ + Н₂О

7. Қолданылуы.

ІV. Бекіту.

«С» №1. 1 моль СаCO₃ қыздырғанда СО₂ (қ.ж) қандай көлемі түзіледі?

№2. 15% қоспасы бар 200г СаСО₃ ыдырағанда (қ.ж.) неше литр СО₂ бөлінеді?

«В» №1. Өзгерісті жүзеге асырыңыз

Са → СаО → СаСО₃ → СaO →СaCl₂

№2. Адам тыныс алғанда сағатына 54 г СО₂ шығарады. Көмірқышқыл газының көлемі (қ.ж.) қанша болады?

«А»  №1. Кальций оксидіндегі кальцийдің массалық үлесі қандай?

№ 2. Металл күйіндегі  кальций ауада қалса,біртіндеп ақ түсті ұнтаққа айналады. Жүретін реакция теңдеуін жазу.            

V.Үй тапсырмасы: § 5.4 оқу, A, B, C деңгейлік есептерін шығару.

VІ. Қорытынды жасау. Бағалау. Сіздерге сабақ қызықты болды ма? Білгендеріңнің маңызы қандай? Бүгінгі сабағымыздың мақсаты жүзеге асырылды ма?

Рефлексия жүргізу( Түрлі смайликтар бойынша оқушылар өткізілген сабақты бағалайды)