"Алкандар" тақырыбы бойынша сабақ жоспары

ПӘН:__Химия_________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: Алкандар, гомологтық қатары, құрылысы, изомерленуі,______________ қасиеттері,алынуы. Циклоалкандар_______________________________________________________

Сабақтың мақсаты	Білімділік: студенттерді метан қатары көмірсутектерінің жалпы формуласы,
	анықтамасы,гомологтық қатары, радикалдар, түрлері, изомерлердің формуласын
	құрастыру ережесімен таныстыру, алкандардың алыну жолдары мен химиялық
	қасиеттерін, қолданылуын түсіндіру. Циклоалкандар жайлы мәлімет беру.
	Тәрбиелік: студенттерді оқуға саналы сезімге, жауапкершілікке, өз бетінше
	Еңбектенуге, тез ойлап, тез қорытуға және сөйлеу мәнеріне тәрбиелеу.
	Дамытушылық: алкандар бойынша есеп шығару, студенттердің тапсырмаларды
	орындау қабілеттерін, табиғатты танып – білу және дүниетанымдық ғылыми
	көзқарастарын одан әрі дамыту.

Сабақтың типі:_аралас сабақ___________ _________________________________________________ ______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Сабақтың түрі:__лекция ________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Пәнаралық байланыс	Бейорганикалық химия «IVА топша элементтері»
	Информатика «Презентация құру»

Сабақтың жабдықтары

Көрнекіліктер:______Презентация Х -10_________________________________________________________ _____________________________________________________________________________________

Үлестірме материал:_№12 карточка (20) ___________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Оқытудың техникалық жабдықтары___интерактивті тақта, компьютер_________________________

______________________________________________________________________________________

Әдебиеттер: негізгі__ Жалпы білім беретін жаратылыстану-математика бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық / Ә. Темірболатова, Н.Нұрахметов – Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007 ж

______________________________________________________________________________________

Қосымша_ К.Жексембина Химиядан әдістемелік нұсқау Алматы «Мектеп» 2007,________________

«Химия мектепте» ғылыми – педагогикалық журналы, Химия Анықтамалық құрал Алматы_______ «Атамұра»,2008________________________________________________________________________

Сабақтың барысы

№	Сабақтың кезеңдері	Жұмыстың түрлері	Уақыт
1	Ұйымдастыру кезеңі.	1.Сәлемдесу 2.Оқушыларды түгендеу 3.Оқушылардың оқу-құралдарын тексеру 4.Сабақтың мақсатын ашу	5 минут
2	Өткен оқу материалын қайталау	Фронтальды сұрау Сұрақ-жауап. 1. Көмірсутектілердің жіктелуі. 2. Құрамына қарай жіктелуі. 3. Құрылысына қарай жіктелуі. 4. Номенклатура түрлері: тарихи, рационалды және халықаралық. 5. Молекулалық формулалары келтірілген қосылыстардың ішінен:С2Н6,СН3СІ,С8Н10,С6Н6,СН2СІ2 СНСІ3, ССІ4,С8Н16,С9Н20 , СН3ОН алкандардың формулаларын теріп жазып, оларды атаңдар. 6. Органикалық заттардың құрамына қандай элемент атомдары кіреді? 7. Сапалық құрамы бойынша органикалық заттар қалай жіктеледі? 8.Органикалык косылыстар кұрылыстарына байланысты калай топталады жөне әр топ тағы заттардың көміртекатомдары өзара калай жалғасады?	15 мин
2	Жаңа материалды оқу. 1.Қаныққан көмірсутектер 2. Алкандар. Алкандардың изомерлері мен атаулары 3. Алкандардың құрылысы. Табиғатта кездесуі мен алынуы 4. Алкандардың қасиеттері 5. Алкандардың жеке өкілдері және олардың қолданылуы 6.Циклоалкандар	Лекция оқу Презентациялар арқылы түсіндіру	45 минут
3	Жаңа материалды бекіту.	№12 карточкамен жұмыс	20 минут
4	Қорытынды жасау, үй тапсырмасы.	(2) §3.1-3.6 64-83 бет	5 минут

1.Алкандардың табиғатта кездесуі. Метан – табиғатта көп тараған көмірсутек. Метан өсімдіктер мен жануарлар организмдерінің ауа қатыспай ыдырауы нәтижесінде түзіледі. Батпақты суларда, тас көмір шахталарында кездеседі. Табиғи газ, негізінен, метаннан тұрады. Мұнай өндіргенде бөлінетін газдың құрамында да метан көп болады. Көмірдің кен орындарында кездесетін метанның мөлшері табиғи газ құрамындағы метанмен салыстырғанда едәуір артық деп болжануда.

Шахталардағы қопарылыстың көбі метанның кесірінен болатындықтан, бұл газ ерте кезден «шахтерлердің қас жауы» деп аталады. Ағашты, шымтезекті, тас көмірді құрғақ айдаған кезде, мұнайды крекингілегенде метан түзіледі.

Алкандар, негізінен табиғатта кездеседі. Газ тәрізді алкандарды табиғи газ бен мұнайға серіктес газдардан алады. Сұйық алкандар мұнайдың, қатты алкандар мұнай мен озокериттің құрамында болады.

1. Алкандарды лабораторияда қанықпаған көмірсутектерді Ni, Pt, Pd катализаторы қатысында гидрлеп алады:

Н₂С═СН₂ + Н₂→ Н₃С – СН₃

2. Вюрц реакциясы.

2СН₃СІ + 2 Na→ С₂Н₆ + 2NaCl

3. Алкандарды көмірді гидрлеп алуады.

С + 2Н₂ СН₄ + 75 кДж

4.Көміртек (ІІ) оксиді мен сутектің қоспасын да пайдаланады:

пСО + (2п + 1)Н₂ → С_пН2_п+2 + пН₂О

5. Метанды лабораторияда натрий ацетаты мен натрий гидроксидін балқытып алады:

СН₃СООNa + NaOH→ CH₄ + Na₂CO₃

2. Алкандардың химиялық қасиеттері.

1. Жанады:

СН₄ + 2О₂ СО₂ + 2Н₂О + 880кДж

С₃Н₈ + 5О₂ 3СО₂ + 4Н₂О + Q

2. Қатты қыздырғанда көмірсутектер жай заттар – көміртегі және сутегіне ыдырайды:

СН₄ С + 2Н₂ – Q

С₂Н₆ 2С + 3Н₂ – Q

3. Галогендермен әрекеттеседі. Егер хлор мен метан қоспасын жабық шыны цилиндрде жарық күн сәулесіне қойса(тура күн сәулесіне қойса жарылыс болуы мүмкін), онда сары – жасыл түсті байқауға болады.

Метанның хлормен реакциясының жүйелі тізбегін мынадай қысқа сызбанұсқамен көрсетуге болады:

СН₄ СН₃Сl CH₂Cl₂ CHCl₃ CCl₄

Осыған ұқсас хлор басқа көмірсутектермен де өзара әрекеттеседі. Мысалы:

СН₃ – CH₃ + Cl₂ CH₃ – CH₂Cl + HCl

CH₃CHCl₂ + HCl

CH₃ – CH₂Cl + Cl₂

CH₂Cl – CH₂Cl + HCl

Алынуы:

1. Қазіргі кезде алкандарды негізінен мұнай мен басқа да табиғи көздерден алады. Ұнтақ тәрізді көміртегіні сутегімен никельдің қатысында қыздырған кезде метан және басқа көмірсутектер түзіледі:

С + 2Н₂ СН₄

2. Көптеген алкандарды алуға галогеналкандарды натриймен әлсіз қыздырып, өңдеуге негізделген Вюрц реакциясы пайдаланылады, мысалы:

2СН₃СН₂СН₂Br + 2Na CH₃(CH₂)₄CH₃ + 2NaBr

Қолдану. Көмірсутектер жанған кезде көп жылу бөлінуі олардың отын ретінде пайдаланылуына себеп болады. Сұйық көмірсутектер машиналардың, ұшақтардың , т.б. іштен жанатын двигательдері үшін жанармай ретінде пайдаланылады.

АЛКАНДАР

Көмірсутектердің атаулары	Молекулалық формулалары	Құрылыс формуласы	Температурасы 0С
			балқу	қайнау
Метан	СН4	Н – СН2 - Н	-182	-162
Этан	С2Н6	Н – (СН2)2 - Н	-183	-89
Пропан	С3Н8	Н – (СН2)3 - Н	-187	-42
Бутан	С4Н10	Н – (СН2)4 - Н	-138	-0,5
Пентан	С5Н12	Н – (СН2)5 - Н	-130	+36
Гексан	С6Н14	Н – (СН2)6 - Н	-95	+69
Гептан	С7Н16	Н – (СН2)7 - Н	-91	+98
Октан	С8Н18	Н – (СН2)8 - Н	-57	+126
Нонан	С9Н20	Н – (СН2)9 - Н	-54	+151
Декан	С10Н22	Н – (СН2)10 - Н	-30	+174

АЛКАНДАР

Көмірсутектердің атаулары	Молекулалық формулалары	Құрылыс формуласы	Температурасы 0С
			балқу	қайнау
Метан	СН4	Н – СН2 - Н	-182	-162
Этан	С2Н6	Н – (СН2)2 - Н	-183	-89
Пропан	С3Н8	Н – (СН2)3 - Н	-187	-42
Бутан	С4Н10	Н – (СН2)4 - Н	-138	-0,5
Пентан	С5Н12	Н – (СН2)5 - Н	-130	+36
Гексан	С6Н14	Н – (СН2)6 - Н	-95	+69
Гептан	С7Н16	Н – (СН2)7 - Н	-91	+98
Октан	С8Н18	Н – (СН2)8 - Н	-57	+126
Нонан	С9Н20	Н – (СН2)9 - Н	-54	+151
Декан	С10Н22	Н – (СН2)10 - Н	-30	+174

АЛКАНДАР

Көмірсутектердің атаулары	Молекулалық формулалары	Құрылыс формуласы	Температурасы 0С
			балқу	қайнау
Метан	СН4	Н – СН2 - Н	-182	-162
Этан	С2Н6	Н – (СН2)2 - Н	-183	-89
Пропан	С3Н8	Н – (СН2)3 - Н	-187	-42
Бутан	С4Н10	Н – (СН2)4 - Н	-138	-0,5
Пентан	С5Н12	Н – (СН2)5 - Н	-130	+36
Гексан	С6Н14	Н – (СН2)6 - Н	-95	+69
Гептан	С7Н16	Н – (СН2)7 - Н	-91	+98
Октан	С8Н18	Н – (СН2)8 - Н	-57	+126
Нонан	С9Н20	Н – (СН2)9 - Н	-54	+151
Декан	С10Н22	Н – (СН2)10 - Н	-30	+174

№12 карточка Алкандар А-деңгей 1. Молекуласында көміртегінің 18, 21, 28 атомы бар метан қатарындағы көмірсутердің молекулалық формулаларын құрастырыңдар. 2. Формулалары төменде келтірілген заттарды жүйелеу номенклатурасы бойынша атаңдар. СН3 – СН – СН3 СН3 – СН – СН – СН3 СН3 – СН – СН2 – СН2 – СН3 СН3 СН3 СН3 СН2 – СН3 3. Гексанның С6Н14 изомерлерін жаз.

№12 карточка Алкандар 1. а) 3-этилгептанның; ә) 2,4 – диметилгексанның; б) 2-метил – 3-этилгептанның; в) 3-метил-5-этилгептанның құрылымдық формулаларын құрастырыңдар. 2. Құрылысы СН3 – СН2 – СН2 – СН2 – СН3 болып келетін заттарға арнап, екі гомологы мен екі изомерінің құрылымдық формулаларын келтіріңдер. 3. Бром метанға хлор сияқты әсер етеді. Метанды біртіндеп бромдау реакциясының теңдеуін құрастырыңдар.

№12 карточка Алкандар 1. а) 3-этилгептанның; ә) 2,4 – диметилгексанның; б) 2-метил – 3-этилгептанның; в) 3-метил-5-этилгептанның құрылымдық формулаларын құрастырыңдар. 2. Формулалары төменде келтірілген заттарды жүйелеу номенклатурасы бойынша атаңдар. СН3 – СН – СН2 – СН – СН2 – СН3 СН3 – СН – СН – СН2 - СН – СН2 – СН2 – СН3 СН3 С2Н5 СН3 С2Н5 СН3 СН3 СН3 – СН – СН2 – СН2 – СН3 СН3 3. Деканның (С10Н22) изомерлерін жазыңдар.