Оңтүстік Америка

Сабақтың тақырыбы: Оңтүстік Американың географиялық орны.

Ашылу және зерттелу тарихы.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік. Оңтүстік Американың географиялық орнына, зерттелу тарихына сипаттама бере отырып, оның жағалауындағы мұхиттар мен теңіздердің материк табиғаты үшін маңызын түсіндіру.
Тәрбиелік. Оқушыларды географиялық ашылуларға қызығушылық туғызу, әлемді танып білуге баулу, табиғатты қорғауға, сүюге тәрбиелеу.
Дамытушылық. Оқыту барысында әр түрлі әдіс – тәсілдерді қолдану арқылы оқушылардың белсенділігін, қызығуын арттыру, картамен жұмыс жасауды жетілдіру.
Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгеру.
Сабақтың әдісі: интерактивті тақтамен жұмыс, « Кім көп біледі?» ойыны, баяндау, сәйкестендіру тесті, Венн диаграммасы, картамен жұмыс.
Пәнаралық байланыс: тарих, биология, экология, әдебиет.
Сабақтың көрнекілігі: дүниежүзінің және Оңтүстік Американың физикалық карталары, оқулық, интерактивті тақта, атлас, кескін карта, үлестірмелі қағаздар, суреттер, қосымша материалдар.
Сабақтың барысы. Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен сәлемдесіп, оларды түгендеп, бағалау парағын беру.
Үй тапсырмасы: Әр топ ішінде жеке оқушыларға үлестірмелі қағаздар тарату.
I. « Қызығушылықты ояту» кезеңі. Мұғалім оқушыларға Солтүстік Америка аясында сұрақтар береді.
Топ жетекшілеріне бағалау парағы беріледі. Олар жұлдызша салып, белгілеп отырады. Әрбір сұрақ бір жұлдызшамен бағаланады. « Кім көп біледі?» ойыны.
Сұрақтар:
1. Солтүстік Америка материгі қандай ежелгі материктің қалдығы?
2. Солтүстік Американың жерінің ауданы? 3. Материктің оңтүстігіндегі шеткі нүктесі?
4. Материк жағалауына алғаш келген саяхатшы кім?
5. Материктің ең биік тау шыңы?
6. Солтүстік Америка мен Оңтүстік Американы бөліп тұрған канал?
7.,, Миссисипи,, өзенінің атауы үндістер тілінде не дегенді білдіреді?
8. Артикалық шөл зонасында тіршілік ететін Дүниежүзілік Қызыл кітапқа енгізілген жануар?
9. Материктің орталық бөліктерінде болатын құйын тәрізді дауыл?
10. Солтүстік Американың Ұлы көлдерін атаңдар?
II. « Ғажайып Оңтүстік Америка» кезеңі.
Таныстыру.
Мен өзім болдым біраз жұмбақ мекен
Жағама алғаш жүзіп Колумб келген,
Үндістанды таптым деп қателесіп,
Халқымды үндістер деп атап кеткен. 
Ең ұзын тау тізбегі жер бетінде
Әдемі, көркем сұлу Анд менде,
Үстірттер, ойпаттар бар, жазықтар бар
Ылғалдың мол мөлшері тағы менде...

Жаңа сабақтың жоспары.
1. Оңтүстік Американың географиялық орны.
2. Жағалаудағы мұхиттар мен теңіздер.
3. Ашылу және зерттелу тарихы.
1. Оңтүстік Америка Солтүстік Америка материгімен Америка деген дүние бөлігін құрайды. Ал тілдік ерекшелігіне қарай материкті Орталық Америкамен қосып, Латын Америкасы деп атайды. Ең енді жері 50о. с. бойына сәйкес келеді. Жағалаулары көпшілік бөлігінде тік жартасты, онша тілімденбеген болып келеді. Материк жағалауларына жақын маңда аралдар аз, тек оңтүстік – батысы мен қиыр оңтүстігінде бірнеше аралдар тобы кездеседі. Аралдардың ең ірісі – Магеллан бұғазы арқылы материктен бөлініп жатқан Отты Жер аралы. (Оңтүстік Американың физикалық картасы)

2. Материктің батысын Тынық мұхиты, ал шығыс жағалауларын Атлант мұхитының сулары шайып жатыр. Оңтүстік Америка жағалауларында материктік қараң өте енсіз, әсіресе, Тынық мұхит жағалауында бірден терең шұңғымалар басталады. Материктің солтүстік жағалауын Атлант мұхитының Кариб теңізі шайып жатыр.
3. Оңтүстік Американы зерттеген саяхатшылар туралы әңгіме. ( 2 - қосымша)

III. «Ой - толғаныс» кезеңі.
1.« Сәйкестендіру тесті»
Ашылу және зерттелу тарихы бойынша: 

Азияның саяси картасы мен аймақтары (11 сынып)
Мақсаттары: 1. Азияның саяси картасының қалыптасуы мен тарихи географиялық аймақтарын, мемлекеттік құрылымы жайлы білім беру.
2. Оқушылардың шығармашылық белсенді ұстанымын қалыптастыру; қосымша дерек көздерін, интерактивті тақта мүмкіндіктерін пайдалана отырып өздігінен жұмыс жасау, өз ойын жүйелі еркін айту, өзінше баға беру, басты мәселені айырып көрсете білу, алған ақпаратты әр қырынан қарастыру сияқты дағдыларын одан әрі дамыту.
3. Сабақ кезінде ізгілікті, өркениетті, демократиялық қатынасты қалыптастыру.
Көрнекілігі: Слайдтар, карточка бойынша деңгейлік тапсырмалар, Дүние жүзінің саяси картасы, атлас, оқулық.
Пәнаралық байланыс: дүние жүзі тарихы.
Сабақ өткізу әдісі: шағын дәріс, сұрақ - жауап, картамен жұмыс, өздік жұмыс, топтық жұмыс.
Барысы: І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ. Үй тапсырмасы Шығыс Еуропа елдері бойынша географиялық диктант алу.
Еуропаның ең орталығында орналасқан ел (Чехия)
Оңтүстік елдер тобы (Румыния, Болгария, Албания, СловакияХорватия т. б.)
«Кох - и - нор» кәсіпорнының шығаратын өнімі (қарындаш)
Дизельді пойыздар мен икарус шығаратын ел (Венгрия)
Аймақ халқының көпшілігі ұстанатын дін (католик)
1991 жылы ыдыраған ел (Югославия)
Шығыс Еуропа жерінің климаты (қоңыржай континентті)
Тас көмір қоры шоғырланған елдер (Польша мен Чехия)
ІІІ. Жаңа сабақтың жоспары:
1. Азия туралы жалпы мәлімет.
2. Саяси картаның қалыптасу кезеңдері.
3. Тарихи - географиялық аймақтар, сол бойынша оқушылардың слайдтары
4. Қорытынды, бекіту.
Жаңа сабақ.
Бүгін біз Шетелдік Азияның саяси картасына шолу жасап, оның құрамындағы мемлекеттер жайлы білетін боламыз. Біз Азия жайлы не білеміз? Тақырыптың басында берілген қайталау сұрақтары арқылы оқушылардан 7 сыныпта өткен Азия жайлы не білетіндері жауаптарын тыңдау. Карта бойынша көрсету; Азияның шекарасын, табиғат ерекшеліктерін, зерттеген саяхатшылар Ш. Уалиханов, П. П. Семенов, Л. Берг, Марко Поло т. б. зерттеген жерлерін көрсету.
Дәптерге күнді, жаңа тақырыпты жазған соң, Азия жайлы мәліметтерді оқулық мәтінін пайдалана отырып жазу; Аумағы - 44 млн. км; 40 - қа жуық ел бар; Халқы 3, 6 млрд. астам.
Тақтада берілген кесте бойынша Азияның ежелгі дүниеден бері қалыптасу кезеңдері жайлы түсіндіру.
АЗИЯ
Ежелгі «өзендік өркениет»пайда болған. Осыдан 4 мың ж. бұрын Месопатамияда алғашқы қалалар болған.
Ежелгі өркениетті мемлекеттер Византия, Араб халифаты, Осман империясы т. б.«Көшпенді өркениет» бесігі. Қара теңіз бен Сары теңіз арасында Ежелгі Ғұн мемлекеті қалыптасқан.

Өздік жұмыс: «Сандар сөйлейді»; Тақтада берілген жылдар мен ғасырлар бойынша Азияның саяси картасының қалыптасу кезеңінде орта ғасырлардан қазіргі кезге дейінгі өзгерістерді оқулық мәтіні мен хрестоматия бойынша тауып жазу.
А/ ХХ ғасырдың басы -
Ә/ ІІ Д. Ж. соғыстан соң -
Б/ ХХ ғасырдың ортасы -
В/ 1515 жылы -
Г/ ХV ғасыр -
Оқушылардың жауаптарын тыңдай отырып, ХХ ғасырдың басындағы отарлау туралы оқулықтағы 10 - сызбамен танысып, сол кездегі ең отары көп ел Ұлыбритания, одан кейін Ирландия, Франция, Португалия екенін біліп, картадан көрсету.
Тарихи - географиялық аймақтар.
Тақтада көрсетілген Азияның төрт аймағын атап оларды оқушылар картадан табады: 1/Оңтүстік - Батыс Азия, 2/Оңт. Азия, 3/Оңт.- Шығыс Азия, 4/ Орталық және Шығыс Азия.
Топпен жұмыс: Сынып 4 топқа бөлінеді. Әр топқа Азияның 4аймағынан 1 аймақ беріледі. Тапсырма: Аймаққа кіретін елдерді оқулық соңындағы қосымша 1кестені пайдаланып және картадан тауып, белгілеу, оқулық мәтінінен ерекшеліктері мен мемлекеттік құрылыстарын анықтау. Үйге алдын ала берілген 2 - 3 оқушының дайындап келген слайдтарын қорғау.
І топ: Оңтүстік Батыс Азия құрамына 17ел кіреді; Түркия, Сирия, Иран, Ирак, Йемен, Ауғанстан, Израиль, Кипр, Ливия - республикалар, Сауд Арабиясы – теократиялық монархия, БАӘ, Катар, Оман, Бахрейн, Кувейт - абсолютті монархия, Иордания - конституциялық монархия т. б. Ерекшелігі - үш дүние бөлігінің тоғысқан жерінде, аса маңызды халықаралық су жолдардың тоғысында жатыр, көпшілігі мұнай қорына бай. Мысалы; Сауд Арабиясы - 35, 4млрд. т. Иран - 17, 2 млрд, т. ХХ ғасырдың ІІ жартысында бұл аймақта ішкі ұлт араздығынан бірнеше соғыс өртін туғызды.

ІІ топ: Оңтүстік Азия - Гималай тауынан оңтүстікке қарай 7 ел орналасқан. Жер шарының 1, 7 млрд, қа жуық халқы тұрады. аймақтың құрамы: Бутан - конст. монархия, П әкстан, Үндістан - федерациялық республика, Бангладеш, Мальдив, Непал, Шри - Ланка - республикалар. Үнді мұхиты жағалауында мемлекетаралық с ауда жақсы дамыған т. с. с.

ІІІ топ. Оңтүстік Азия - Үндіқытай түбегі мен Малай архипелагындағы 11 ел кіреді. Вьетнам, Индонезия, Лаос, Мьянма, Сингапур, Филиппин, Шығыс Тимор - республикалар, Бруней - абсолюттік, Малайзия, Таиланд, Камбоджа конст. монархиялар. Бұл аймақтың елдерін отарлау Ұлы географиялық ашылулар заманынан басталды. Тек ІІ Д. Ж. соғыстан соң ғана тәуелсіздікке қол жеткізген. Аса маңызды теңіз жолдары тоғысатын алапта орналасқан.
ІV топ: Орталық және Шығыс Азия. Аймақтың құрамы және мемлекетті басқару формалары; Жапония - конституциялық монархия, КХДР, Корея республикасы, Қытай, Моңғолия - республикалар. Сондай - ақ Қытайдың арнайы әкімшілік аудандары - Гонконг мен Аомынь (Макао) орналасқан. Аймақ елдері ұзақ уақыт сырқы отарлаушылар мен Жапония мемлекетінің езгісінде болды. Тек ІІ дүниежүзілік соғыстан соң тәуелсіздіктерін алды.
Топтардың жауаптарын тыңдап, әр топтың бағасын беру.
Азия елдері бойынша қызықты деректер келтіру:(мұғалімнің сөзі)
Индонезия - Архипелаг ел, ол 13660 аралдардан тұрады. Дүние жүзіндегі ең ірі мұсылман елі болып табылады ( 175млн. )
Бангладеш - халқы ең тығыз орналасқан ел. 1 км. шаршы жерге 1054 адамнан келеді.
Корея - 1948 жылы екіге бөлініп, 38 градус с. е. бойымен екі ел шекарасы демаркацияланған.
Палестина мен Израиль елдері 1948жылдан бері шекаралары дұрыс бекітілмегендіктен, бірнеше рет соғыс болған, шиеленіскен аймақ.

Қорытынды: Азияның саяси картасы қазіргі кезде ұдайы өзгерістерге түсуде. Аймақ халқының ұлттық, діни құрамының күрделілігі, елдердің шекаралық мәселесінің түбегейлі шешілме уі, әлеуметтік - экономикалық дамуындағы алшақтық бұл үрдіске өзіндік ықпал етуде.

ІV. Сабақты бекіту
1. Тақтада сұрақтар: «Дұрыс жауапты табыңыз»деп аталатын тапсырма бойынша бүгінгі сабақта алған білімдерін оқушылар қайсысы дұрыс не қате екенін табу арқылы анықтайды:
- Азия - ең үлкен дүние бөлігі. (дұрыс)
- Азияны отарлау ХХғ. П. П. Семеновтың саяхатынан басталды. (қате, жауабы - ХV ғ. Васко да Гама)
- Жапония, Корея - Оңт. Шығыс Азия елдері. (жауабы: Орталық және Шығыс Азия елдері)
- Бахрейн, Катар, Кувейт - абсолютті монархиялы елдер. (дұрыс)
- Вьетнам, Лаос, Мьянма - монархиялы елдер (қате, жауабы - республикалық)
- Қазақстанмен шығыста шекаралас ел - Ауғанстан (қате, жауабы - Қытай)

2. «Сандар сөйлейді»: 44, 40, 1511, ХV, 1948, 7, 17, 1993. Осы сандар бойынша оқушылар жауаптарын тыңдай отырып сабақты бекіту.
Сандардың жауаптары; Азия дүние бөлігінің ауданы - 44 млн. км²; Азияда 40 - қа жуық мемлекет орналасқан; 1511 ж. Португалдар Малакка түбегін басып алды; ХVғасырда Васко да Гама Үндістанға баратын жолды ашты; 1948 ж. БҰҰ - ның шешімімен Израиль мемлекеті құрылды; Оңтүстік Азияға Гималай тауынан оңтүстікке қарай орналасқан 7 ел кіреді.; 1993ж. Камбоджа мемлекеті монархиялық билік жүйесіне көшті.

V. Бағалау
VІ. Үйге тапсырма: Тақырыпты оқу, кескін картаға аймақтар мен елдерді белгілеу. Азияның табиғат жағдайлары жайлы қосымша деректер дайындап келу

Жер қыртысының қозғалысы. Жер сілкіну
Сабақтың типі ׃ аралас сабақ.
Дидактикалық мақсат ׃ проблемалы оқыту технологиясын қолдану арқылы жаңа білім ақпаратын қабылдау мен түсінуге қолайлы жағдай туғызу.
Сабақтың мақсаттары ׃
1. Білімділік ׃ Жер қыртысында болып тұратын қозғалыстар жайлы білім беру. Оқушылардың “жер сілкіну”, “жердің баяу қозғалыстары”, “эпицентр”, “гипоцентр”, “сейсмограф” жайлы ұғымдарын және жер қыртысының үнемі дамуда болатындығы туралы дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыру.
2. Дамытушылық ׃ Жер қыртысының қозғалысының шығу себептері мен салдарын анықтау үшін жағдай туғызу.
3. Тәрбиелік ׃ Өздерінің интеллектуалды жетістіктерін қазіргі заманға сай адамның бағалы қасиеті ретінде түсінулеріне ықпал ету.
Оқыту әдісі ׃ материалды проблемалы оқыту.
Оқыту түрі ׃ жеке, ұжымдық.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру.
ІІ. Өткен тақырып бойынша білім мен біліктілікті тексеру.
1. Адасқан ұғымды сәйкестендір. “Ойлан тап”.
1. Литосфера А. Жер қыртысының түрлері
2. Тау жынысы Ә. Тау жынысының құрамына кіретін заттар
3. Минерал Б. Жердің жоғарғы қатты қабығы
4. Жер бедері В. Жер қыртысын құрайтын элементтер
2. Интербелсенді тапсырма. Картасхемада литосфера плиталары
шекаралары көрсетілген. Бояулармен бояп және плита аттарын жаз.
3. “Жер қыртысын түзетін тау жыныстары”. Тірек сызба сызу.
Тау жыныстары:
1) Магмалық: гранит, базальт
2) Шөгінді: кесек(қиыршық тас), химиялық(тас тұзы), органикалық(әктас)
3) Метаморфтық: мәрмәр, кварцит.

ІІІ. Жаңа материалды меңгерту.
1. Жер қыртысының қозғалысы.
2. Жер сілкіну.
3. Жер сілкіністерін зерттеу.
Жер қыртысының қозғалысы:
1. Жер қыртысының баяу көтерілуі мен төмендеуі;
2. Тау жасалу қозғалысы ( жер сілкіну, жанартау атқылауы).
Жер сілкіну дегеніміз – жер қыртысы мен жоғарғы мантиядағы кенет ығысып
қозғалуынан болатын жер астындағы дүмпулерден жер бетінің тербеле қозғалуы.
Жер сілкіну ошағы (гипоцентр) – жердің терең қойнауындағы тау жыныстары қабаттарының кенет жарылып, ығысатын жері.
Эпицентр – жер асты дүмпуінің жер бетіне шығатын жері.
Жер сілкіну құбылыстары: жанартаулық, денудациялық, тектоникалық.
ЮНЕСКО – ның мәліметі бойынша Жерде жыл сайын:
20 – апатты
150 – қирататын
7000 – өте күшті
19000 – орта дәрежеде
150000 – адам сезбейтін жай
- Жер сілкініс аймағының орташа тереңдігі 700 м, ең тереңі Индонезияда тіркелген.
Жер қыртысының қозғалысын тіркейтін құрал – сейсмограф.
- Жер сілкінісінің күшін анықтау үшін жапон ғалымы Вадати 1931 ж. шкала ұсынған, кейіннен оны 1935 ж. Рихтер жетілдіріп, қазір ол 12 балдық Рихтер шкаласы деп аталады.
Сейсмикалық аймақтар:
1. Тынық мұхит белдеуі - 80 % (Тынық мұхит, Оңтүстік Камчатка, Аляска,
Солтүстік және Оңтүстік Американың батыс жағалауы, Қытай, Жапония).
2. Жерорта теңізі – Гималай - 15% (Португалия, Балқан түбегі, Италия, Испания, Түркия, Кавказ, Орта Азия және Қазақстанның Байкал мен Тынық мұхит жағалауы).
3. Басқа жерлер – 5%.
Ірі жер сілкіністері:
1. Қытайда 1556 жылы, қаза болған адамдар саны – 830000.
2. Жапонияда 1730 жылы, 137000 адам.
3. Үндістанда 1737 жылы, 300000 адам.
4. Италияда 1908 жылы, 77000 адам.
5. Қытайда 1920 жылы, 180000 адам.
6. Жапонияда 1923 жылы, 143000 адам.
7. Қытайда 1927 жылы, 200000 адам.
8. Перуде 1970 жылы, 67000 адам.
9. Қытайда 1976 жылы, 650000 адам.
10. Арменияда 1988 жылы, 55000адам.
11. Иранда 1990 жылы, 50000 адам.
12. Үндістанда 1993 жылы, 9000адам.
13. Ресейде 1995 жылы, 5000 адам қаза болған.
IV. Проблемалық сұрақтар:
1. Қандай табиғат апаттары жер қыртысының қозғалысымен байланысты?
2. Жер сілкінісі қай жерде жиі болады?
3. Жер сілкінісінің белгілері қандай?
4. Жер сілкіну кезінде жер қыртысында қандай қозғалыстар болады?
5. Жер сілкіну күшін өлшейтін шкаланы неге алғаш рет жапондықтар ойлап тапқан?
6. Жер сілкінуді болжауға бола ма?
7. Жер сілкіну болған жағдайда адам өзін қалай ұстауы қажет және не істеу керек?
V. Кім жылдам? Тест.
1. Жердің қатты тас қабығы:
а) биосфера; ә) атмосфера; б) литосфера; в) гидросфера; г ) географиялық қабық.
2. Жердің толық ішкі құрылысы:
а) литосфера; ә) литосфера және мантия; б) мантия және ядро; в) литосфера және ядро;
г) литосфера, мантия және ядро.
3. Мантияның қалыңдығы:
а) 10км; ә) 65 км; б) 2900км; в) 3500км; г) 1800км.
4. Жер ядросында қандай температура болады?
а) 100˚С шамасында; ә) 1000˚С шамасында; б) 4000 - 6000˚С шамасында;
в) 3500˚С шамасында; г) 10 000˚С шамасында.
5. Жер қыртысының қалың болатын жерлері:
а) таулар; ә) жазықтар, б) мұхиттар; в) таулар мен мұхиттар; г) мұхиттар мен жазықтар.
6. Шөгінді, жанғыш тау жынысы:
а) әктас; ә) тас көмір; б) кварцит; в) гипс; г) гранит.
7. Таулар ненің нәтижесінде пайда болады?
а) су тасқынынан; ә) жер қойнауында болатын ішкі күштердің әсерінен;
б) Күннің жоғарғы бетінде болып тұратын үрдістердің әсерінен;
в) ғарыштық сәулелерден; г) себептері белгісіз.
8. Жер шары қыртысының қандай бөлігін сейсмикалық белдеу дейді?
а) Литосфералық тақталардың шекарасын;
ә) мұхит пен құрлық арасындағы шекараны;
б) ауа мен Жер шарының жоғарғы бөлігі арасындағы шекараны;
в) ауа мен мұхит арасындағы шекараны;
г) мантия мен Жер шары қыртысының арасындағы шекараны.
9. Дүние жүзіндегі ең биік шың қай тауда?
а) Альпі тауларында; ә) Памир тауларында; б) Кордильер тауларында;
в) Анд тауларында; г) Гималай тауларында.
10. Жер қыртысындағы кенет ығысулар мен ыдыраулар – бұл...?
а) су тасқыны; ә) дауыл; б) құйын; в) жанартау атқылау; г) жер сілкінісі.
11. Жер сілкіну ошағы дүмпуінің жер бетіне шығаратын жері:
а) кратер; ә) саға; б) жанартау; в) гейзер; г) эпицентр.
12. Жер сілкіну ошағының орташа тереңдігі:
а) 500 м; ә) 600 м; б) 700 м; в) 800; г) 900м.
13. Жер қыртысының қозғалысын бақылайтын аспап:
а) нивелир; ә) тұсбағар; б) сейсмограф; в) барометр; г) эхолот.
14. Жер сілкінісі күштерін қанша балдық көрсеткішпен өлшейді?
а) 5; ә) 10; б) 12; в) 50; г) 60;

VI. Сабақты қорытындылау, кері байланыс:
1. Бүгінгі сабақта қандай жаңа білім алдың?
2. Қандай іс – әрекеттер жасадың?
VII. Формативті бағалау.
VIII. Үйге тапсырма:
1) Жер қыртысының қозғалысы. Жер сілкіну (§20).
2) Кескін картаға жер сілкіну аудандарын түсіру.
3) Ақпарат деректері бойынша Қазақстан, Қытай, Түркия елдеріндегі жер сілкіну жайлы мәліметтерді жинақтау.

Сабақтың тақырыбы: Солтүстік Америкаға қайталау сабақ

Сабақтың мақсаты: 

Білімділік: Солтүстік Америка материгінің жер бедері, пайдалы қазбалары, климаты, ішкі сулары, халқы және елдері, негізгі ірі мемлекеттері жөнінде алған білімдерін қорытындылау.

Дамытушылық: Солтүстік Америка материгі бойынша білімдерін пысықтау және тереңдету, ойлау және есте сақтау қабілеттерін дамыту, өздік және шығармашылықпен орындауға қызығушылықтарын арттыру.

Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, жауапкершілікке, бір-біріне көмектеуге тәрбиелеу.

Құрал-жабдықтары: Солтүстік Американың физикалық картасы, электронды оқулық, интерактивті тақта. 

Сабақ түрі: сайыс сабақ

Әдіс-тәсілдер: дәріс, сұхбат, өзіндік жұмыс.

Ұйымдастыру кезеңі: оқушыларды «Канада» және «АҚШ» топтарына бөлу.

Сабақтың барысы:

І. Кім шапшаң? Викториналық сұрақтар.

1. Материкте қандай ірі өзендер бар? (Миссисипи, Макензи, Миссури)

2. Ұлы көлдер жүйесіне кіретін көлдер (Жоғарғы, Мичиган, Гурон, Эри, Онтарио)

3. Солтүстік Американы қандай климаттық белдеу кесіп өтпейді? (Экваторлық)

4. «Сьерра» терминінің мағынасы қандай? (Испан тілінен аударғанда «ара» деген мағынаны білдіреді)

5. Солтүстік Америкада қандай халықтар тұрады? (Амеркалықтар)

6. Жалпақ жапырақты орман ағаштары (Каштан, платан, орман жаңғағы т.б.)

7. Флорида түбегінің оңтүстігінде орналасқан қорғауға алынған аймақ (Эверглейдс батпағы)

8. «Прерий» сөзінің мағынасы қандай? (француз тілінде «шалғын» деген мағынаны білдіреді)

9. Тайга зонасының жануарларын ата. (Барибал, гризли аюы, канада сілеусіні, бұлан)

10.Кордильера тауының ең биік шыңы. (Мак-Кинли, 6193 м)

ІІ. «Тапқыр достар» кезеңінде сәйкестігін табу. 

1. Йеллоустоун              тау

2. Кордильера               парк

3. Мак-Кинли                өзен

4. Миссисипи                 тау шыңы

5. Канада                       ағаш 

6. Өлім аңғары              астана

7. Секвоя                       мемлекет

8. Оттава                       ең төмен нүкте

9. Тундра                      шалғын шөп

10. Прерий                      зона

11. Сахара                      мемлекет

12. АҚШ                         шөл

13. Аппалач                    ұшақ

14. Каньон                      қала

15. Чикаго                      тау

16. Боинг                        каньон

17. Тас көмір                  аң

18. Барибал                    пайдалы қазба

19. Джаспер                    аң

20. Қойөгіз                     қорық

ІІІ. «Ең...ең...ең...» (Географиялық сергіту)

1. Ең үлкен арал ............................... Гренландия

2. Ең биік сарқырама ....................... Анхель

3. Ең ұзын тау .................................. Кордильера

4. Ең үлкен материк.......................... Еуразия

5. Ең үлкен мұхит ............................. Тынық

6. Ең кіші мұхит ................................ Солтүстік Мұзды мұхит

7. Ең биік нүкте ................................. Мак-Кинли

8. Ең дамыған мемлекет .................... АҚШ

9. Ең биік ағаш .................................. секвоя

10. Ең ыстық жер ................................. Өлім аңғары (+570)

11. Ең үлкен тау мұздығы.................... Хабборт мұздығы

12. Ең ұзын жер асты үңгірі ................ Флинт-Мамонт

13. Ең үлкен, әрі терең каньон ............. Колорадо

14. Ең күшті жел ................................... Ураган

15. Ең суы мол өзен .............................. Миссисипи

 

IV. «Білім кемесі» кезеңінде ситуациялық сұрақтар.

1. Халықтар өзендерден «алтын ағып» жатқанын естіп, оңай олжалы болу, байлыққа кенелу үшін өзендерге барып алтынды сүзіп алған. Дүниенің түпкір-түпкірінен ағылып келеді. Алайда бұл жер өте ыстық, тамшы суға тапшы болады. Қай жер туралы айтылған? Ол заман тарихта қалай айтылған?

Жауабы: «Өлім аңғары», «Алтын дүрбелең» заманы.

2. Әлемдегі ең ұзын тау торабына келдіңдер, таулар шексіз бір-бірімен жалғасып жатыр, шыңдары ерекше болып көрінеді. Бұл қай тау, шыңдары қалай аталады, мағынасы қандай?

Жауабы: Кордильера тауы, ұзындығы 9000 км, «сьерра» сөзі испан тілінен аударғанда «ара» деген мағынаны білдіреді.

3. Бұл жерді ашқан саяхатшы Үндістанды аштым деп ойлайды. Халқы жабайы, келімсектерді ұнатпайды. Кейін осы саяхатшының ашқан жерін басқа сачхатшы зерттеп, Үндістан емес екендігін дәлелдейді, соның құрметіне дүние бөлігіне саяхатшының аты беріледі. Бұл қай саяхатшы, халқы кімдер, материкке кімнің аты беріледі?

Жауабы: Христофор Колумб, үндістер, Америго Виспучи.

4. Бұл сарқыраманың шатқалға құйылуы аспанға шашыраған су тамшыларында жиі пайда болатын кемпірқосақ сан құбылып, алыстан көз тартады. Сарқыраманың гүрілі 25 км қашықтықтан естіледі. Бұл сарқырама қалай аталады, мағынасы не?

Жауабы: Ниагара сарқырамасы, үндістер тілінде «гүрілдеуік су» деген мағынаны білдіреді.

5. Жер шарының түкпірінен келген көптеген халықтардың атамекеніне айналған мемлекет. Үндістер тілнде «қоныс», «қауымдастық» дегенді білдіреді? Бұл қай ел?

Жауабы: Канада.

«Зообақ» ойыны.

    Суреттегіжануардың дұрысын тап, қай табиғат зонасында мекендейді?

V. «Сен білесің бе?» кезеңінде әр топ өз елдерін таныстырады.

VІ. Миға шабуыл. (Тест сұрақтары)

1) Солтүстік Америка ежелгі қай материктің құрамында болған?

А) Америка                                  Б) Гондвана

Ә) Лавразия                                 В) Еуразия

2) Солтүстік Америкадағы ірі тау жүйесі.

А) Колорадо                         Б) Аппалач

Ә) Йеллоустоун   В) Кордильера

3) Қойөгіз тіршілік ететін табиғат зонасы. 

А) тундра                                     Б) арктикалық шөл

Ә) шөлейт                                     В) тайга

4) Солтүстік Америкадағы жауын-шашын аз жауатын жер.

А) Өлім аңғары                           Б) Гренландия аралы

Ә) Үлкен Алап                             В) Колорадо

5) АҚШ халқының саны.

А) 275 млн адам                           Б) 300 млн адам

Ә) 280 млн адам                           В) 450 млн адам

6) «Боинг» ұшағын шығаратын АҚШ-тың қаласы.

А) Детройт

Ә) Нью-Йорк

Б) Лос-Анджелес

В) Сиэтл

7) Канада елінің мемлекеттік туында қандай ағаш бейнеленген?

А) шырша                                          Б) үйеңкі

Ә) бал қарағай                                   В) қарағай

8) Солтүстік Американың ең биік шыңы.

А) Робсон                                           Б) Эльберт

Ә) Мак-Кинли                                    В) Сьерра-Невада

9) Материктің солтүстіктегі шеткі нүктесі.

А) Мерчисон мүйісі                           Б) Ханзада Уэдьс мүйісі

Ә) Марьято                                        В) Сент-Чарлз мүйісі

10) Дүние жүзіндегі ең үлкен арал.

А) Мадагаскар                                   Б) Жаңа зеландия

Ә) Жаңа Гвинея                                  В) Гренландия

VІІ. «Білгенге маржан» кезеңінде сөзжұмбақ шешу.

1. Дүние жүзіндегі ең үлкен, терең каньон. (Колорадо)

2. Ең биік нүкте. (Мак-Кинли)

3. Биіктігі 100 метрден асатын биік ағаш. (Секвоя)

4. Ең үлкен мұздығы. (Хабборт)

5. Солтүстік Американы Еуропадан бөліп жатқан бұғаз. (Беринг)

6. Биік тау жүйесі. (Кордильера)

7. Үлкендігі жөнінен қай материктен кейінгі орында? (Африка)

Қорытынды. «Карта» еліне саяхат.

Материктегі ұлы саяхатшылардың құрметіне қойылған жер-су атауларын картадан көрсетіңдер