Географиядан ашы? саба?

Саба?ты? та?ырыбы: Тау жыныстары ж?не минералдарды? жіктелуі.

Саба?ты? ма?саты:

Білімділігі: о?ушылар?а жер ?ыртысын т?зетін тау жыныстары, оларды? тузілу жа?дайы, т?рлері ж?нінде т?сінік беру. О?ушылар?а «жер ?ыртысы», «магма», «ш?гінді», «бейорганикалы?», «органикалы?» сия?ты жа?а терминдермен таныстыру, оларды? ерекшеліктері мен айырмашылы?тарын аны?тау, пайда болу жа?дайымен таныстыру.

Дамытушылы?: о?ушыларды? жер ?ыртысы туралы логикалы? ойлау ?абілеттерін дамыту, глобуспен, картамен ж?мыс істеуге ?йрету.Ту?ан жерді? жер бедеріне деген ?ызы?ушылы?ын тудыру, тау жыныстарын, оны? ??рылымын зерттеуге баулу.

Т?рбиелілік: таби?ат байлы?тарына ?ам?орлы? жасау?а, аялау?а т?рбиелеу.

Саба?ты? ?ту ?дістері: С?здік (с?ра?-жауап, баяндау, т?сіндіру) к?рнекілік (картадан к?рсете білу, слаидтар)

Саба?ты? к?рнекілігі: жарты шарларды? физикалы? картасы,тау жыныстарыны? ?лгілері, электронды о?улы? , слаидтар

Саба?ты? барысы: I. ?йымдастыру б?лімі

II. ?й тапсырмасын тексеру

?ткен саба?та «Литосфералы? плиталар туралы ??ым» та?ырыбын ?ткен едік, ?й тапсырмасын тексеру ?шін «Таза та?та» ойынын ойнаймыз.

Та?та?а шы??ан о?ушы кез-келген ?а?аз?а жасырыл?ан с?ра?ты та?дай отырып, жауап береді. Жасырыл?ан с?ра? біткен кезде та?та тазаланады.

С?ра?тар: 1. «Литосфера» с?зі ?андай ??ымды білдіреді?

2. Литосфераны ??райтын негізгі ?абаттарын ата?ыз.

3. Жазы?тарда жер ?ыртысыны? ?алы?ды?ы ?анша?

4. М?хиттарда?ы жер ?ыртысыны? ?алы?ды?ы ?анша?

5. М?хит ортасы жоталары ?алай т?зіледі?

6. Мантияны? температурасы ?андай?

7. Суреттен литосфералы? та?таларды к?рсету.

(слайд о?улы?та?ы 34-сурет )

III. Жа?а саба?ты? жоспары:

1.Жер ?ыртысын зерттеу

2.Тау жыныстары ж?не минералдар

3.Магмалы? тау жыныстары

4.Ш?гінді тау жыныстары

5.Метаморфты? тау жыныстары

О?ушыларды? тау жыныстары ж?не минералдар туралы тірек білімдерін еске т?сіру с?ра?тары:

1) Тау жыныстары деген не?

2) Тау жыныстарыны? ?андай т?рлерін білесі?дер?

3) Пайдалы ?азбалар деп нені айтады?

4) ?аза?станда ?андай пайдалы ?азбалар бар?

5) ?зімізді? ?лкеде ?андай пайдалы ?азбалар бар?

1.Жер ?ыртысын зерттеу.

Жер ?ыртысы ??рлы?ты? е? ?лкен ?сті?гі б?ліктерінде, ашыл?ан

тау жыныстарында, ?зен ж?не те?із жа?аларында?ы тік жарларда, тауларды? тік беткейлерінде жа?сы к?рінеді. Жер ?ыртысын толтырып жат?ан таби?и денелер –тау жыныстары. Олар ?атты, с?йы? ж?не газ к?йінде кездеседі. Гранит, ??м, ?ктас, т?з, к?мір, м?най – осыны? б?рі тау жыныстары.

2.Тау жыныстары ж?не минералдар. (тау жыныстарыны? ?лгілерін к?рсету )

Тау жыныстарын ??райтын заттар минералдар деп аталады. Мысалы: гранит ?зара ты?ыз байланысты 3 минералдан т?рады. Олар – кварц, дала шпаты, слюда.Т?гелдей бір минералдан т?ратын тау жыныстары да бар,мысалы: т?з.

Таби?атта минералдар мен тау жыныстарыны? бірнеше мы? т?рі бар.

Оларды? ??рылысы, ?аттылы?ы, ты?ызды?ы, т?сі, бал?у температурасы ж?не бас?а ?асиеттері ж?нінде ?зара айырмашылы?тары болады.

Минералдар мен тау жыныстарыны? алуан т?рлілігі оларды? т?зілу жа?дайында?ы айырмашылы?тар мен жер ?ыртысында ?андай ?згерістерге ?шырайтынды?ында.

3.Магмалы? тау жыныстары жер астынан бал?ып шы??ан заттардан пайда болады.Жерді? тере? ?ойнауында жо?ар?ы температура мен ?ысым жа?дайында т?зілетін, газ?а бай, бал?ы?ан отты ?оймалжы? зат.Жер ?ыртысы негізінен магмалы? тау жыныстарынан т?рады.15-20км. тере?дікте оларды? ?лесіне б?кіл тау жыныстарыны? 95%-ы тиеді, оларды? ішінде е? к?п тара?аны базальт пен гранит.

4. Жер ?ыртысыны? бетінде су, жел, м?зды?, т.б. сырт?ы к?штер ?серінен пайда бол?ан жыныстар ш?гінді тау жыныстары деп аталды. Олар кесек, химиялы? ж?не органикалы? т?рлерге б?лінеді.

Жер ?ыртысы ал?аш?ы ?атайып ??рыл?ан кезден бастап оны ??раушы магмалы? жыныстар температураны?, желді? ж?не суды? ?серінен ?згеріске ?шыра?ан. Т?нба жыныстар кесек ш?гінділер деп аталады.

Су?а т?рлі заттар араласып, ериді. Те?із немес к?л тартыл?анда олар т?нып, жер ?абатына ?осылады. М?ндай жолмен химиялы? ш?гінділер пайда болады.

Суда?ы ж?не ??рлы?та?ы ?сімдіктер мен жануарларды? ?алды?тары органикалы? ш?гінділер ??райды. Мысалы, ?сімдіктерді? шірімей ж?не к?міліп ?ал?ан ?алды?тарынан шымтезек пен таск?мір, те?ізді? ?те майда ж?ндіктеріні? ?алды?тарынан бор ??ралады.

Біріншіден, т?ну ар?ылы т?зілгендіктен оларды? б?рі де ?ат-?абаттанып жатады. Екіншіден, ш?гінді жыныстарды? арасынан жануарлар мен ?сімдіктерді? ?алды?тары немес та?балары ?шырасады.

Ш?гінді жыныстар Жер ?ыртысыны? беткі ?абатында тарал?ан. Барлы? тау жыныстарыны? 75%-ын ??райды, ?ал?ан 25%-ы магмалы? ж?не метаморфты? жыныстарды? ?лесіне тиеді.

Ш?гінді тау жыныстары ?за? уа?ыт жатып ты?ыздалса, ?атты жыныстар?а айналады. Осындай жолмен ??мнан – ??мтас, саздан – сазды та?татас, бордан – ?ктас т?зіледі.

5. Жерді? тере? ?абатына бат?ан магмалы? ж?не ш?гінді жыныстар ?сті?гі тау жыныстарыны? ?ысымына ж?не жо?ары температураны? ?серіне ?шырайды. Олар магманы? ысты? лебінен ?айта бал?иды. Ш?гінді жыныстарды су ерітінділері біріктіріп ?атырады. Осы айтыл?андарды? ?серінен тау жыныстары ?зіні? бастап?ы ?алпынан айырылады, оларды? ??рамы ?згереді. Осындай ?згерістерді? н?тижесінде пайда бол?ан тау жыныстары метаморфты? деп аталады (грекше метаморфоза – ?згеру). Метаморфозаны? ?серінен ?ктас – м?рм?р?а, сазды та?татас – кристалды? та?татас?а, ??мтас – кварцитке айналады.

Метаморфты? жыныстарды? ерекшелігі – к?п жа?дайда оларды? жаншылып, та?талан?ан немесе магманы? ысты? лебіне ?шыра?ан ?згерістері бай?алып т?рады.

Кесте бойынша т?сіндіру,тау жыныстарыны? ?лгілерін к?рсету.

Тау жыныстары

ш?гінді

метаморфты?

магмалы?

тере?дік

т?гілмелі

бейорганика

лы?

органикалы?

гранит

пемза, базальт, обсидиан

галька, гравий, ??м, саз

химиялы? (кальций т?зы, гипс, фосфориттер)

м?най, газ, к?мір, бор, ?ктас

м?рм?р, кварцит, гнейс

IV. Жа?а та?ырыпты бекіту.

1. Электронды о?улы?ты пайдалана отырып,тау жыныстарыны? пайда болу жолдарын айту.

2.?аза?станны? пайдалы ?азбаларды? картасына шартты белгілерін ?ндірілетін орындарына д?рыс орналастыру.

V. Ба?алау.

VI.?йге тапсырма: §17.Жер ?ыртысын т?зетін тау жыныстары.

52 беттегі кестені толтыру

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Географиядан ашы? саба? »

Сабақтың тақырыбы : Тау жыныстары және минералдардың жіктелуі .

Сабақтың мақсаты: 1. Білімділік . Оқушыларға жер қыртысын түзетін тау жыныстары, олардың түзілу жағдайы, түрлері жөнінде түсінік беру. Оқушыларды «жер қыртысы», «магма», «шөгінді», «бейорганикалық», «органикалық» сияқты жаңа терминдермен таныстыру, олардың ерекшеліктері мен айырмашылықтарын анықтау, пайда болу жағдайымен таныстыру

2. Дамытушылық . Оқушылардың жер қыртысы туралы логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, глобуспен, картамен жұмыс істеуге үйрету.Туған жердің жер бедеріне деген қызығушылығын тудыру, тау жыныстарын, оның құрылымын зерттеуге баулу.

3. Тәрбиелілік . Табиғат байлықтарына қамқорлық жасауға, аялауға тәрбиелеу.

Сабақтың барысы : I. Ұйымдастыру бөлімі

II. Үй тапсырмасын тексеру

“ Таза тақта” ойыны

Өткен сабақта «Литосфералық плиталар туралы ұғым» тақырыбын өткен едік, үй тапсырмасын тексеру үшін «Таза тақта» ойынын ойнаймыз.

Тақтаға шыққан оқушы кез-келген қағазға жасырылған сұрақты таңдай отырып, жауап береді. Жасырылған сұрақ біткен кезде тақта тазаланады.

«Литосфера» сөзі қандай ұғымды білдіреді?

«Литосфера» сөзі қандай ұғымды білдіреді?

2. Литосфераны құрайтын негізгі қабаттарын атаңыз.

3. Жазықтарда жер қыртысының қалыңдығы қанша?

4. Мұхиттардағы жер қыртысының қалыңдығы қанша?

5. Мұхит ортасы жоталары қалай түзіледі?

6. Мантияның температурасы қандай?

7.Суреттен литосфералық тақталарды көрсету.

III. Жаңа сабақтың жоспары:

1.Жер қыртысын зерттеу

2.Тау жыныстары және минералдар

3.Магмалық тау жыныстары

4.Шөгінді тау жыныстары

5.Метаморфтық тау жыныстары

Оқушылардың тау жыныстары және минералдар туралы тірек білімдерін еске түсіру сұрақтары:

1) Тау жыныстары деген не?

2) Тау жыныстарының қандай түрлерін білесіңдер?

3) Пайдалы қазбалар деп нені айтады?

4) Қазақстанда қандай пайдалы қазбалар бар?

5) Өзіміздің өлкеде қандай пайдалы қазбалар бар?

1 .Жер қыртысын зерттеу.

Жер қыртысы құрлықтың ең үлкен үстіңгі бөліктерінде, ашылған тау жыныстарында, өзен және теңіз жағаларындағы тік жарларда, таулардың тік беткейлерінде жақсы көрінеді. Жер қыртысын толтырып жатқан табиғи денелер –тау жыныстары. Олар қатты, сұйық және газ күйінде кездеседі. Гранит, құм, әктас, тұз, көмір, мұнай – осының бәрі тау жыныстары.

2.Тау жыныстары және минералдар.(тау жыныстарының үлгілерін көрсету )

Тау жыныстарын құрайтын заттар минералдар деп аталады. Мысалы: гранит өзара тығыз байланысты 3 минералдан тұрады. Олар – кварц, дала шпаты, слюда.Түгелдей бір минералдан тұратын тау жыныстары да бар,мысалы: тұз.

Табиғатта минералдар мен тау жыныстарының бірнеше мың түрі бар.

Олардың құрылысы, қаттылығы, тығыздығы, түсі, балқу температурасы және басқа қасиеттері жөнінде өзара айырмашылықтары болады.

Минералдар мен тау жыныстарының алуан түрлілігі олардың түзілу жағдайындағы айырмашылықтар мен жер қыртысында қандай өзгерістерге ұшырайтындығында.

Тау жыныстары

метаморфтық

Магмалық

шөгінді

тереңдік

төгілмелі

органикалық

бейорганикалық

Мәрмәр, кварцит гнейс

гранит

Пемза, базальт, обсидиан

Құм,саз, балшық

Калий тұзы, гипс, фосфарит

Мұнай, газ, көмір, бор, әктас

Магмалық

Магмалық тау жыныстары жер астынан балқып шыққан заттардан пайда болады.Жердің терең қойнауында жоғарғы температура мен қысым жағдайында түзілетін, газға бай, балқыған отты қоймалжың зат.Жер қыртысы негізінен магмалық тау жыныстарынан тұрады.15-20км. тереңдікте олардың үлесіне бүкіл тау жыныстарының 95%-ы тиеді, олардың ішінде ең көп тарағаны базальт пен гранит.

Шөгінді

4. Жер қыртысының бетінде су, жел, мұздық, т.б. сыртқы күштер әсерінен пайда болған жыныстар шөгінді тау жыныстары деп аталды. Олар кесек, химиялық және органикалық түрлерге бөлінеді.

Жер қыртысы алғашқы қатайып құрылған кезден бастап оны құраушы магмалық жыныстар температураның, желдің және судың әсерінен өзгеріске ұшыраған. Тұнба жыныстар кесек шөгінділер деп аталады.

Суға түрлі заттар араласып, ериді. Теңіз немес көл тартылғанда олар тұнып, жер қабатына қосылады. Мұндай жолмен химиялық шөгінділер пайда болады.

Судағы және құрлықтағы өсімдіктер мен жануарлардың қалдықтары органикалық шөгінділер құрайды. Мысалы, өсімдіктердің шірімей және көміліп қалған қалдықтарынан шымтезек пен таскөмір, теңіздің өте майда жәндіктерінің қалдықтарынан бор құралады.

Біріншіден, тұну арқылы түзілгендіктен олардың бәрі де қат-қабаттанып жатады. Екіншіден, шөгінді жыныстардың арасынан жануарлар мен өсімдіктердің қалдықтары немес таңбалары ұшырасады.

Шөгінді жыныстар Жер қыртысының беткі қабатында таралған. Барлық тау жыныстарының 75%-ын құрайды, қалған 25%-ы магмалық және метаморфтық жыныстардың үлесіне тиеді.

Шөгінді тау жыныстары ұзақ уақыт жатып тығыздалса, қатты жыныстарға айналады. Осындай жолмен құмнан – құмтас, саздан – сазды тақтатас, бордан – әктас түзіледі.

Метаморфтық

5. Жердің терең қабатына батқан магмалық және шөгінді жыныстар үстіңгі тау жыныстарының қысымына және жоғары температураның әсеріне ұшырайды. Олар магманың ыстық лебінен қайта балқиды. Шөгінді жыныстарды су ерітінділері біріктіріп қатырады. Осы айтылғандардың әсерінен тау жыныстары өзінің бастапқы қалпынан айырылады, олардың құрамы өзгереді. Осындай өзгерістердің нәтижесінде пайда болған тау жыныстары метаморфтық деп аталады (грекше метаморфоза – өзгеру). Метаморфозаның әсерінен әктас – мәрмәрға, сазды тақтатас – кристалдық тақтатасқа, құмтас – кварцитке айналады.

Метаморфтық жыныстардың ерекшелігі – көп жағдайда олардың жаншылып, тақталанған немесе магманың ыстық лебіне ұшыраған өзгерістері байқалып тұрады.