Тақырыбы: Ұлттық ойын «хан талапай»
Мақсаты:
1) Ұлттық «Асық» ойынын оқушылармен кеңінен талқылау
2) Оқушылардың асық ойынына деген қызығушылығын арттыру
3) Дені сау, білімді ұрпақ тәрбиелеу
4)асықтың атауларынмен және ойын түрлерімен таныстыру
5) асықты қолда ұстауды үйрету
6) ойын техникасын жетілдіру
Керекті құрал-жабдықтар: асық, ойын алаңы,көрнекілік,т.б.
Дайындық бөлімі.
Сапқа тұру.
Түгендеу.
Назар аудару,тыңдау қабілетін арттыруға арнал-
ған жаттығулар.
Солға!
Оңға!
Сол жақ бағытта зал ішімен жәй жүріс,
Жүрістен жеңіл жүгіріске көшу.
а) қолды артқа ұстап,өкшені алақанға тигізу,зал
ішімен бұрыштай жүгіру.
б) қолды алға ұстап,тізені алақанға тигізе бұрыштай жүгіру.
Жүгірістен жүріске көшу.
Тынысты қалыпқа келтіру жаттығулары.
Жүріп келе жатып 1-2 есебінде аяқтың ұшына көтеріліп,қол жоғарыда,демді терең ішке алып, 3-4 есебінде,қолымызды төмен түсіре демді шығарамыз.
2-3 рет қайталау.
Бастаушы бір орында адымда!
Сынып тоқта! 1-2!
Солға!
Сыныпты үшке бөлу.
Денені қозғалыс-қимылға келтіру жаттығулары.
Б.Қ аяқ иық тұсында,қол иығымызда
С.1 сол аяқ артқа,қол жоғары.
С.2 бастапқы қалып.
С.3 оң аяқ артқа,қол жоғары.
С.4 б.қ
С.5 сол қол,сол аяқ қапталға.
С.6 б.қ.
С.7 оң қол,оң аяқ қапталға.
С.8 б.қ
Б.Қ аяқ иықтың тұсында, қол белде.
С.1-2 сол қапталға иіліп,оң қол жоғары.
С.3-4 сол қол жоғары,оң қапталға иілу.
С.5-6-7 қол белде,алға иілу.
С.8 б.қ
Б.Қ аяқ иықтың тұсында,қол алда кеуде тұсында саусақтар айқастырылған.
С.1-2 сол қапталға бұрылу.
С.3-4 оң қапталға бұрылу.
С.5-6-7 алға сол аяққа,ортаға,оң аяққа иілу.
С.8 б.қ
Б.Қ негізгі тұрыс.
С.1 қол алда.
С.2 қол қапталға.
С.3 қол жоғары.
С.4 еңкейіп қол ұшын аяққа тигізу.
С.5 еңкейіп жер тіреу.
С.6-7 қос аяқпен секіріп жиналып,қол тұсына жақындау
С.8 б.қ
Б.Қ Қол алда,аяқ иық тұсынан алшақ.
С.1 сол қапталға жартылай отыру.
С.2 б.қ
С.3 оң қапталға жартылай отыру
С.4 б.қ
С.5 сол қапталға толықтай отыру.
С.6 б.қ
С.7 оң қапталға толық отыру.
С.8 б.қ
Б.Қ негізгі тұрыс
С.1-2-3-4 сол аяқпен секіру
С.5-6-7-8 оң аяқпен секіру
С.1-2-3-4 аяқты қосып секіру
С.5-6-7-8 аяқты ашып секіру
С.9 б.қ
Негізгі бөлім
Асықтың түрлері:
Асық – төрт түлік мал мен қоңыр аңның санының орта тұсында орналасқан асық жіліктен алынады. Оның түрлері көп. Атап айтқанда:
Сақа – асықтың үлкен әрі шымыр түрі. Бұл асық жеткен еркек қойдан (серкеден) немесе қошқар-текеден алынады.
Кеней – көпшілік ойнауға арналған қарапайым асықтар.
Шүкейт – жас малдың асығы.
Қойлық – қойдың асығы.
Ешкімек – ешкінің асығы.
Құлжа – құлжаның асығы.
Көктабан – қорғасын құйылған салмақты сақа асық.
Топай – сиырдың асығы.
Жабай – ірі асықты айтады.
Қолқар – арқардың асығы
Асықтың атаулары:
Алшы – асықтың тәйкеге қарама-қарсы жағы яғни алшы тұруы.
Тәйке – асықтың алшыға қарама-қарсы жағы.
Бүге – асықтың дөңес жағының жоғары қарап түсуі.
Шіге – асықтың қуыс жағының жоғары қарап түсуі.
Омпы – асықтың ашасы немесе мұртша жағы жоғары қарап түсуі немесе тік тұрып қалуы.
Шоңқай – асықтың омпаға қарсы жағымен тік түсуі.
Асық ойынының пайда болуы.
Асық – төрт түлік малдың ішінде қой-ешкінің тілерсегінде, асықты жілік басында орналасатын шымыр сүйек. Аңдардың да тілерсек тұсында болады. Қазақта асық қасиетті саналады. Есі кірген қазақ балаларының ең алғаш ойнайтыны да осы – асық ойыны. Асықтың түр-түрімен балалар мен үлкендер де қызығып ойнаған
Асық ойнаудың тигізер пайдасы
Ойнай бiлген адамға асықтың пайдасы орасан зор. Асық ойыны адамды мергендiкке, ептiлiкке баулиды. Бұған қоса аяқ-қолдың қимылын жақсартып, денсаулыққа көп пайдасын тигiзедi.
Асық ойыны баланың жастайынан жүйке жүйесін шыңдап, оларды дәлдікке, ұстамдылық пен сабырлылыққа тәрбиелейді. Шетелден келген қымбат дәрі-дәрмекті сатып алғанша, балаға әр күні бір сағатты бөліп асық ойнатса, баланың жүйке жүйесі ауруынан айығатын болады. Бұл ойынды ойнаған бала топпен жұмыс істеуді үйренеді және де топтан озып шығу қабілетіне ие болады. Іске епті, жауапкершілігі мол жұмыскер шығады. Асық ойнағанда адамның тек екі қолы емес, ойлау мүшелерінен бастап, иығы, аяғы, барлық бұлшық еттері қимылдайды. Күнде компьютер алдында отырып, буыны былжырап, толудың аз-ақ алдында тұрған адамдарға бір мезгіл асық ойнатса, құрыштай шынығар еді денелері. Сондай-ақ, баланы бәсекелестікке жетелеп, талаптылыққа тәрбиелейді. Қайткен күнде де «ағаларымдай шебер ойнап, ұтам бәрін», – деп талпынады.
Асық ойынының түрлері
Асық ойынының түрлері: үш табан, алты атар, шық етер, ханталапай, арқаласпақ, сақа атар, сасыр, құжтәйке, асық иіру, жаппай, шеңбер, омпа, қора, бес қақпай, алшы атар, құмар деп аталады.
«Ханталапай» ойыны.
Ал, «Ханталапай» ойыны бүкіл қазақ жеріне кең тараған. Ойынға екеуден он адамға дейін қатысады. Асықтың көп болғаны жақсы. Көп асықтың ішінде біреуін қызыл түске бояйды. Сол асық «хан» деп аталады. Ойынды бастайтын бала асықтың бәрін қос уысына жинап алып, отырған балалардың алдына шашып жібереді. Балалар «ханның» қалай түскенін бақылап отырады. Егер «хан» бүк, шік, не тәйкі түссе, ойын бастаушы бала «ханның» түсуіне қарай жақын жатқан асықтарды бас бармақтың көмегі арқылы сұқ саусағымен итере ыршытып бір-біріне дәл тигізуі қажет. Тигізген асықтарды ол өзіне алады. «Ханды» жатысы «хандікіндей» ең соңғы асықпен ғана атып алады. Сондықтан асықтарды атқан кезде есепке, дәлдікке, мергендікке жүгінуге тура келеді. Ойын бастаушы баланың қолы басқа асықтарға тиіп кетсе, сондай-ақ атқан асығы басқа асыққа барып тисе, ойынды келесі бала жүргізеді. Ал, «хан» алшы түссе, балалар жарыса «ханталапай» деп дауыстап, «ханды» өз қолына түсіруге тырысады. «Хан» кімнің қолына түссе, сол бала жеңіске жеткен болып есептеледі. Онда ойынды сол бала қайта бастайды.
Қорытынды бөлім
Сергіту сәті.
Сапқа тұрғызу.
Мадақтамалар беру.
Бағалау.
Үйге тапсырма беру.
Сабақ қорытындысы
Бұл тақырыпты зерттей келе, мен қазақтың ұлттық ойыны асық ойыны жайлы көп мәлімет іздендім. Осы ғылыми жоба арқылы асықтың шығу тарихын, оның балаларға берер пайдасы мен тәрбиелік мәнін ғылыми тұстарын жан-жақты танып білдім. Сондай-ақ асық түрлерінің атауларымен таныстым. Жалпы асық ойынының түрлері сан түрлілігімен де ерекшеленеді. Қазіргі кезде осы ойынды балалар арасында көп ойнатылса, ұлттық ойынымыз дами түсері анық. Асық ежелден келе жатқан ұлттық ойынымыз болғандықтан, оны қазіргі кезде ойнауды балалар арасында кең таратуымыз қажет. Қазіргі кезде оқушылардың ұлттық ойынға деген қызығушылықтары артып, асық ойының қайта жаңғырту керек деп ойлаймын.
