-Домбыра.И? ?аза? хал?ыны? ежелден келе жат?ан ?лтты? аспаптарыны? бірі домбыра.
Енді осы домбыра ?анша б?ліктен т?ратынына то?талайы?.Назарымызды тгіс аударайы?.Домбыра –екі ішектен,шана?,12 пернеден,тиегі,екі ??ла?тан т?рады.Домбырамен к?й тартады.?н орындайды.
-К?й дегеніміз тектен-текке шы?пайды екен.Ішектегі жеткізе алма?ан м?? мен шер,осы домбыра?а к?й болып т?гіледі.
-?андай к?йді білесі?дер?
«Адай», «Ерке сыл?ым», «балбырауын».
Хал?ымызда ?те белгілі к?йлер бар.Оны орындайтын мысалы:?зімізді? жерлестеріміз ??рман?азы,Дина.Сондай бір к?йшілерімізді? к?йі «Адай»к?йі.Ты?дап отырайы?.
К?й сендерге ?надыма?
К?й дегеніміз тектен-текке шы?пайды екен.Мысалы: к?йші Дина мен ??рман?азы хал?ыны? зарын,м?ны? осы к?й ар?ылы білдірген.Енді А?са? ??лан деген к?йді? ?алай шы??ан тарихына то?таламыз.Осы а?ыздан со? домбыраны? ?андай ??діретті екеніне к?здерін жетеді.Домбыра серік ?ана емес,ажал?а арашашы да бол?ан екен.
Та?ыда ?лтты? аспап ?обы?,сырнай т.б бар.
Не естіп т?рсы?дар?
-К?й.К?й осы домбырамен тартылып т?р.
Домбыра туралы а?ыз.
Ерте заманда Жошы деген ?атал хан болыпты.Ханны? ?аталды?ы сондай алдына бару?а жан баласы батпайды екен.Ханны? жал?ыз ?лы болыпты.?лы а? аулау?а ?уес болыпты.Бір к?ні ханны? баласы ?кесіне айтпай а? аулау?а шы?ыпты.Далада жайылып ж?рген киіктерді к?рген бала аямай ?ыра беріпті.
?ыруды? ?ызы?ына т?скен ол тіаті ?з о?ыны? таусыл?анын да білмей ?алыпты.Баланы? ?ау?арсыз халын білген киікті? к?семі оны екі ?кпесінен теуіп ?лтіреді,?лы хабарсыз кеткенсо?,бір с?мды?ты? бол?анын сезген хан жаман хабарды естуге д?ті шыдамай былай дейді.
«Кімде-кім мені? баламны? жаманат хабарын естітер болса,аузына ?ор?асын ертіп ??ямын».Содан ешкімні? батылы бармайды.БІР ?ОЛЫНДА ДОМБЫРАсы бар кісі келіп «Мен ханзаданы? хабарнын білемін»дейді.
Хан: «Жолаушым білгені?ді жасырмай т?гел айт» дейді.сонда к?йші ?олына домбырасын алып «Мені? білетінімді екі шек пн тиек айтып береді»-деп к?мбірлете ж?неледі.
К?йді? басында атты? д?бірі ?аш?ан киіктерзула?ан о?ты? дыбысы шы??андай болып кнет орындао?ан екпін ?зіліпбеу-беулеп к?рсіне тіл ?ат?андай болды.
ОЖошы ханЖошы хан.
Баласы ?лген осы хан-деген с?здерді ???андай болады.К?зінен жас а??ан хан «То?тат»деп а?ырады.
Жал?ыз баланы? далада мерт бол?анын естіртті? жазанды ал ендеше деп домбыраны? к?мейіне ертіп ?ор?асын ??яды.
С?йтіп ?атал ханны? ?мірімен т?нген ?ауіп-?атерден халы?ты домбыра осылайша ??т?арды.
Просмотр содержимого документа
«Домбыраны бейнелеу»
Сабақтың мақсаты:
Қазақ халқының ұлттық өнерін әңгімелеу.Күй туралы қысқаша түсінік беру.Домбыра аспабы туралы аңыз,әңгімелер,жұмбақтар шешу арқылы балалардың ынтасын арттыру.Аспапты өз өрнегімен бейнелей білуге балалардың қызығушылығын арттыру.
-Домбыра .Иә қазақ халқының ежелден келе жатқан ұлттық аспаптарының бірі домбыра.
Енді осы домбыра қанша бөліктен тұратынына тоқталайық.Назарымызды тгіс аударайық.Домбыра –екі ішектен,шанақ,12 пернеден ,тиегі,екі құлақтан тұрады.Домбырамен күй тартады.Ән орындайды.
-Күй дегеніміз тектен-текке шықпайды екен.Ішектегі жеткізе алмаған мұң мен шер,осы домбыраға күй болып төгіледі.
-Қандай күйді білесіңдер?
«Адай», «Ерке сылқым», «балбырауын».
Халқымызда өте белгілі күйлер бар.Оны орындайтын мысалы:өзіміздің жерлестеріміз Құрманғазы ,Дина.Сондай бір күйшілеріміздің күйі «Адай»күйі.Тыңдап отырайық.
Күй сендерге ұнадыма?
Балалар.Ұнады.
Жақсы.
Күй дегеніміз тектен-текке шықпайды екен.Мысалы: күйші Дина мен Құрманғазы халқының зарын,мұның осы күй арқылы білдірген.Енді Ақсақ құлан деген күйдің қалай шыққан тарихына тоқталамыз.Осы аңыздан соң домбыраның қандай құдіретті екеніне көздерін жетеді.Домбыра серік қана емес,ажалға арашашы да болған екен.
Тағыда ұлттық аспап қобық,сырнай т.б бар.
Не естіп тұрсыңдар?
-Күй .Күй осы домбырамен тартылып тұр.
Домбыра туралы аңыз.
Ерте заманда Жошы деген қатал хан болыпты.Ханның қаталдығы сондай алдына баруға жан баласы батпайды екен.Ханның жалғыз ұлы болыпты.Ұлы аң аулауға әуес болыпты.Бір күні ханның баласы әкесіне айтпай аң аулауға шығыпты.Далада жайылып жүрген киіктерді көрген бала аямай қыра беріпті.
Қырудың қызығына түскен ол тіаті өз оғының таусылғанын да білмей қалыпты.Баланың қауқарсыз халын білген киіктің көсемі оны екі өкпесінен теуіп өлтіреді,ұлы хабарсыз кеткенсоң ,бір сұмдықтың болғанын сезген хан жаман хабарды естуге дәті шыдамай былай дейді.
«Кімде-кім менің баламның жаманат хабарын естітер болса ,аузына қорғасын ертіп құямын».Содан ешкімнің батылы бармайды.БІР ҚОЛЫНДА ДОМБЫРАсы бар кісі келіп «Мен ханзаданың хабарнын білемін»дейді.
Хан: «Жолаушым білгеніңді жасырмай түгел айт» дейді.сонда күйші қолына домбырасын алып «Менің білетінімді екі шек пн тиек айтып береді»-деп кұмбірлете жөнеледі.
Күйдің басында аттың дүбірі қашқан киіктерзулаған оқтың дыбысы шыққандай болып кнет орындаоған екпін үзіліпбеу-беулеп күрсіне тіл қатқандай болды.
ОЖошы ханЖошы хан.
Баласы өлген осы хан-деген сөздерді ұққандай болады.Көзінен жас аққан хан «Тоқтат»деп ақырады.
Жалғыз баланың далада мерт болғанын естірттің жазанды ал ендеше деп домбыраның көмейіне ертіп қорғасын құяды.
Сөйтіп өатал ханның әмірімен төнген қауіп-қатерден халықты домбыра осылайша құтқарды.
-балалар ертегі-аңыз сендерге қалай әсер етті.Домбыраның құдіретті екеніне көздерің жетті ме?
Мазмұны бойынша сұрақтар қою.
1:аңыз туралы не айтылды?
2.Жошы хан қандай кісі?
3.Әкесінің айтқанын тыңдамаған баласы не күйге ұшырады?
4.Үлкен адамның айтқанын тыңдауымыз керек пе?
5.Домбыраны кім тартады?
6.Хан жарлығы орындалды ма?
Міне,естідіңдер ғой,домбыраның дыбыс ойығы осылай пайда болыпты.
Енді осы домбыраны салайық.
Сергіту жаттығуы.
Алақанды ашайық
Бір отырып,бір тұрып
Біз тынығып алайық
Бүгінгі сабағымыз домбыра туралы болды.
Домбыра неше бөліктен тұрады екен?
2 шек,12 перне,тиегі,шанағы,2құлақтан тұрады.
Енді осы сабағымызды қаншалықты ұғынғандарыңды тексеру үшін «Кім шапшаң»ойынын ойнап жіберейік.
Мақал-мәтел арқылы домбыра суретін құрастыру.
Енді балалар осы домбыра туралы әніміз бар едіғой ,соны айтып жіберейік.
