Саба?ты? к?рнекілігі: тірек-сызбалар. Сызба-н?с?алар «адам ми ??рылысы» модель
Саба?ты? барысы: І. ?йымдастыру б?лімі.
ІІ. Жа?а саба?ты т?сіндіру.
ІІІ. Бекіту.
ІV. ?йге тапсырма беру.
V. ?й тапсырмасын с?рау
І. Амандасу. Саба??а ?зірлеу. Т?гелдеу, Саба? ма?сатымен таныстыру
Адам миы — а?параттын ?лкен к?лемін ?абылдап, ??деуге кабілетті к?рделі м?ше. Миды? пішіні к?рделі ол бас с?йек ?уысында орналаскан. Ересек адам миыны? орташа массасы 1300—1400 г.организмні? жалпы массасынын 2%-ы. Біра? ж?мыс істеген кезде ми организмде т?зілген энергияны? 25%-ын ж?мсайды.
Адам миы негізгі ?ш белімнен: ми діні (сопа?ша, к?пір, ортан?ы, аралы?), мишы? ж?не ?лкен ми сы?арынан т?рады
Сопа?ша ми — ж?лынны? жал?асы. Оларды? ??рылысы мен ?ызметі ??сас. А? зат бетінде, ал с?р зат ядро т?рінде ішінде орналас?ан. Сопа?ша ми да ?ткізгіш ж?не рефлекстік ?ызмет ат?арады. Сопа?ша миды? с?р затыны? ядросы ар?ылы тіршілік ?шін ма?ызды к?птеген рефлекстерді? до?асы ?теді: ас ?орыту (copy, ж?ту, ас ?орыту безіні? ?ызметі); ?ор?аныс (ж?телу, т?шкіру, ??су); ж?рек- ?ан тамырлары (ж?рек іс-?рекетін реттейтін, тамыр ?оз?алт?ыш); тыныс (тыныс ?оз?алысын реттейтін, тыныс орталы?ы). Сопа?ша мидан тіл, ж?т?ынша?, к?мей, ?ал?анша ірі ?ан тамырлары мен ішкі м?шелерді? іс-?рекетін бас?аратын ж?йкелер шы?ады.
?лкен ми сы?ары
Аралы? ми
Орта??ы ми
К?пір
Мишы?
Сопа?ша ми
Сопакша мик?пір ар?ылы орта??ы ми, аралы? ми ж?не ?лкен ми сы?арына ?озуды ?ткізеді. К?пір сопа?ша миды орта??ы мимен жал?астырады. Сонымен катар к?птеген рефлекстік кызмет аткарады.Сопакша ми мен к?пір за?ымданса, нейрондар тіршілігін жояды да, белгілі м?шелерге ?ткізгіш ?ызмет то?тайды, б?дан тіршілік то?тап ?алуы да м?мкін.
Орта?гы ми жары? пен дыбыс?а жылдам реакция к?рсетуді ?амтамасыз етеді. Басты б?ру?а ж?не жар??а байланысты к?з б?рша?ыны? ?исы?ты?ын; ?арашы? м?лшерін ?згертеді, б?лшы? ет тонусын са?тайды. Жар? еткен жары??а немесе бір дыбыска жалт б?рылып ?арау адам?а ?ауіпті.
Аралы? ми. Аралык ми ар?ылы импульстер барлы? рецепторлардан (к?ру, есту, тері, д?м сезу ж?не т.б.) ?лкен ми сы?арларыны? ?ыртысына т?седі. Ж?ру, ж?зу сия?ты к?рделі коз?ал?ыш рефлекстерді? ?лкен б?лігі аралы? мимен байланысты. Оны? ядролары ?р т?рлі ішкі м?шелер ж?мысын ?йлестіреді. Аралы? ми зат алмасуды, су мен тама? ішуді, денені? т?ра?ты температурасын са?тауды реттейді.
дралы? миды? кейбір ядроларыны? нейрондары гуморальды? реттелуді ж?зеге асыратын биологиялык белсенді заттар ?ндіреді.
Мишы?. Мишык ?зара байланыскан екі сы?ардан т?рады. Оны? беті к?птеген к?лдене? ойыстардан — ж?лгелер мен иірімдерден т?рады. Мишы?ты? ж??а беткі ?аты ?ыртыс деп аталады.
Мишыктьщ е? басты кызметіні? бірі — ?имылды ?йлестіру, тепе-те?дікті са?тау. Мишык?закымдан?анда адамны? ?имыл-?оз?алысы б?зылады, ол тепе-те?дікті са?тай алмайды, ?исала?дап ж?реді.
ІІІ.С?йкесіп табу ?дісімен
Ми б?лімдері
Ат?аратын ?ызметі
Сопакша ми
К?пір
Орта??ы ми
Аралы? ми
Мишы?
Сопа?ша ми рефлекстері
?андай рефлекстер болады?
?ор?аныш
Ас ?орыту
Тыныс
Ж?рек-?ан тамырлары
ІV. ?йге тапсырма беру. §16.
V.Мына с?ра?тар?а жауп бері?дер.
1. Ж?лынны? ??рылысы ?андай?
2. Ж?лынны? а? ж?не с?р заты дегеніміз не?
3. Ж?лынны? а? ж?не с?р заты ?алай орналас?ан?
4.Ж?лын тамыршасы ?алай аталады? Олар не
??райды?
5. Ж?лыннан ?анша ж?п аралас ж?лын ж?йкелері таралады?
6.Ж?лында ж?лын ?зегі ?алай орналас?ан? Ол неге толы?
7. ?андай рефлекс до?асы ж?лын ар?ылы ?теді?
Ойланып, жауап бері?дер
Ж?лынны? арткы тамыршалары закымданганда адам ?зін калай сезінеді? Алды??ы тамыршалары закымданса ше?
Ж?лын жара?атыны? салдары ?андай?
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызбалар. Сызба-нұсқалар «адам ми құрылысы» модель
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту.
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Үй тапсырмасын сұрау
І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, Сабақ мақсатымен таныстыру
Адам миы — ақпараттын үлкен көлемін қабылдап, өңдеуге кабілетті күрделі мүше. Мидың пішіні күрделі ол бас сүйек қуысында орналаскан. Ересек адам миының орташа массасы 1300—1400 г.организмнің жалпы массасынын 2%-ы. Бірақ жұмыс істеген кезде ми организмде түзілген энергияның 25%-ын жұмсайды.
Адам миы негізгі үш белімнен: ми діні (сопақша, көпір, ортанғы, аралық), мишық және үлкен ми сыңарынан тұрады
Сопақша ми — жұлынның жалғасы. Олардың құрылысы мен қызметі ұқсас. Ақ зат бетінде, ал сұр зат ядро түрінде ішінде орналасқан. Сопақша ми да өткізгіш және рефлекстік қызмет атқарады. Сопақша мидың сүр затының ядросы арқылы тіршілік үшін маңызды көптеген рефлекстердің доғасы өтеді: ас қорыту (copy, жүту, ас қорыту безінің қызметі); қорғаныс (жөтелу, түшкіру, құсу); жүрек- қан тамырлары (жүрек іс-әрекетін реттейтін, тамыр қозғалтқыш); тыныс (тыныс қозғалысын реттейтін, тыныс орталығы). Сопақша мидан тіл, жұтқыншақ, көмей, қалқанша ірі қан тамырлары мен ішкі мүшелердің іс-әрекетін басқаратын жүйкелер шығады.
Үлкен ми сыңары
Аралық ми
Ортаңғы ми
Көпір
Мишық
Сопақша ми
Сопакша микөпір арқылы ортаңғы ми, аралық ми және үлкен ми сыңарына қозуды өткізеді. Көпір сопақша миды ортаңғы мимен жалғастырады. Сонымен катар көптеген рефлекстік кызмет аткарады.Сопакша ми мен көпір зақымданса, нейрондар тіршілігін жояды да, белгілі мүшелерге өткізгіш қызмет тоқтайды, бұдан тіршілік тоқтап қалуы да мүмкін.
Ортаңгы мижарық пен дыбысқа жылдам реакция көрсетуді қамтамасыз етеді. Басты бұруға және жарққа байланысты көз бұршағының қисықтығын; қарашық мөлшерін өзгертеді, бұлшық ет тонусын сақтайды. Жарқ еткен жарыққа немесе бір дыбыска жалт бұрылып қарау адамға қауіпті.
Аралық ми. Аралык ми арқылы импульстер барлық рецепторлардан (көру, есту, тері, дәм сезу және т.б.) үлкен ми сыңарларының қыртысына түседі. Жүру, жүзу сияқты күрделі козғалғыш рефлекстердің үлкен бөлігі аралық мимен байланысты. Оның ядролары әр түрлі ішкі мүшелер жұмысын үйлестіреді. Аралық ми зат алмасуды, су мен тамақ ішуді, дененің тұрақты температурасын сақтауды реттейді.
дралық мидың кейбір ядроларының нейрондары гуморальдық реттелуді жүзеге асыратын биологиялык белсенді заттар өндіреді.
Мишық. Мишык өзара байланыскан екі сыңардан тұрады. Оның беті көптеген көлденең ойыстардан — жүлгелер мен иірімдерден түрады. Мишықтың жұқа беткі қаты қыртыс деп аталады.
Мишыктьщ ең басты кызметінің бірі — қимылды үйлестіру, тепе-теңдікті сақтау. Мишыкқзакымданғанда адамның қимыл-қозғалысы бұзылады, ол тепе-теңдікті сақтай алмайды, қисалаңдап жүреді.
ІІІ.Сәйкесіп табу әдісімен
Ми бөлімдері
Атқаратын қызметі
Сопакша ми
Көпір
Ортаңғы ми
Аралық ми
Мишық
Сопақша ми рефлекстері
Қандай рефлекстер болады?
Қорғаныш
Ас қорыту
Тыныс
Жүрек-қан тамырлары
ІV. Үйге тапсырма беру. §16.
V.Мына сұрақтарға жауп беріңдер.
1. Жұлынның құрылысы қандай?
2.Жұлынның ақ және сұр заты дегеніміз не?
3. Жұлынның ақ және сұр заты қалай орналасқан?
4.Жұлын тамыршасы қалай аталады? Олар не
құрайды?
5. Жұлыннан қанша жұп аралас жұлын жүйкелері таралады?
6.Жұлында жұлын өзегі қалай орналасқан? Ол неге толы?
7. Қандай рефлекс доғасы жұлын арқылы өтеді?
Ойланып, жауап беріңдер
Жұлынның арткы тамыршалары закымданганда адам өзін калай сезінеді? Алдыңғы тамыршалары закымданса ше?
