Саба?ты? ма?саты: 1. Жасуша жайлы т?сінік беру, жасушаны? ма?ызын т?сіндіру.
2. О?ушыларды? шапша?ды?ын, тез ойлауын, есте са?тау ?абілеттерін дамыту.
3. Жауапкершілікке, табандылы??а т?рбиелеу.
Саба?ты? типі: жа?а.
Саба?ты? к?рнекілігі: суреттер, электронды плакаттар.
Саба?ты? ?дісі: к?рнекі баяндау
Саба?ты? барысы:
1. ?йымдастыру.
2. Жа?а саба?ты т?сіндіру.
§3. Жасушаны? ашылу тарихы. ?л?айт?ыш ??ралдар
Тірі а?заларды? орта? белгісі – денесі жасушадан (клеткадан) т?рады. Кез келген тірі а?заны? тіршілік белгілерін са?тайтын е? кіші ??рылымды? б?лшегі – жасуша. К?лемі кіші бол?анымен, мы?да?ан ?осылыстар, ж?здеген заттар жасушада ?дайы т?зіліп, реакция тізбегіне ?атысады. Жасушада тірі а?залар?а т?н зат пен энергия алмасу, органикалы? ?осылыстарды? т?зілуі, ?су, к?бею, тыныс алу ж?реді.
Жасушаны? ашылу тарихы микроскопты? шы?уына байланысты. 1590 - 1610 жылдарды? аралы?ында оптика шеберлері голландиялы? ?келі - балалы Янсендер жары? микроскобын ойлап тапты. Микроскоп шы??аннан кейін ?сімдік жасушасын зерттеу м?мкіндігі туды.
1665 жылы ал?аш рет а?ылшын ?алымы Роберт Гук ?сімдік ?абы?ыны? ж??а кесіндісін микроскоппен ?ара?ан. Ол майда ?яшы?тарды к?ріп, оны жасуша деп ата?ан. ?детте біз жасушаны жай к?збен к?ре алмаймыз. Оны? м?лшері миллиметрді? мы?нан бір б?лігімен ?лшенеді. ?сімдіктер мен жануарлар д?ниесінде денесі бір ?ана жасушадан т?ратын ?те ?арапайым а?заларды біржасушалылар дейді. Біржасушалылар к?пжасушалы а?залар сия?ты тіршілік етеді.
Микроскопты? ??рылысы
Микроскоп (грекше: «микро»– ?са?, «скопэ»– ?араймын) – ?те ?са? заттарды 100 - ден 2 000 есеге дейін ?лкейтіп к?рсететін к?рделі ??рал (1 - сурет).
Микроскопты? негізгі б?лігі – ?лкейтіп к?рсететін ?йнектері бар к?ру т?тігі. К?ру т?тігіні? жо?ары жа?ына 2 линзасы (?йнек) бар окуляр (латынша: «окулус»– к?з) кигізілген. Т?менгі жа?ына бірнеше линзасы бар объектив (латынша: «объектум» – зат) орналас?ан. К?ру т?тігіні? екі жа?ында б?рандасы бар. Б?ранда ар?ылы к?ру т?тігі жо?ары к?теріп, т?мен т?сіруге болатын т?т?а?а (штативке) бекітіледі. К?ру т?тігіні? д?л астында ортасы тесік затты? ?стелше орналасады. Затты? ?стелшені? астында жары? ?абылдайтын айналмалы айнасы бар. Микроскопты? барлы? б?лшектері орны?ты т?ру ?шін табан?а бекітіледі. Затты тек жары?ты? к?мегімен к?ретіндіктен жары? микроскобы деп аталады.
К?ретін затты неше есе ?лкейтетінін білу ?шін окуляр мен объективте жазыл?ан сандарды бір - біріне к?бейтеді. Мысалы, окулярда 15´, ал объективте 40ґ болса, 15ґ40 = 600 есе ?лкейтеді.
Микропрепарат дайындау
скоп?а ?ажетті ??рал - жабды?тар: затты? ?йнек (затты? шыны), жабын ?йнек, су, сапты ине, тамыз?ы (пипетка). Кез келген затты микроскоппен ?арау ?шін алдымен препарат (микропрепарат) дайындайды. Ол ?шін затты? шыны?а тамыз?ымен 1 - 2 тамшы су тамызып, о?ан к?ретін затты салады. ?стін жабын шынымен жауып, затты? ?стелшеге орналастырады да микроскоппен ?арайды. К?ретін затты еш уа?ытта сусыз ?арау?а болмайды. ?сімдік жасушасыны? ішкі ??рылысын микроскоппен ?арау?а е? ы??айлысы пиязды? м?лдір ?абы?ы – пияз ??і. Препарат жасау?а аршыл?ан пияз аламыз (2 - сурет). Оны? шырынды ?абатыны? д??ес жа?ынан ж??а м?лдір ?абы?шасын сылып аламыз. Препаратты микроскоппен ?ара?анда, бір - біріне ты?ыз орналас?ан ?зынша пішінді жасушалар к?рінеді. Жасушаны? ?абы?шасы, цитоплазмасы мен ядросы аны? к?рінеді. Суды? орнына йодты? суда?ы ?лсіз ерітіндісін тамызса, ядросы ?о?ыр т?сті болып ай?ын к?рінеді.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Жасушаны? ашылу тарихы»
Биология 6 сынып
Сабақтың тақырыбы: Жасушаның ашылу тарихы.
Сабақтың мақсаты: 1. Жасуша жайлы түсінік беру, жасушаның маңызын түсіндіру.
2. Оқушылардың шапшаңдығын, тез ойлауын, есте сақтау қабілеттерін дамыту.
3. Жауапкершілікке, табандылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың типі: жаңа.
Сабақтың көрнекілігі: суреттер, электронды плакаттар.
Сабақтың әдісі: көрнекі баяндау
Сабақтың барысы:
1. ұйымдастыру.
2. Жаңа сабақты түсіндіру.
§3. Жасушаның ашылу тарихы. Ұлғайтқыш құралдар
Тірі ағзалардың ортақ белгісі – денесі жасушадан (клеткадан) тұрады. Кез келген тірі ағзаның тіршілік белгілерін сақтайтын ең кіші құрылымдық бөлшегі – жасуша. Көлемі кіші болғанымен, мыңдаған қосылыстар, жүздеген заттар жасушада ұдайы түзіліп, реакция тізбегіне қатысады. Жасушада тірі ағзаларға тән зат пен энергия алмасу, органикалық қосылыстардың түзілуі, өсу, көбею, тыныс алу жүреді.
Жасушаның ашылу тарихы микроскоптың шығуына байланысты. 1590 - 1610 жылдардың аралығында оптика шеберлері голландиялық әкелі - балалы Янсендер жарық микроскобын ойлап тапты. Микроскоп шыққаннан кейін өсімдік жасушасын зерттеу мүмкіндігі туды.
1665 жылы алғаш рет ағылшын ғалымы Роберт Гук өсімдік қабығының жұқа кесіндісін микроскоппен қараған. Ол майда ұяшықтарды көріп, оны жасуша деп атаған. Әдетте біз жасушаны жай көзбен көре алмаймыз. Оның мөлшері миллиметрдің мыңнан бір бөлігімен өлшенеді. Өсімдіктер мен жануарлар дүниесінде денесі бір ғана жасушадан тұратын өте қарапайым ағзаларды біржасушалылар дейді. Біржасушалылар көпжасушалы ағзалар сияқты тіршілік етеді.
Микроскоптың құрылысы
Микроскоп (грекше: «микро»– ұсақ, «скопэ»– қараймын) – өте ұсақ заттарды 100 - ден 2 000 есеге дейін үлкейтіп көрсететін күрделі құрал (1 - сурет).
Микроскоптың негізгі бөлігі – үлкейтіп көрсететін әйнектері бар көру түтігі. Көру түтігінің жоғары жағына 2 линзасы (әйнек) бар окуляр (латынша: «окулус»– көз) кигізілген. Төменгі жағына бірнеше линзасы бар объектив (латынша: «объектум» – зат) орналасқан. Көру түтігінің екі жағында бұрандасы бар. Бұранда арқылы көру түтігі жоғары көтеріп, төмен түсіруге болатын тұтқаға (штативке) бекітіледі. Көру түтігінің дәл астында ортасы тесік заттық үстелше орналасады. Заттық үстелшенің астында жарық қабылдайтын айналмалы айнасы бар. Микроскоптың барлық бөлшектері орнықты тұру үшін табанға бекітіледі. Затты тек жарықтың көмегімен көретіндіктен жарық микроскобы деп аталады.
Көретін затты неше есе үлкейтетінін білу үшін окуляр мен объективте жазылған сандарды бір - біріне көбейтеді. Мысалы, окулярда 15´, ал объективте 40ґ болса, 15ґ40 = 600 есе үлкейтеді.
Микропрепарат дайындау
скопқа қажетті құрал - жабдықтар: заттық әйнек (заттық шыны), жабын әйнек, су, сапты ине, тамызғы (пипетка). Кез келген затты микроскоппен қарау үшін алдымен препарат (микропрепарат) дайындайды. Ол үшін заттық шыныға тамызғымен 1 - 2 тамшы су тамызып, оған көретін затты салады. Үстін жабын шынымен жауып, заттық үстелшеге орналастырады да микроскоппен қарайды. Көретін затты еш уақытта сусыз қарауға болмайды. Өсімдік жасушасының ішкі құрылысын микроскоппен қарауға ең ыңғайлысы пияздың мөлдір қабығы – пияз өңі. Препарат жасауға аршылған пияз аламыз (2 - сурет). Оның шырынды қабатының дөңес жағынан жұқа мөлдір қабықшасын сылып аламыз. Препаратты микроскоппен қарағанда, бір - біріне тығыз орналасқан ұзынша пішінді жасушалар көрінеді. Жасушаның қабықшасы, цитоплазмасы мен ядросы анық көрінеді. Судың орнына йодтың судағы әлсіз ерітіндісін тамызса, ядросы қоңыр түсті болып айқын көрінеді.
