??старды? сырт?ы ??рылысы мен тіршілігі.
Саба?ты? ма?саты: О?ушыларды ??стардын ?шуына байланысты сырт?ы ??рылысында?ы ерекшеліктерімен таныстыру.
Методтары: Баяндау, ??гіме.
??рал — жабды?тар: Таби?и объектілер. Торда?ы тірі ??с т?лыбы, мамы? ?ауырсындар, ??сты? кептірілген ?анаты мен ая?ы.
Саба?ты? барысы: М??алім о?ушылар?а бауырмен жор?алаушыларды о?ып бітіргендіктерін, енді ??стар класына біріктірілетін жануарларды? жа?а тобын о?у?а кіретіндігі туралы ?ыс?аша т?сіндіреді.
М??алім та?та?а, ал о?ушылар ?з д?птеріне саба?ты? та?ырыбын: «??старды? сырт?ы ??рылысы ж?не тіршілігі» деп жазады. Содан кейін м??алім: бауырмен жо?алаушыларды? ішкі ж?не сырт?ы ??рылысына ?андай ерекшеліктер т?н. Бауырмен жор?алаушылар ?алай к?бейеді. Неліктен суы? климатты жерлерде бауырмен жор?алаушылар сирек кездеседі жо?ары ендіктерде тіршілік етуге оларды? ?андай бейімділіктері бар. ??стар солт?стік аудандарда кездесе ме. ??старды? бас?а жануарлардан ?андай ерекшеліктері бар - деп с?райды.
М??алім ?шатын жануарлар омырт?аларды? кластарында да кездесетін, ал ?ауырсынны? болуы ??старды? сырт?ы бейнесіне т?н белгі болып табылатынын айтады. Сонды?тан оларды ?анаттылар деп атайды. ??сты? денесін жауып т?р?ан ?ауырсын бірдей емес: олардын арасында мамы? ?ауырсындар ж?не жабын ?ауырсындары болады. М??алім та?та?а ??сты? ?ауырсынын салады, онын б?ліктері ж?не ??рылысы жайында баяндайды. Бауырмен жор?алашылар сия?ты, ??стар да т?лейді: белгілі бір ізділікпен ?ауырсындары т?седі де орнына жа?алары шы?ады. ??сты? терісі ??р?а? болады, алайда ??йры?ыны? т?бінде ??йымша? безі бар. Б?л безді? ?зінен б?летін затыны? ішінде май к?п болады. Оны ??с т?мсы?ымен безінен шы?арып, ?ауырсындарын майлайды, содан ?ауырсын?а су ж??пайтын болады. О?ушылар?а ??сты? ?шуы адамзат назарын ертеден аударып келгенін айт?ан ж?н. ?шуды? ?р т?рлі типтеріні? /?анатын ?а?ып, ??лаштап ?шу, ?алы?тап ?шу/, сондай - а? ??стар ??рылысыны? ерекшеліктерін зерттеу н?тижесінде адам б?л білімді авиация техникасында пайдалану?а м?мкіндік алады. М??алім ?орыта келе, ??старды? барлы? ерекшеліктері ?шу?а ж?не ?р т?рлі жа?дай?а бейімделушілік болып табылатынын айтады.
??сты? с?йек - ет системасы.
Саба?ты? ма?саты: ??стар скелеті мен бас?а жануарлар скелеттеріні? ??рылысында?ы жалпы белгілеу. ?шумен байланысты бол?ан ??стар ерекшеліктерді к?рсету.
Методтары: М??алімні? баяндауы
??рал - жабды?тар: Таби?и объектілер. ??сты? скелеттері, ??сты? т?лыбы, жабын ж?не мамы? ?ауырсындар.
Саба?ты? барысы: М??алім о?ушылар?а мына с?ра?тарды береді: сырт?ы ??рылысында?ы ?андай ерекше белгілері ??старды жер бетіндегі бас?а омырт?алы жануарлардан айырады? ??с ?ауырсыныны? ??рылысы ?андай? ??старды? тіршілігі ?шін т?мсы?ыны? ?андай ма?ызы бар?
Жа?а материалды о?ыту: Скелет. М??алім о?ушылар?а балы?ты?, ба?аны?, кесірткені? ж?не ??сты? скелеттерін салыстырып ж?не оларды? ??рылысында?ы жалпы ??састарын тауып белгілеуді талап етеді. О?ушылар ??старды? скелетінде де бас?а омырт?алыларды? скелетіндегі б?лімдерді? б?рі бар екенін, атап айт?анда: бас с?йегі, омырт?а жотасы, алдын?ы ая? скелеті болатынын білетін болады. Б?дан кейін м??алім бас?а омырт?алармен ??састары болуымен ?атар ??стар скелетінде ?шумен байланысты пайда бол?ан бір?атар ерекшеліктерді? де бар екенін айтады.
Б?лшы? еттері: М??алім о?ушылардан б?лшы? етті? ?андай ?асиеттеріні? болатынын ж?не оларды? ?андай ?ызмет ат?аратынын с?райды; ??сты? е? жа?сы дамы?ан еттері ?ай жерінде орналас?анын с?райды, алды??ы ая? \?анат\ еттеріні? нашар жетілгенін ж?не ?анаттары т?с с?йегіні? ?ырына бекінгенін етті? жиырлуынан ?оз?алыс?а келетінін атап айтады. К?кірек еттері ?те жа?сы дамы?ан, мысалы кептерді? к?кірек етіні? салма?ы оны? жалпы салма?ыны? 6,1 б?лігіне те?.
??сты? ішкі ??рылысы.
Саба?ты? ма?саты: О?ушыларды ??сты? ішкі ??рылысымен таныстырып, ?шумен байланысты бол?ан ерекшеліктерін атап к?рсету.
Методтары: М??алімні? баяндауы.
??рал - жабды?тар: Таби?и обьектілер, іші жарыл?ан ??сты? препараты.
Саба?ты? барысы: Сынып?а с?ра?тар ?ою ар?ылы ж?ргізуге болады, ?шумен байланысты ??стар скелетіні? ?андай ерекшеліктері бар. ??сты? алдын?ы ая?ы ?алай ?згереді. Неліктен кесірткелер мен жыландарды? омырт?а жотасы иілгіш, ал ??стардікі мойын омырт?аларынан бас?асы т?тасып біткен.
Жа?а материалды о?ыту: Ас ?орту органдары. М??алім ??старды? ?те ?оз?ал?ыш екенін, ?ш?анда к?п энергия ж?мсайтыны жайында айтады. Энергияны? к?зі — ?орек, сонды?тан ??с ?те к?п ж?не жиі ?оректенеді, мысалы сары шымшы? т?улігіне ?здеріні? салма?ы ?анша болса, сонша жем жейтінін айтады. ?са? ??стар ірі ??стар?а ?ара?анда жемді к?бірек жейтінін атап айту керек. Ас ?орту органыны? ??рылыстары мен ат?аратын ?ызметін айта отырып, м??алім оны? ?шуымен байланысты бол?ан ерекшеліктеріне: ас ?орту с?ліні? к?шті ?сер ететініне, ащы ішектеріні? сі?іру бетіні? ?лкендігіне, ?орытыл?ан затты? ?алды?ынан ішекті? жиі босап т?ратынына о?ушыларды? назарын аударады.
Тыныс алу органдары: О?ушылар жануарларды? тіршілігі ?шін, азы?тан бас?а, оттек ?ажет екенін естеріне т?сіреді. ??старды? ?шып ж?ргенде тыныс алуы бір бас?а, жерде ж?ргенде бас?аша болатынын т?сіндіреді. Тынышты? к?йде к?кірек клеткасыны? к?леміні? ?згеруі ар?асында тыныс алып, шы?аратын болады. Тыныс ал?анда ?абыр?аны? т?йіскен б?лімдеріні? арасында?ы б?р?ыш ?л?аяды, одан т?с с?йегі т?мен т?седі.
Тыныс шы?ар?анда т?с с?йегі ?зіні? ?алыпты жа?дайында?ы к?йінде болады. ?шып ж?ргенде тыныс алу бас?аша болады. Тыныс ал?анда, ?анаттарын жо?ары к?тергенде, ауа ?кпе ар?ылы ауа ?апшы?ына ?теді. ?кпеде газ алмасады ж?не оттек ?ана ?теді.
Ауа ?апшы?ында?ы ауаны? ??рамы жа?ынан атмосфера ауасынан айырмасы болмайды. ??с ?анаттарын т?сіргенде тыныс шы?арады, еттері ауа ?апшы?ын ?ысады, я?ни басады, с?йтіп онда?ы ауа ?кпе ар?ылы ?теді ж?не газ алмасатын болады. М??алім ?осарынан тыныс алу ??с?а т?н ?асиет екенін ж?не организмді оттекпен к?п м?лшерде ?амтамасыз ететінін атап к?рсетеді. Оттекті? ма?ызы орасан зор. Дене клеткаларында органикалы? заттар тоты?ады да, м?ны? салдарынан энергия б?лініп шы?ады. М??алім о?ушылар?а ауа ?апшы?ыны? та?ы ?андай ма?ызы бар екенін ойлауды ?сынады.
Ауа ?апшы?ы ?ш?анда дене салма?ын же?ілдетеді, ??с денесінде жылу са?талу?а ж?рдемдеседі, суда ж?згенде меншікті салма?ын азайтады ж?не органдарды? ?зара ?йкелуін кемітеді.
??старды? к?беюі.
Саба?ты? ма?саты: ??старды? к?беюі жайында ??ым беру. ??сты? к?рделі организмі бір ?ана ?ры?тан?ан клеткадан дамитынын атап к?рсету. ??стар мен бауырмен жор?алаушылар ?ры?тарыны? ??састы?тарына негіздей отырып, б?л жануарлар топтарыны? арасында туысты? байланысты? бар екнін белгілеу.
Методтары: Баяндау, ??гіме.
??рал - жабды?тар: Таби?и объектілер. ??старды? ішкі ??рылысы.
Саба?ты? барысы: Саба?ты? алдында м??алім та?та?а сурет салады: ж?рек ??рылысыны? схемасын — ?ызыл т?сті бормен оны? сол жа? жартысын ал к?к т?сті бормен о? жа? жартысын ж?не ас ?орту органдарыны? ??рылыс схемасын ас ?орту бездерінсіз салады. Екі о?ушы та?та?а шы?ып жауап береді. Біріншісі ж?рек б?лімдеріні? аттарын жазып к?рсетеді, ?а?па?шаларыны? суретін салады, стрелкамен ж?ректегі ?анны? ж?ру ба?ытын к?рсетеді ж?не ауызша мына ж?ректі? ?ай б?лімнен ?ан барлы? органдар?а кетеді, ал ?ан айналымны? кіші ше?бері ж?ректі? ?ай б?лімінен басталады? - деген с?ра??а жауап берулері керек. Екінші о?ушы ас ?орту органдарыны? схемасымен ая?тайды, ас ?орту ?ан айналымыны? б?лімдеріні? аттарын жазады ж?не ас ?орту органдарыны? ма?ызы жайында айтып береді.
Осы уа?ытта м??алім сынып?а ??сты ішкі ??рылысында?ы ?андай ерекшеліктер ?шумен байланысты.
Сендер ??стан ?андай рефлекстерді бай?ады?дар. ??старды? зат алмасуыны? ?андай ерекшеліктері бар.
Бауырмен жор?алауіпылар сирек кездесетін температурасы т?мен аудандарда да ??старды? ?шырайтыны неліктен - деген с?ра?тар ?ояды.
Жа?а материалды о?ыту: М??алім та?ырыпты айтып ж?не та?та?а жазып одан кейін ??сты? ?р?ашы немесе еркектеріні? сырттай ?ара?анда айырмасы бар ма - деп с?райды. О?ушылар ??старды? еркектеріні? ре?і ашы? т?сті болатынын, біра? м?ндай ерекшелік барлы?ында бола бермейтіндерін айтады. ??старды? ?р?ашыларында бір ?ана аналы? без болатынын, онда ж?мырт?а клетка бір - бірден ?ана жетілетініне о?ушыларды? назарын аударады.
Сонды?тан ??с бір ?ана ж?мырт?а табады. ??сты? дене салма?ын же?ілдететін м?ндай ерекшелік ?шу?а бейімдеушілік болып табылады.
М??алім ??старды? ?атты ?абы?пен жабыл?ан ?жептеуір ж?мырт?а салумен байланысты жамбастарыны? алды??ы ж?не т?менгі жа?тары ашы? болатынын айтады.
?йге тапсырма ?осымша м?лімет. Реферат. Ма?ал м?тел ??с туралы
