Популяция санына ?сер ететін факторлар

Әр түрлі түрлер арасындағы өзара қарым-қатынас түрлері

ФМБ НЗМ Шымкент

Биология пәні мұғалімі: Сарсенбаева А.С.

Информатика пәні мұғалімі: Кошкинбаева М.М.

Сабақ мақсаты:

. Жыртқыш-құрбан қарым-

қатынасы мысалында

популяция санының

өзгеру себептерін анықтау

Қазақша

Орысша

популяция

Ағылшынша

популяция

факторлар

population

«жыртқыш-құрбан» қатынасы

факторы

factors

отношение «хищник-жертва»

энергия

attitude the "predatorvictim"

энергия

қоректік тізбек

energy

цепь питания

қоректік тізбек

бәсекелестік

food chain

сеть питания

supply network

конкуренция

паразитизм

competition

паразитизм

мутуализм

parasitism

мутуализм

тамақтану қатынасы

mutualism

пищевые взаимоотношения

трофикалық деңгейлер

feeding relationships

трофические уровни

trophic levels

Дағдылар

Жетістік критерийлері

Білімін қолдану

Егер төмендегі жетістік критерийлерін орындаса, оқушы оқу мақсатына жетеді

Популяция туралы білімін қолданады. Популяция санының өзгеруінің себептеріне жыртқыш-құрбан арасындағы байланысты мысал ретінде алып, дерек көздерінен алынған ақпараттарға анализ жасайды.

Санның өзгерісінің себептерін дұрыс түсіндіреді.

Жыртқыш-құрбан қарым-қатынасы

В ячейки D 1, E 1, F 1, G 1 и H 1 внести значения начальной численности популяций.

В ячейку D 2 внести рекуррентную формулу неограниченного роста =$B$2*D1.

В ячейку E 2 внести рекуррентную формулу ограниченного роста =($B$2-$B$3*E1)*E1.

В ячейку F 2 внести рекуррентную формулу ограниченного роста с отловом =($B$2-$B$3*F1)*F1-$B$4.

В ячейку G 2 внести рекуррентную формулу роста жертв =($B$2-$B$3*G1)*G1-$B$4-$B$5*G1*H1.

В ячейку H 2 внести рекуррентную формулу роста хищников =$B$7*H1+$B$8*G1*H1.

А

1

Х1=

2

В

A=

1,50

3

4

1,10

B=

C=

0,03

5

0,03

F=

6

Y1=

0,04

7

8

1,00

D=

E=

0,90

0,05

А

1

В

Х1=

2

A=

1,50

3

1,10

B=

4

C=

0,03

5

0,03

F=

6

Y1=

0,04

7

1,00

D=

8

E=

0,90

0,05

ОБ сілтеме

Оқу мақсаты

Түрлер арасындағы қарым-қатынастың негізгі түрлерін ажырата білу

Ағза мен қоршаған орта

Дағдылар

Жетістік критерийлері

Егер төмендегі жетістік критерийлерін орындаса, оқушы оқу мақсатына жетеді

Білу және түсіну

Әртүрлі түрлер арасындағы қарым-қатынас типтерін біледі, анықтай алады. Олар терминдерді мысалдармен д ұ рыс сәйкестендіре алады.

Қарым-қатынас

Түрлер үшін маңызы

Бәсекелестік

Қарым-қатынас сипаты

Жыртқыштық

Мысалдар

Қоршаған ортаның бірдей жағдайлары үшін түрлер арасындағы немесе бір түр дараларының арасындағы күрес

Паразитизм

Мутуализм (симбиоз) немесе кооперация

+        -

Өрмекші және шыбын; қасқыр мен қояндар қасқыр мен кеміруші

Комменсализм немесе арамтамақтық

Аменсализм

Қоректік, кеңістіктік және басқа қарым-қатынасқа негізделген өзара пайдалы қарым-қатынас түрі.

+        0

Нейтрализм

0        -

Жабысқақ балықтарға азық беріп және қорғаныш болатын акулалар ; құстар мен кемірушілердің індерінен бунақденелілердің көптеген түрлері өздеріне азық және қорғаныс табады .

Түрлі ағзалардың экологиялық қуыстары(орындары) басқаша болып, өзара қарым-қатынасқа түспейді.

Қарым-қатынас

Түрлер үшін маңызы

Бәсекелестік

Жыртқыштық

-        -

Қарым-қатынас сипаты

+        -

Қоршаған ортаның бірдей жағдайлары үшін түрлер арасындағы немесе бір түр дараларының арасындағы күрес

Паразитизм

Мысалдары

Өсімдіктер өзара жарық, ылғал және т.б. жағдайдар үшін бәсекелеседі; орманның жыртқыш құстары мен аңдары азық үшін(кемірушілер) бәсекелеседі.

Бір ағза(жыртқыш) басқа ағзаны(жемтік) азық етеді. Егер ағзалар бір түрдікі болса, онда каннибализм болып табылады.

+        -

Мутуализм (симбиоз) немесе кооперация

Комменсализм немесе арамтамақтық

Омыртқасыз жануарлардан: инелік және өрмекшілер шыбындарды, көбелектерді және масаларды жейді; омыртқалы жануарлардан қасқырлар мен түлкілер қояндар мен кемірушілерді қорек етеді.

+        +

Бір ағза (паразит) басқа ағзаны (иесін) қорек және мекен ортасы ретінде пайдаланады.

Аменсализм

+        0

Лямблия, трипаносом алар, безгек плазмодийі омыртқалылардың және адамның ішегінде, қанында па разит тік тіршілік етеді ; тайтұяқ ағаштарда паразиттік тірлілік етеді; қастауыш пен қаракүйе астық тұқымдастарында паразиттік тіршілік етеді.

Қоректік, кеңістіктік және басқа қарым-қатынасқа негізделген өзара пайдалы қарым-қатынас түрі.

0        -

Нейтрализм

Талшықты ( жгутиконосцы ) қарнында тіршілік етіп, жасунықты ( клетчатк а) қорытатын т ермит тер; мүйізтұмсық және терісінен паразиттерді шұқып жейтін құстар(воловьи птицы) ; актиния және тақуа шаян.

Қарым-қатынастан бір ағза пайда табады, ал екінші ағза үшін қарым-қатынас әсері бейтарап болады.

0        0

Жабысқақ балықтарға азық беріп және қорғаныш болатын акулалар ; құстар мен кемірушілердің індерінен бунақденелілердің көптеген түрлері өздеріне азық және қорғаныс табады.

Бір ағзаның тіршілік әрекеті басқа ағзаның дамуын бәсеңдетеді.

Аралас орманда өсетін шыршалар қайыңдар мен басқа да жапырақты өсімдіктерге көлеңкесін түсіреді, бірақ олардың тіршілігі жапырақты өсімдіктерге мүлдем тәуелді емес; пеницилл саңырауқұлағы бактериялардың өсуін тежейтін антибиотик бөледі.

Түрлі ағзалардың экологиялық қуыстары(орындары) басқаша болып, өзара қарым-қатынасқа түспейді.

Африка саваннналарындағы антилопалар түрлі ярустағы өсімдіктермен қоректенеді. Жирафтәрізді антилопа ағаштардың жапырақтарымен, Гну антилопасы- бұталардың жапырақтарымен, Куду антилопасы шөптесін өсімдіктермен қоректенеді.

Назарларыңызға рахмет!

Спасибо за внимание!

Thank you for your attention