Сабақтың тақырыбы: "My School"

«Бекітемін» 
_____________ 
Мектеп директоры 

1. Сабақтың тақырыбы: Үсудің алдын алу шаралары және үсік кезінде көрсетілетін алғашқы дәргерлік көмек ,күн тию туралы түсінік,оның алдын алу шаралары және күн тиген кезде көрсетілетін алғашқы дәргерлік көмек,өкпені жасанды желдендіру және жүрекке жанама массаж жасау әдістері 
2. Сабақтың мақсаты: 
3. Уақыты: 45 минут. 
4. Өткізілетін орны: 11 сынып 
5. Өтілетін күні: 
6. Көрнекілік құралдар: АӘД оқулығы. 
7. Сабақтың барысы: 
а) Ұйымдастыру кезеңі – 3 минут. 
Взвод командирі оқушыларды сапқа тұрғызады, оқытушыға рапорт береді, амандасу, түгендеу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру. 

ә) Өтілген тақырыпты сұрау кезеңі – 7 минут. 
1.Сыну дегеніміз не? 
2.Сынудың түрлері? 
3.Соғып алу дегеніміз не? 
4. Иммобилизация дегеніміз не? 

б) Негізгі бөлім – 25 минут. 
Жалпы мұздаудың(катудың) симптомдары: қалтырау, шаршау, ұйкы басу, акырында ұйктап кету. Дене сіресіп, тыныс алу мен жүрек жұмысы өлсіревді. Мидьщ кан аздығы дамып, аяғында адам өледі. 
Жергілікті үсу арасында кебіне аяқтың, оның ішінде, башпайлардың үсуі жиі кездеседі. Жергілікті үсу симп-томдары бойынша онын мынадай дөрежелері ажыратылады. 
Бірінші дәрежелі усу — терінің бозаруы, оның сезгіш-тігінін жоғалуы, жылыткан кезде терінін ашып, ауыруы, кызыл күрең түске боялып, ісінуі жөне ауыруы. Екінші дәрежелі — жоғарыда көрсетілген өзгерістерден баска іші сүрғылт қан түсті сүйыктыққа толған күлдіректер пайда болады. Үшішиі дәрежелі — барьшша аукымды жөне терең өзгерістер төн; тіндер сезгіштігін жоғалтады, кара көк түске еніп, өлектіктік белгілері пайда болады; Төртішігі дөрежелі— үсіген тіндер терең өлі еттеніп, сезгіштік жойылады. Аяк-кол суып, бозарып, көгереді. 
Үсудің өр түрлі дөрежелері қабаттасып келуі жиі кездеседі, мысалы, үшішш дөрежелі үсу екінші жөне бірінші дөрежелі үсу учаскелерімен; аяқтан басқа, кол, мүрын, күлақ, бет жөне маңдай үсуі мүмкін. 
Жеңіл үсіктер кайталанғанда немесе суық ұзак уакыт өсер еткенде (аязда немесе ылғалды, суык көктемгі — күзгі уакытта) калтырау болуы мүмкін: жан ауыртар домбьну, көгеру, салқындау байқалып, тері кышиды ("каз терісі"); ол терінің ашык жерлерінде, кол саусактарында, кұлак калқанында, кейде аяк басывда байкалады. 
Алғашқы медициналық жәрдем 
Зардап шегушіні жылы бөлмеге орналастыру керек. От немесе ыстық пеш жанында жылытуға болмайды. Жылыта отырып, ауруға ыстьщ шай, кофе, шарап немесе арақ беруге болады. Жалпы қату кезінде зардап шегушіш шешіндіріп, денесін спирт немесе арақпен сылайды, есін жинаткызып, сусын береді, жылы етіп кымтайды. Егер зардап шегуші дем алмаса, онда жасанды тыныс алдырады, тері астына камфора немесе кофеин, кажет болса, эфедрин, кордиамин енгізеді. Содан кейін ауруды жібереді. Клиникалық өлім белгілері байқалғанда, реанимация іс-шараларын жүргізеді. 
Жергілікті үсу кезінде жалпы жылыту, үсіген бөлікті жеңіл түрде уқалау ұсынылады. Бұл кезде суыктан ағарып кеткен бөлікті таза жуылған ылгал қолмен сылап ыскылайды, жылытатын таңғыш кояды. Ең жақсысы, үсіген жер кызарып, жылынғанша спирт немесе арақпен ысқылау кажет. Үсіген жерді қармен ысқылауға болмайды. 
Үсудің алғашкы кезінде, ен алдымен, аяқ-қолды жылы су ваннасында (су температурасын 20-дан 37°-қа дейін ақырындап көтере отырьш) жеңіл массаж жасай отырып жылыту керек. Ысқылағаннан кейін мақтаның қалың кабатымен таза (ең жаксысы, стерильді) таңғыш салу керек, аяк-колды жоғары көтеріп, дөрігерге жіберу кажет. Үсіген бөлік домбығып іссе немесе күлдірек пайда болса, ысқылауға болмайды. Ең дұрысы, үсіген бөлікке мақтаның қалың қабатымен стерильді таңғыш салады, аяқ-қолды жоғары қалыпта ұстайды жөне зардап шегушіні дерігерге жібереді. 
Жалпы қату (жедел) жөне жергілікті үсу (бірінші дережелі үсуден баскасы) кезінде госпитализациялау ұсынылады. Үсуді емдеу антибиотиктер, өр түрлі жақпа-майлар (мазь) сіңдірілген таңғыш салу, физиотерапевтік процедура (кұрғақ) ауа ванналары, кварц колдану, ал қажет болса, оперативтік емдеу (еліеттенген тіндерді алып тасту) жүргізіледі. 2,3,4 дөрежелі үсулер кезівде сіреспеге қарсы сарысу мен анатоксиннің профилактикалық дозасы енгізіледі. Қан айналымының жақсаруы үсуге кедергі келтіретінін атап өту керек. Мысалы, үсу немесе кату пайда болғанға дейін суықтағы қозғалыс (тез) жүру, жүгіру кан айналымды жаксартады, денені жылытады, сөйтіп, суыктьщ зиянды өсеріне карсы түрады, мұның профилактикалық мөні зор. 
Күн және ыстық өту туралы түсінік, олардың алдын алу және алғашқы медициналық жөрдем көрсету 
Күн өту — тікелей күн сөулесінің ұзак уакыт өсерінен немесе ыстык, нашар желдетілген бөлмеде, жоғары температура жағдайында жұмыс істеу салдарынан дененің кызьш кетуі. 
Күн өтудің негізгі белгілері — жалпы өлсіздік, бейжайлык, естен тану немесе естен айырылу күйі, құсу, жүрегі айну, дене температурасының көтерілуі. Кейде 
мүрыннан кан кетуі, жүрек кызмегі өлсіреуі жөне тіші кома күйіне түсуі мүмкін. 
Зардап шегуші, ең алдымен, шұғыл көмекке мұктаж болады, оны таза ауаға, көлеңкеге шығарьш, киімін шешу керек. Содан кейін салқын сусын береді, басына суық компресс қояды, суық су кұяды немесе суық нөрсеге орайды. 
Зардап шегушінің жағдайына жөне колда бар мүмкін-діктерге сөйкес емдеу құралдары колданылады. Мысалы, жүрек жұмысы өлсіреп, артериялык кан қысымы төменде-генде кофеин ерітіндісін (20 пайыз ерітіндінщ 1 мл), комфора (20 пайыз ерітіндінің 20 мл), лобелин ерітіндісін (0,5—Імл немесе венаға Імл) жібереді. Тьшыс алу тоқтап қалғанда немесе қатты бұзылранда, жасанды тыныс алдыру, оттек, корбоген пайдаланылады. 
Алғашқы жәрдем көрсетіп, зардап шегушіні ауыр жағдайдан алып шыққаннан кейін ауруханаға жаткызады. 
Ескерту. Күн етудің патогенетикалық тұрғыда ыстық өтуден айырмашылығы — күн өткенде дененің қызып кетуімен бірге күн сөулесі тікелей өсер етеді (күн сөулелік қызаруы бар тері күйіктері, уытты гистомин төріздес заттар түзіледі). 
Дененің кызьш кетуі, өдетте, дене ж ұмысы кезінде, өсіресе шеруде байқалады. Дененің кызып кетуіне себепші болатындар: ауаның ылғалдылығы жөне желсіз болуы, бұл тердің булануын киындатады, сондай-ақ сүйьщтықты тым аз қолдану. Ең өуелі продромольді белгілер дамиды — тері күрт қызарады, тер бөлінісі күшейеді, шырышты кабыщна ңұрғайды, күрт шөлдейді, тыныс алу мен тамыр соғуы жиілейді, сондай-ақ кан қоюланады, жүрегі айньш, жұтыну қиындайды. Қызып кету (ыстық өту) процесінің үш формасын ажыратады: 
1) жүдеу (титықтату) (бұлшык ет өлсіздігі, бас айналу,тамыр соғуының төмендеуі мен жиілеуі, терінің қызаруы жөне құрғауы, дене температурасының 39—39,5°С-қа дейін көтерілуі, қан айналымының жеткіліксіздігі — терінің бозаруы (куқылдануы) жөне мұздауы; 
асқын қызьшу формасы (ыстық өту) — дене температурасының 39—40°С-ка дейін көтерілуі, жалпы өлсіздік, 
бейжайлық, бастың ауруы; команың дамуы—терінің куқылдануы жөне құрғауы, пульстін жиілеуі және төмендеуі, тыныс алудың жиілеуі, бұлшық еттің жыпылықтауы; тартыльш құрысу, көз карашығының үлкеюі, тізе рефлексінің жоғалуы; елестету — нерв жүйесінщ козуы; қан айналымының жеткіліксіздігі — тьшыс алудың төмендеуі, ционоз, өкпе ісігі; 
3) бас ауыру формасы немесе жедел гастроәнтрит белгілері бар форма (құсу, жүрегі айну, іші өту). 
Қызару кезінде теріні майлау керек, күлдіректер пайда болса, калий марганец кышқылының өлсіз ерітіндісінен (0,1  компресс кою керек; қалтырау, бас ауыру жөне жалпы өлсіреу кезінде аспирин, пирамидон, кофеин беру керек. 
Электржарақаты кезінде көрсетілетін алғашқы медици-налық жөрдем жөне осы кездегі қауіпсіздік ережелері. 
Электржарақаты — найзағай немесе жоғары кернеулі электр тогы өсер етуі кезінде электр тогымен зақымдану. 100 вт-тан жоғары кернеулі ток өсері кауіпті, ал 500 в жоғары ток әсері алатқа соғады (елімге) деп есептелінеді. 
Электржарақатының жиі кездесетін себептері — қауіпсіздік техникасы ережелерін жөне жеке қорғану ережелерін сақтамау, электр кұралдардың, аппараттардың істен шығуы. Бірқатар жағдайлар: терінің ылғалдылығы, су киім немесе аяккиім, шаршау, жүдеу зақымдануға себепші болады. Ток өсері нөтижесінде ауырлығы жағьшан өр түрлі термикалык (күйіктер), тіндердін химиялық жөне механикалык закымдануы болады. 
Токпен жаракаттану белгілері: 
— жалпы құбылыстарға: естен тану, артериялык кан кысымының төмендеуі, аритмия, есінен айырылу, тыныс алудың тоқтауы, шок, кұрысьш-тырысу, сал болып калу; 
— жергілікті белгілерге: термикалық күйік түрінде (көбіне 3 дөрежелі) тіндердің бұзылуы, терідегі тармақталған 
а гн ІІІ түріңдегі қызыл немесе ак сұр түсті жолақтар түріндегі •гок б(!лгісі немесе найзағай белгісі. 
Токпен ауыр жарақаттанғанда, адам жүректің сал Оо,ІІыІІ калуынан дереу өліп кетуі мүмкін. Бірақ кебінесе к.ІІиІІикІІлык өлім байқалады. 
Алғашқы медициналық жәрдем 
111 үгыл көмек окиға болған орында көрсетіледі жөне ол (Імірго кнуіп төндіретін құбылыстарды жоюға бағытталуы тиіг. Мпдициналық жөрдем көрсеткенге дейін токты
ажыратып, зардап шегушіні ток көзінен абайлап айыру керек. Зардап шегушіні электр сымынан босатқан кезде, көмек көрсетупгі өз қауілсіздшн қамтамасыз етуі тиіс—колға резина қолғап киюі немесе резиналанған немесе жүн материямен (матамен) орау кажет, резина аяккиім кию немесе құрғақ тақтай, өйнек үс-гіне түру, болмаса кұрғақ таякша пайдалану керек. Ешқашан да зардап шегушіге жалаң қолды тигізбеу керек. 
Зардап шегуші бойында -ІірІІгілік нышандары білшбесе, дереу "ауыздан — ауызга" өдісімен жасанды тыныс алдыру жөне жүрегіне массаж жасауға кірісу керек. Бұл іс-шаралар тыныс алу жөне жүрек жұмысы қалпына келгешпе немесе биологиялык өлім белгілері пайда болғанша жалгасады. Бұл іс-шаралармен бір мезгілде зардап шегушіге мүсөтір спиртін иіскетеді, денесін ыскылайды, жылытады, тері астына лобелин (Іпайыз ерітіндінің 1 мл) жібереді, көмір қышқылын, оттек иіскетеді, артерия іттгіне қан күяды, вена ішіне кордиамин, коразол немесе басқа дөрілер жібереді, цианоз кезінде — қан ағызады (300—500), артынан 5 пайыздьщ глюкоза ерітіндісін енгізеді, күйген кабаттарға стерильді таңғыш салады. 
Алғашкы медициналык. жөрдем көрсеткеннен кейін зардап шегушілер емделу үшін алғапщы медициналық жөрдем көрсету жасақтарына жіберіледі. Зардап шегушіні ауыр жағдайдан алып шыққаннан кейін, жедел ауруханаға жатқызады. Көлікпен тасымалдағанда тыныс алу жөне жүрек жұмысын бақылап отыру керек. Электр тогынан күюді евадеу күйіктерді емдеудің жалпы ережелері бойынша жүргізіледі. Жалпы белгілер байқалған кезде жүректің жөне басқа дөрілер қолдавылады. 
Токпен немесе найзағаймен зақымданғая адамды жерге көму — пайдасыз жөне зиянды! 
Суға кеткен кезде көрсетілетін алғашқы медициналық жөрдем 
Суға кету (бату) тыныс алу жолдарына су немесе сүйык масса толып қалған кезде туындайды. Бұл кезде тыныс алу күрт бұзылады, ал шұғыл көмек көрсетілмеген жағдайда -тыныс алу тоқтап (асфиксия), зардап шегуші өліп кетеді. 
Суға кету кезінде өмірлік маңызды функциялнрлмц тоқталуы гипоксияға (оттектщ жетіспеуіне) негіэдөлөді. Суга кету кезінде тыныс алу жөне жүрек жүмысы күрт төмендейді немесе тіпті тоқтайды. Бөрімізге белгілі, көбіне суға кеткендерді судан клиникалық биологиялык өлім жағдайында алып шығады, ес, тыныс алу жөне жүрек жүмысы сирек сақталады. 
Бсті жоғалту жш байқалады. Тері мен көрініп түратын қабықшалар бозарған (тыныс алу рефлекторлық тоқтау кезінде бұл сирек кездеседі) немесе көгерген (өкпеге сұйыктықтың асішрациясы кезінде). Ауыз жөне мүрыннан көбіртікті сұйыктык, кейде кан аралас сұйықтык көп мөлшерде бөлінеді. Суға кету диағнозын анықтау көп қиындық туғызбайды. 
Суға батқан адамның су астында болған уақыты мен жағдайына карамастан, дереу кідіріссіз оны тірілту шараларьш жасауға кірісу керек. 
Суға кеткен адамды тірілту шаралары оны судан алып шыкқаннан соң бірден жүргізіледі. 
Егер зардап шегуші есінен айырылмаса, онда оның су киімін шешіп, денесін күрғатып сүртеді, кұрғак киім кигізеді, жылытады (көрпеге орайды), шай, кофе немесе спирт ішкізеді. Естен танған жағдайда, бірақ өздагінен тыныс алып жөне тамьфы соғып түрса, онда: 
1) зардап шегушінің басын төмен каратып зембілге жатқызады; 2) су киімді шешу немесе қысып тұратын киімдердің түймелерін ағытып, ашу керек; 3) мүсөтір спиртін (мактамен) иіскету жөне мүмкіндік болса, жүрек дөрілерін (кофейн, кордиамин —1 мл, лобелин — 1 мл) салу кажет; 4) денеге жөне аяқ-колға жүрек бағытында массаж жасау қажет. Ақтык жағдай кезінде реанимацияның карапайым тоеілдері қолданылады — жасанды тыныс алдыру (жағдай-ларга байланысты "ауыздан—мұрынға", "ауыздан—ауызға", колмен, аппарат көмегімен), жүрекке жабық массаж жпгалнды. Жасанды тыныс алдыруды жасамас бұрын кан ІІ й І ІІІлысы мен тыныс алуды киындатып тұрған киімді босату жоіи1 тыиыс алу жолдары мен асқазанды судан босату Іеоршс. 
'ГІ.ІІІІ.ІС алу жолдарьш судан босату үшін төмендегідей •Ічи-і.нді ңолданады: көмек көрсетушібір тізесін бүгіп тұрады, 
суға кеткен адамды бүккен аяғының санына етпетінен жаткызады, яғни зардап шегутттінщ басы мен иығы төмен түсіп салбырауы кажет, сөйтіп аркасын басады, дөкемен оралған саусағымен зардап шегушінің ауыз куысы мен жүтқыншағын кұм, балдырдан тазалайды, осыдан кейін ғана жасанды тыныс алдыру мен жүрекке массаж жасауға кіріседі. Тыныс алу жөне жүрек жұмысы калпына келгеннен соң зардап шегушіні одан өрі емделіп, бақылауда болуы үшін жібереді. 
Тұщы су жөне тұзды теңіз суына бату әр түрлі болады, сондықтан зардап шегушіні тірілту іс-шаралары да өр түрлі. 
Тұщы езен суы, тыныс алу жолдарьша түскеннен кейін канға тез сіңеді де, кан айналымға еніп, гемолиз туғызады. "Ақ өлім" болған кезде (көмейден рефлекторлық жиырылу нөтижесінде дыбыс желбезектері жабылып, кылғыну дамиды, тыныс алу тоқтағаннан кейін 5—6 мин-тан соң, жүрек тоқтайды, тері қабаты кенет бозарады, су өкпеге өтпейді), ауыз қуысы мен жұтқыншақ дереу тазаланады, жасанды тыныс алғызу мен жүрекке сыртқы массаж жүргізіледі, бұл кезде өкпеден суды шығару пайдасыз жөне мағынасы жоқ. 
Ащы теңіз суының өзінің осмотикалық қасиеттеріне сөйкес тұщы судан айырмашылығы—қанға сіңбейді, сөйтіп тыныс алу жолдарында тұрып қалады жөне қан құрамын-дағы сұйық альвеолдар мен кевдрдекпгілерге құйылады. Суға кеткен адамньщ тыныс алу жолдарьш су мен көбіктен колда бар кұралдар көмегімен тазалау керек, көмек көрсетуші адамның санына етпетінен бірнеше секунд жатқызуға болады. Содан кейін массаж бен жасанды тыныс алдыру кайта жалғасады. 
Жүрек жұмысы мен тыныс алудың тоқтауын анықтау әдістері 
Кенеттен жүректің токтауы электр тогы немесе найзағаймен зақымданғанда, ауыр жаракат, улану, суға кету, жедел кан кету, наркотикальщ заттардьщ уытты өсері, миокард инфаркт нетижесінде болуы мүмкін, сондықтан тыныс алу мен қан айналымға жасанды қолдау көрсету іс-шараларын жүргізу қажет Тьгаыс алудың тоқтау себептері өр түрлі: тыныс алу жолдарының жаттекті заттармен бітелуі (заттар, катты таған бөліктері, кұсьщ, шырыш, су), шырышты көмей ісііінщ аскынуы (мысалы, дифтерия кезінде). 
Зардап шегушіні тірілтуге кіріспес бүрьш, ең алдымен, клиникалық өлімнің туындауын анықтау керек. Оның белгілері: есті жоғалту, ұйқы артериясында тамьф соғуының болмауы, тыныс алудың жоқтығы, қарашьщтың үлкеюі жөне оньщ жарыққа есерсіз калуы. Диагноз мейлінше өте қысқа уақыт ішінде қойылуы тиіс. 
Тыныс алу мен қан айналымға жасанды колдау көрсету жөніндегі іс-шаралар жүрек пен тыныс алу тоқтағаннан кейінгі алғашкы 5 мин ішінде басталуы тиіс. Оны кенеттен клиникалық өлімді бастан кешірген зардап шегушілер мен аурулардың барлығына жасау керек. Жазылмайтын аурудың соңғы деңгейіндегі ауруларда, сондай-ақ өліктік сіресу, яғни нағыз биологиялық елімнін толық сипаты білінген кезде реанимациялық іс-шаралар жүргізуге болмайды. 
Жүрекке тікелей емес массаж жасау тәсілдері 
Жүрекке массаж жасау (сыртқы тікелей емес) жүрек тоқтағанда қолданылады жөне төс пен омыртқа арасында жүректі ырғакты кысу жолымен жүргізіледі. 
Жүректі қысу төсілі аркылы кан айналымның үлкен жөне кіші шеңберінід ірі тамырларына қан айдауға, сөйтіп кан айналым мен өмірлік маңызды органдардың қызметін жасанды түрде қолдауға мүмкіндік туады. 
Массаж техникасы — ауру шалқасынан катты тегістікке (оден, үстел) жатқызылады. Көмек көрсетуші аурумен қатар •гүрады (егер ауру еденде жатса, онда тізесін бүгіп) жөно ІІлпкпндарын (бірінің үстіне бірін) аурудың төсінің төмонго үіптен бір бөлігіне қояды; өз салмағын пайдалана отырыІІ, мргнқтм жөне соккы түрінде (минутына 50—60 рот) тнсті 'Л \ см тереңдікке итереді, өрбір итерістен койін қолдіфым доргу кеуде клеткасынан босатады. 
Ксксрту. Жүрекке массаж жасағаида гауаіктнрды коуді' к.мстшісыіш тигізбеу аса маңыздм (қабмргалнрлын смиу ыіімм «чік-ппіу үшін). Тіпті адекватты масспж Ісомогімин цин жүруді кплыптыдан 0—40%-га колдпугн ОоллдІ.І, Ічімлмит«н массажды бірнеше секундка токтатуға болады. 10—12 жаска дейінгі балаларға массаж бір колмен, емшектегі нөрестелерге екі саусақ ұшымен жасалады. Соққы саны тиісінше минутына 70—80 жөне 100—120 рет. 
Жүрекке сырттай массаж жасауды "ауыздан—мүрынға", "ауыздан—ауызға" өдісімен жасанды тыныс алдыру немесе аппарат көмегімен жасайды, тыныс алдырумен үйлестіруге болады. Қан айналымын калыпқа келу сөтін анықтау үшін (өрбір 2—3 мин сайын жүрекке массажды бірнеше секущща тоқтатып) ұйқы артериясының соғысын жөне көз қарашығы өлшемін бақылап отыру керек. Жүрек жұмысы мен ұйкы артериясында тамыр соғуы калыпка келгенде — массажды токтатады, ал жасанды вентиляцияны өз бетінше тыныс алу пайда болғанша жалғастыра беру керек. 
Өкпеге жасанды желдету жасау төсілдері 
("ауыздан—ауызға", "ауыздан—мұрынға", 
Сильвестр, Каллистов тәсілі бойынша) 
Өкпеге жасанды жеддету жасаудьщ неғұрлым тиімді өдісі — зардап шегушінің тыныс алу жолдарына ауаны белсенді түрде үрлеу өдісі. Зардап шегушішң өкпесіне ауаны енжар түрде үрлеуге негізделген өдіс (Сильвестр бойынша, Нильсен-Каллистов бойынша, Говар бойынша, Шеффер бойынша, Хольгер-Нильсен бойынша) онша тиімді емес. Неғұрлым тиімдісі — аппарат көмегімен жасанды тыныс алдыру болып саналады. "Ауыздан—ауызға" немесе "ауыздан—мұрынға" өдістері карапайым өрі кез келген жағдайда колданылатын өдіс қатарына жатады. Ауруды шалқасынан жаткызады, басын мейлінше шалкайтады, осы кезде жоғарғы тыныс алу жолдары барынша ашылады. 
"Ауыздан—мұрынға"өдісікезшдеаурудьщтөменгі жағы алға жөне жоғарыға жылжытылады, бұл кезде ауыз толығымен жабылады. Көмек көрсетуші терең дем алады да, аузымен зардап шегушінің мұрньгаа ауа жібереді, кеуде клеткасы кеңіген кезде аузын зардап шегушінің мұрнынан босатады. 
"Ауыздан—ауызға" өдісі кезівде аурудың иегі ақырын алға жылжытылады, аузы кішкене ашық болады. Көмек керсетуші терең дем алып, аузын аурудың аузьша түйісті-ріп, бетімен оның мұрнын жауып, дем шығарады. 
Дөке салфеткасын, арнайы бүркеме, мундуштук аркылы, ауа жіберу колданылу мүмкін жерде "ауыздан— мұрынға" тәсілін қолданған жөн. Аурудың тыныс алу жолдарына ауа үрлеу минутына 16—18 рет жасалады. Тыныс алу тек дөке немесе орама көмегімен ғана емес, сонымен бірге Т—түріндегі немесе С—түріндегі түтік, кол респиратор қабының тыныс алу терісін (бүркемесі бар "Амбу" типті қап) қолданьш жүргізуге болады. Баланың аузы мен мұрнын бір мезгілде еріндермен жауып, кеуде клеткасының көтерілуін бақылай отырып, ауаны шағын мелшерде жіберуге болады (тыныс алу жиілігі—минутына 15—18рет). 
Зардап шегушінің жағы карысып калған жағдайда "ауыздан— мұрынға" төсілі тиімді. 
Жасанды тыныс алдырудың максаты — өз бетінше толыкқанды тыныс алу калпына қанның 02 -мен толығуын жөне СО2 жойылуын камтамасыз ету. Сондыктан оны қалыпты тыныс алу жұмысы орнына келгенше жасайды немесе жүрек тоқтауының айқын белгілері байқалғанда токтатады. Ол окиға орнында жасайды. Ең өуелі жоғарғы тыныс алу жолдарының өткізгіштігі тексеріледі (саусақпен тексеру жөне карау, тіл ұстағышпен тілді сыртқа шығару, қысып тұрған киімді, жағаны, белбеуді босату). Қолмен жасанды тыныс алдыру өдістері жеткілікті түрде өкпені желдетуді қамтамасыз ете алмайды. Оньщ ішінде төмендегі төсілдер жиі қолданылады: 
а) Сильвестр өдісі — аурудың бас жағьшда тұрып, 1—2 адам онын екі колымен шынтақ буыны астынан ұстайды жөне иыктарын мейлінше артқа жөне жоғары кайырады; осылайша тыныс алу жүзеге асырылады. Қолды осы қалыпта бірнеше секунд ұстап тұрады да, төмен түсіреді, сөйтіп кеуде клеткасын басып итереді, осылайша дем шығару жүзеге асырылады. Осындай қозғалыстар минутына 
12—16 рет жасалады; 
б) Нильсен-Каллистов төсілі — зардап шегуші етпетінен жатады, оған оралған сүлгі үштары қолтык астъшан өтіл,жауырынның акромальды өсіндісі мен бұғананың шеткі ұштары аумағына шығарылады, кол денеден алшақталады. 
Зардап шегушінің бас жағында тұрған көмек көрсетуші сүлгінің екі ұшынан ұстап, жоғарыға тартады. Осы кезде кеуде клеткасы едөуір кеңиді, иыктар арқа жакка жайылады, жауырындар жақындайды, жүрек аумағында кеуде клеткасының алдыңғы бөлігі кысымнан босайды. 
Көмек көрсетупгі бұл кезде, негізінен, өзінің арқа бұлшық еттерінія күшін колданады, ол кол, өсіресе білек күшінен 3—4 есе артық. Егер екі сүлгінің ұштарын байласа, онда оны көмек көрсетушінің арқасына кигізіп, қолдарын босатуға болады (зардап шегушіні көтеру көмек көрсетушінщ аркасының бүгіліп жазылуы нөтижесінде жүзеге асады). 
Улы жылаядар және жәндіктер шаққан кезде көрсетілетін алғашқы медициналық жәрдем 
Жылан шаққан кезде адам агзасы улануы мүмкін. Бұл кезде уланудың төмендегідей белгілері білінеді: шакканнан қалатын екі ірі нүкте түріндегі жаралар, қатты ауыру, шаққан жерден тез таралатын ісіну жөне қызару, лимфатикалық тамырлар мен түйіндердің асқынуы, шаққан жердегі тері асты қан құйылуы, кіші дәреттегі кан (гематургия), тьшышсыздьщ, ауыздың құрғауы, шөлдеу, іш өту, суық тер басу, коллапс, тартылу, сездің бұзылуы (тілі күрметілуі), жұтынудың киындауы, қозғалыстын (тартылу) сал болып қалуы (кобра шақканда). 
Аяқ-колды шақкан кездегі шұғыл көмек — удың сіңірілуінің алдын алу үшін шақкан жерден жоғары тұсты қатты байлау (2 сағ-тан артык емес), уды алып тастау үшін шаққан жерге қан соратын банка қою, көмек көрсетушінің ауыз куысында зақым болмаса, жарадан уды сорып алып тастау. 
Сондай-ақ кыздырылған темірмен, сілтімен, азот кьшщы-лымен күйдіруге болады; мүмкін болса, дереу тері астына поливалентті сарысу (сарысудьщ 1 бөлігін стерильді судың 10 бөлігіне еріту керек) енгізу керек. Бұдан баска шаққан жер айналасындағы тері астына марганец қышкылды калийдің 2% ерітіндісш шашу (күніне 2—3 мл-ден 2—3 рет) шаққан жердің айналасына 10—20 мл сарысу түйреу жүргізіледі, кою төтті су, мол сусын ішкізу, тері астына — физиологиялық ерітінді, глюкозаның 5% -дық ерітіндісін (вена ішіне де) жіберуге болады. 

Қорытынды бөлім – 10 минут. 

Сұрақтар мен тапсырмалар: