Ш?к?рім ??дайберді?лы – Абайды? д?ст?рін жал?астырушы

ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫ

ОСАКАРОВ АУДАНЫ ӘКІМДІГІНІҢ

"РУССКАЯ ИВАНОВКА СЕЛОСЫНЫҢ НЕГІЗГІ МЕКТЕБІ" КММ

ШАҒЫН ЖОБА

  Шәкәрім Құдайбердіұлы – Абайдың дәстүрін жалғастырушы

Мақсаты: Шәкәрімнің поэзиялық қуаты мен «сегіз қырлы, бір сырлы» дарын екенін таныту.

Міндеттері:

• дәстүрлі ақындық шеберліктің ақын шығармаларында көрінуі, Абай шығармаларымен салыстыру;
• Шәкәрімнің өлеңдерінің түпкі мән-мазмұнын түсіну;
• рухани жан дүниені байытуға жол ашу;
• Шәкәрім Абайдан кейінгі ұлттың бірегейі екенін жан- жақты таныту;
• Жастарымыздың рухын көтеру,ұлттық нақышта тәрбиелеу.

ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛЫ

Адамдық борышың,-

Халқыңа еңбек қыл.

Ақ жолдан айнымай

Ар сақта оны біл.

Мақтанға салынба

Мансаптың тағы үшін,

Нәпсіңе билетпе

Басыңның бағы үшін.

Өміріңді сарп қыл өлгеніңше,

Жоба тап,жол көрсет,

Келешек қамы үшін.

Қайтадан қайрылып,

Қауымға келмейсің,

Барыңды,нәріңді,

Тірлікте бергейсің.

Ғибрат алар артыңа із қалдырсаң

Шын бақыт-

Осыны ұқ,

Мәңгілік өлмейсің!

1858-1931

Шәкәрім Құдайбердіұлы-үлкен ақын,жазушы,аудармашы,

тарихшы,ойшыл.

Қазақ қоғамының рухани

өсуіне үлес қосып,жастарды

ғылым-білім,өнер-өнеге ге

баулуды мұрат еткен ұлы Абай

мектебінің шәкірті,талғамы биік

талант иесі Шәкәрім 1858 жылы

11-шілдеде Шыңғыс тауы

бөктерінде қазіргі Семейдегі

Абай ауданында дүниеге келген.

Әкесі Құдайберді Құнанбайдың

үлкен бәйбішесі Күнкеден туған.

Демек,Шәкәрім Абайдың немере інісі.

Шәкәрім жеті жасында хат танып,әрі қарай өз бетінше ізденіп оқыған.

Араб,парсы,түрік тілдерін жетік білгендіктен,Фирдауси,Низами,Сағди,Физули,

Науаи сынды шығыс классиктерінің шығармаларын талдап оқыған.

Солардың әсерінен “Ләйлі-Мәжнүн” атты ғашықтық дастанын жазған.

Ол Абайдың тапсырмасымен “Еңлік-Кебек”ті де жазып,сәтті аяқтаған.

Сонымен бірге батыс әдебитінен де көп мағлұмат алып,А.С.Пушкиннің

“ Дубровский” повесін поэма етіп қазақ тіліне аударады.

Ол 1895-1906 жылдары хажылық сапармен Меккеге барған уақытында

Стамбул кітапханаларының бай мұраларымен танысады.

Шәкәрім және Абай

• Құдайбердіұлы өмір сүріп, еңбек еткен тарихи кезеңде қазақ әдебиетінде Абай іргетасын қалаған реалистік дәстүр қалыптасып кележатқанды. Шәкәрім осынау өнегелі үрдісті алғашқы жалғастырушылардың бірі болды. Абай мен Шәкәрім арасында тамырластық аса терең. Өз заманының келелі мәселелерін, қоғамдық шындықты қозғауда екі ақын да ерекше қуат танытқан. Абай тәрізді Шәкәрімнің де ақын ретінде ұсақ-түйек міндерді сынаудан бастап, өз кeзінің күрделі әлеуметтік мәселелерін көтеруге дейінгі аралықтағы терең ойлары, парасатты тұжырымдары сайрап жатыр .

Құнанбай

Күңке

Нұрғаным

Ұлжан

Айғыз

Құдайберді

Тәңірберді

Ысқақ

Халиолла

Ысмағұл

Оспан

Шәкәрім

Ибраһим (Абай)

Кел,жастар,біз бір түрлі жол табалық,

Арам,айла,зорлықсыз мал табалық.

Өшпес өмір,таусылмас мал берерлік

Бір білімді данышпан жан табалық.

Ал,енді олай болса,кімді алалық,

Қазақта қай жақсы бар,көз салалық.

Шын іздесек-табармыз шыны ғалым!

Жалыналық Абайға жүр баралық.

Атадан алтау,анадан төртеу,

Жалғыздық көрер жерім жоқ.

Ұлы ақын 14-15 жасынан бастап өлең шығарады.

Ол домбыра, скрипка жасайтын шебер болған.

1899 жылы Абай Шәкәрімді шақырып алып, жаңа бір бағытқа жол сілтейді:- «Сен жассың, ел көр, жер көр, араб жеріне қажылыққа бар, сонаң соң үлкен шығыс шаһарлары Медине, Мысыр, Стамбұлды арала, ондағы дүние жүзіне белгілі кітапханаларға барып, ғылыммен таныс, жол қаражатыңды мен берейін»,-дейді.

Ұлы Абай інісіне зор үміт артып, сенім білдіріп, келешегіне көрегендікпен қарай білгенін танытады.

Шәкәрім ұзақ жолға бірнеше жыл дайындалады. Ол араб, парсы, түрік тілдерін терең зерртейді.

Абай қайтқаннан кейін, оған берген уәдесінде тұрып, 1906 жылы қажылыққа барады. Медине, Мысыр, Стамбұл қалаларындағы кітапханаларға барып көне қолжазбалармен танысады, философ ғалымдардың ғылыми еңбектерін сатып алып оқиды. 1907 жылы елге оралады.

шығармашылығы

• Құдайбердіұлының қаламынан терең ойлы, сыршыл лирик. өлеңдер, «Қалқаман-Мамыр», «Еңлік-Кебек», «Нартайлақ-Айсұлу» сияқты оқиғалы дастандар, «Әділ-Мәрия» романы жөне басқа да прозалық туындылар, аудармалар, тарихқа, философияға қатысты еңбектер, сазды әндер туды. 1911 ж. «Түрік, қырғыз, қазақ Һәм хандар шежіресі», 1912 ж. Семей қаласындағы «Жәрдем» баспасынан «Қазақ айнасы», «Қалқаман-Мамыр», «Жолсыз жаза яки кез болған іс», «Енлік-Кебек» «Үшанық», «Мұсылмандық шарты», «Ләйлі-Мәжнүн»т б. шығармалары жарық көрді. 1978 ж. Ленинградта шыққан «Поэты Казахстана»деген жинақта Құдайбердіұлының бірқатар өлеңдері орыс тілінде басылды. Үлкен жинағы 1988 ж. «Жалын» баспасынан жарық көрді.

Ол 1907 жылы Физулидің «Ләйлі-Мәжнүнін» қазақша жазған.

• Әндері

• Шәкәрімнің әндерін алғаш рет нотаға түсірген голландық Альвин Эрнестович Бимбоэс. Ол 1919- 1922 жылдар аралығында Ақмола саяси бөлімінде нұсқаушылық қызмет атқарып жүріп, қазақ әндерін нотаға түсірумен шұғылданады. Соның нәтижесінде 1926 жылы Н.Ф. Финдейзеннің редакциялауымен шыққан «Музыкалық этнография» жинағында Бимбоэстің қазақ музыкасы туралы жазған көлемді мақаласына қоса қазақтың жиырма бес әнінің нотасы басылады.

Назарларыңызға рахмет!