Саба?ты? та?ырыбы:"?лтты? та?амдар" 7-сынып

Ұлттық тағамдар

Ет тағамдары

Сүт тағамдары

Ұн тағамдары

Тыйым сөздер мен ырымдар:

• Асты жамандамайды;
• Қол жумай, асты ішпейді;
• Дастарқан үстінде әдепсіз сөз сөйлемейді, жаман сөз айтпайды;
• Аузында тамақ тұрғанда сөйлемейді;
• Көшеде, түрегеп тұрып, жүріп келе жатып немесе жатып тамақ ішпейді;
• Тамақ үстінен аттамайды;
• Түнде тамақтың бетін жауып қояды;
• Үйге келген адамдарға дәм таттырмай шығармайды;
• Әкесі бар адам бас ұстамайды;
• Суды қарызға сұрамайды;
• Дастарқанда бата қайырылмай, ешкім орнынан тұрмайды ;

Сабақтың тақырыбы: “Қымыз” Этнолингвистикалық атаулар

.... Үйірілген сары алтындай сары қымыз,

Ауруға –ем, сауға-қуат, дәрі қымыз.

Елімнің кеңестік сүйген асы,

Шығаршы, тағы нең бар кәрі қымыз.

(Ж.Жабаев)

Сөздік жұмысы:

Қымыз -кобылье молоко

Саумал қымыз -только что заквашенный кумыс

Түнемел қымыз -однодневный кумыс

Тай қымыз -двухдневный кумыс

Құнан қымыз -трехдневный кумыс

Дөнен қымыз -четырехдневный кумыс

Бесті қымыз -пятидневный кумыс

Сүр қымыз -выдержанный кумыс

Ашыту -заквасить

Қор -закваска

Түшкіру -чихать

Ем -лечение

Бағалы - ценный

Мәтінмен жұмыс:

Қымыз- қазақ халқының әрі тамақ, әрі дәрі, әрі сусын орнына жүретін ең бағалы сусыны. Ол тек қана биенің сүтінен жасалады. Құнан қымыз үш тәулік бойы ашытылады. Дөнен қымыз төрт тәулік бойы ашытылады. Саумал қымыз-жаңа ашыған қымыз. Қымыздың бұл түрлері қарттар мен балаларға беріледі. Қазақ халқы бесті қымызды аса бағалаған, өйткені ол- әбден ашыған, иісі кісіні алыстан тартып, түшкіртіп жіберетін күшті қымыз.

Қымызды ашыту- үлкен өнер. Жаңа сауылған биенің сүтін сабадағы қорға немесе ашытқының үстіне құяды да, бір сағатқа жақын пісіреді.Қымызды неғұрлым көп пісірсе, соғұрлым жақсы болады. Қымыз-түрлі аурудың емі.

Қымыз

тамақ

ең бағалы сусын

дәрі

биенің сүтінен жасалады

саумал

түнемел

Қымыздың түрлері

тай

құнан

дөнен

бесті

сүр

САУМАЛ - жаңа ашыған қымыз только что заквашенный кумыс

ТҮНЕМЕЛ -бір тәулік ашытылған қымыз однодневный кумыс

ТАЙ -екі тәулік ашытылған қымыз двухдневный кумыс

ҚҰНАН -үш тәулік ашытылған қымыз трехдневный кумыс

ДӨНЕН -төрт тәулік ашытылған қымыз четырехдневный кумыс

БЕСТІ -бес күн ашытылған қымыз пятидневный кумыс

СҮР -әбден сүрленген, ұзақ уақыт бапталып, ашытылған қымыз выдержанный кумыс

1-тапсырма: Сұрақтарға жауап беріңдер.

• Қымыз дегеніміз не?
• Қымыздың қандай түрлері бар?
• Қымызды қалай жасайды?

2-тапсырма: Сөйлемдерді аяқтап жазыңдар.

1.Қымыз –қазақ халқының ____________________.

2.Ол биенің сүтінен __________________.

3.Қымыздың түрлері: ___________ , ___________ ,

__________ , __________ , _________ ,__________ ,

___________ .

4.Бесті қымыз өте бағалы, өйткені ________ __________ __________.

5. Қымыз ашыту- _________ _________ .

Керекті сөздер: үлкен өнер, әбден ашыған қымыз, сүр, саумал, түнемел, тай, жасалады, бағалы сусыны, бесті, дөнен, құнан.

3-тапсырма: Екінші бағанадан сөздердің орысша баламасын тауып, бағдар сызықпен көрсетіңдер.

соғым сою полезен

қазақша ет лечение

дәреже ценный

күлше выдержанный кумыс

ашытқы забой скота на зиму

құймақ мясо по-казахский

пайдалы лепешка

бағалы дрожжи

ем уровень

сүр қымыз оладьи

4-тапсырма: Сөз тіркестерін дұрыс құрап, орыс тіліне аударыңдар.

қазақ өнер _____________________

бағалы сою _____________________

ұлттық халқы _____________________

ауруға ет _____________________

қазақша сусын _____________________

денсаулыққа ем _____________________

соғым тағам _____________________

үлкен пайдалы _____________________

5-тапсырма: Мақал-мәтелдердің жалғасын тауып, орыс тіліне аударыңдар.

“ Ас-адамның ...” ән бар.

“ Ас атасы...” тәтті.

“ Нан бар жерде-...” ауру тұрмайды.

“ Тату үйдің тамағы...” нан.

“ Ас тұрған жерде ...” арқауы.

“ Жаманнан жарты қасық...” білмейді.

“ Ас қадірін тоқ...” ас қалар.

Қорытынды:

• Ұлттық тағамдарға байланысты қандай этнолингвистикалық атауларды білдіңдер?
• Қазақтың ұлттық тағамдары қандай?
• Қымыз сусыны туралы не білдіңдер?

Үйге тапсырма:

1/Мәтінді оқып, мазмұндау.

2/ 6-тапсырма: Шұбат, қаймақ, май, құрт тағамдары қалай, неден жасалатындығы туралы жазып келіңдер .

Бағалау.