Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей
В истории казахского народа и Казахстана академик Каныш Имантаевич Сатпаев был не только феноменальным провидцем тайн земных недр, выдающимся ученым-геологом и организатором науки, а прежде всего крупнейшим для своего времени мыслителем и естествоиспытателем.
Большой общественный и государственный деятель, тонкий политик, внесший свой вклад в цивилизованное индустриальное развитие Казахстана, он был неформальным лидером общества.
Қаныш Имантайұлы Сәтбаев 1899-1964 ж.ж.
г. Жезказган, средняя школа № 3
Альмишева Ляззат Шайзаевна,
учитель казахского языка и литературы.
Анықтама
Туылған күні: 31 наурыз (12 сәуір) 1899
Туылған жері: Баянауыл ауданы, Павлодар облысы
Қайтыс болған күні: 1 қаңтар 1964 жылы (64 жас)
Қайтыс болған жері: Мәсеку қаласы
Азаматтығы: КСРО
Ғылыми аясы: геология, металлогения
Жұмыс орны: Қазақстан Ғылым Академиясы
Ғылыми дәрежесі: геология-минералогия ғылымдарының докторы
Ғылыми атағы: КСРО ҒА академигі
Альма-матер: Томск институты
Немен белгілі: Жезқазған кен орнын ашуы, Металлогения ғылыми мектебінің негізін салушы, Қазақ Ға негізін қалаушы және оның тұңғыш президенті.
Қаныш Имантайұлы Сәтбаев (Ғабдул-Ғани Имантайұлы)
Сәтбаев Қаныш Имантайұлы (1899-1964)-аса көрнекті қазақ геологы, қоғам қайраткері, Қазақ КСРО Ғылым академиясының ұйымдастырушы және оның тұңғыш Президенті, Қазақ КСРО академиясының академигі, қазақстандық металлогения, мектебінің негізін қалаушы, қазақтан шыққан тұңғыш академик.
Туған жері-бұрыңғы Семей губерниясының Павлодар үйезіндегі Ақкелін болысы (қазіргі Павлодар облысының Баянауыл ауданы).
Отбасы және балалық шағы
Отец Қаныша Имантаевича-Имантай Сатбаев был бием (главой аула). У него была жена Нурум, с которой он прожил более четверти века. У них была олдна дочь, которая умерла в младенчестве. Это явилось причиной их расстванания. Вторая жена Имантая-Салима. У нее было трое детей: дочь Казиза и два сына, Бокеш (Газиз) и Каныш. В 1920 году Қаныш Сатпаев женился на Шарипе, и у них родилась дочь Ханиса. Позднее, расставшись с Шарипой, Сатпаев женился на Таисии Алексеевне Сатпаевоой (Кошкиной). У них родилось две дочери, Меиз и Шамшиябану.
Казах по происхождению, интернационалист и гуманист по призванию, гений по природе.
Геологиялық барлау мамандығы бойынша Томск технологиялық институтының тау-кен факультетін бітіріп келгеннен кейінгі Қ.И.Сәтбаевтың бүкіл өмірі Қазақстанның минералдық ресурстарын және рудалық кендер генеолгиясын зерттеуге арналған. Оның геологиядан басқа ғылымдардан да, мәдениет саласында да, тарихта да қалдырған ізі сайрап жатыр.
В истории казахского народа и Казахстана академик Каныш Имантаевич Сатпаев был не только феноменальным провидцем тайн земных недр, выдающимся ученым-геологом и организатором науки, а прежде всего крупнейшим для своего времени мыслителем и естествоиспытателем.
Большой общественный и государственный деятель, тонкий политик, внесший свой вклад в цивилизованное индустриальное развитие Казахстана, он был неформальным лидером общества.
Ғылым жолында
Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталуға тақағанда, жағдайдың аса қиын ауырлығына қарамастан, Қазақ КСРО Ғылым академиясының ұйымдастыру жұмысына басшы болып, оның ісіне бел шеше араласуы ұлылыарға тән көргендіктің белгісі еді. Оның қалдырған ғылыми бай мұраларының ішінде, әсіресе, Жезқазған кені туралы зерттеулерінің, Сарыарқаның металлогендік және болжам карталары жөніндегі еңбектерінің мәні ерекше. Жезқазғанның ірі мыс рудалы аудандар қатарына жатуы-кезінде осы кеннің жоспарлары түрде кең масштабтағы барлау жұмыстарынынң ұйымдастыруға болатын ірі объекті екенін дәлелдеп берген Қаныш Сітбаев еңбегінің нәтижесі.
Қазақтың ұлы ғалымы Қ.И.Сәтбаев қажымас еңбегі мен мақсаты табандылығының арқасында кен барлау жұмыстары кеңінен жүргізіліп, соның нәтижесінде жас геолог ағылшындар мен Мәскеу шенеуніктерінің нақұрыс болжамына қарамастан Жезқазған кен орындарында кеннің мол қоры бар екенін дәлелдеді.
Қаныш Имантайұлы Сәтбаев Жезқазғанда 1930 жыл.
Сарыарқа, кенді Алтай, Қарағанды, Қаратау секілді аймақтарға да ерекше назар аудара зерттеп, олардың кендерінің статиграфиясы, тектоникасы, құрылысы, металлогениясы, неохимиясы және шығу тегі туралы маңызды ғылыми қорытындылар жасады, ғылымға формациялық металлогендік және болжам карталары жасалды. Оны өндіріске ендіру арқылы Сарыарқа аймағында қара, түсті және сирек металдардың біраз жаңа кендері ашылды. Біраз кендерге бүтіндей жаңа өндірістік баға берілді.
Ол Қарағандыда металлургиялық завод салуда, Қостанай, Алтай темір және марганец, Қаратаудың фософрит кендерін және осылар секілді көптеген ірі нысандарды игеруге, Ертіс-Қарағанды каналының қазылуына, біраз ғылыми-зерттеу институттарының ашылуына тікелей араласып, зор еңбек сіңірді, Қазақстан ғалымдарының зор армиясының ақылшысы, тәрбиешісі болды.
Ол-геология ғылымына қатысты әлемдік, одақтық, қазақстандық түрлі дәрежедегі толып жатқан комиссиялардың, комиттеттердің мүшесі, басшыларының бірі, бірнеше мәрте КСРО және Қазақ КСРО Жоғарғы Кеңестерінің депутаты, СОКП съездерінің делегаты, КСРО Министрлер Кеңесі жанындағы Лениндік және Мемлекеттік сыйлықтар жөніндегі комитеттің президиумның мүшесі. Ол төрт рет Ленин орденімен, Екінші дәрежелі Отан соғысы орденімен марапатталып, КСРО Мемлекеттік және Лениндік сыйлықтардың иегері болған.
Қазақстанның қала, ауылдарында Сәтбаев есімімен аталатын жүздеген көше, 40-тан астам мектеп және көптеген ғалымның ескерткіштері бар. Оның есімі Қазақстан Ғылым акдемиясының Геология ғылымдары институтына, бір қала мен ғаламшарға, еліміздің ең ірі техникалық оқу орны Қазақ Ұлттық техникалық университетіне берілген. Сәтбаевтың құрметіне Жоңғар (Жетісу) Алатауы жотасындағы мұздық пен шың, Қаратаудағы ваннадий кен орнынан табылған «Сәтбаевит» минералы, «Академик Сәтбаев» гладиолус гүлі аталған.
Фирдоуси «Шах-наме». Жезқазған-мыс сарайы.
Жезқазғанның тарихының тамыры мыңдаған жыл тереңінде жатыр. Фирдоусидың «Шах-намесінде» айтылған «Мыс сарайы» осы Жезқазған.
История Жезказгана уходит своими корнями в глубокую древность. В своем труде «Шах-наме» Фирдоуси упоминает знаменитый «Медный замок», который по местрасположению совпадает с древним рудником Жезказгана.
Основные научные работы К.И.Сатбаева
Қ.И.Сәтбаевтың өмірбаянының хроникасы
Қазіргі Жезқазған-еліміздің үлкен орталығы. Сонымен бірге жүз мың тұрғыны бар әдемі қала. Жасанды Кеңгір көлінің жағасына салынған қала ғажап жоспарланған, тамаша көгалдандырылған.
Академик Қаныш Сәтбаев
Сейчас Жезказган-крупнейший центр страны. Вместе с тем это великолепный город со стотысячным неселением. Расположенный не берегу искусственного озера Кенгир, город чудесно спланирован, прекрасно озеленен.
Академик Каныш Сәтбаев
Жезқазған тарихы. Өткенім.
Жезқазған деген сөздің түп тамыры көне заман бастауына жетелейді. Оның тарихы жер бетіндегі өркениеттің даму кезінде мыс кен орнының болғанын, өндіріәлгенін көрсетеді. Мыс кен түрінде көрініс берген орындар, оның қазындылары қола дәуірі тарихымен тығыз байланысы туралы Геродоттың еңбектерінде тұңғыш рет аталады. Жезқазған кен орындарында мыс кенін өндіру көне дәуірде басталған. Тас үйінділері арқылы ертедегі кен қазушылар 1 млн. тоннадан астам тотыққан мыс кенін өндіргені туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
История возникновения слова «Жезказган» уходит в истоическое прошлое. На русском языке это «медные копи», а на казахском- «место, где велись раскопки меди». Суть всего сводится к тому, что месторождение медных руд для добычи весьма ценного сырья-меди, эксплутировалось с незапамятных времен. Именно за последние полвека звезда Жезказгана зажглась ярко как никогда.
Об этих месторождениях в виде проявлений медных руд и их раскопках впервые упоминается в трудах Геродота, что тесно связано и историей бронзового века.
Жезказганское месторождение медных руд разрабатывалось в доисторические времена, размеры отвалов оставшихся от тех работ, показывают, что древними рудокопами было добыто более 1 млн. тонн окисленной руды.
Жезқазғанды қоршаған әлем. Мир вокруг Жезказгана.
Ұлытау тауларында үдере көшкен халық, үйірлерімен жөңкіген жануарлар тобының сиқырдағыдай көп салалы соқпақтары тоғысады. Созақ-Жезді-Ұлытау көне жолдары осыдан әрі қарай Арғанаты даласына Терсаққан-Есіл-Оңтүстік Оралға («Кіші Жібек жолы») ұласады.
С вершин Улытауских гор, как в фокусе, сходятся многочисленные пути перекочевок и миграции населения и стад животных. Отсюда продолжались дорога древности Созак-Жезды-Улытау, а дальше раскинулись Аргантинские степи, Терсаккан-Есил-Южный Урал («Малый Шелковый путь»).
Теректі әулие. Тас бетіндегі суреттер. Петроглифы.
Дәл осы өңірде бүгінгі күнге дейін әртүрлі тарихи дәуірдің ескерткіштері сақталған. Олар-Теректі әулиедегі тас бетіндегі суреттер (петроглифтер), барлық қазақ халқы рулары мен ұлыстарының таңбалары соғылған Таңбалы Нұрадағы ру таңбалары. Осында «қазақ деген жаңа халық құру туралы шешім қабылданғаны» халық аңызында айтылады.
Именно не его просторах сооружены и сохранились до наших дней памятники разных исторических эпох-наскальные рисунки Теректы-әулие (петроглифы), высеченные на камнях в Тамгалы Нура родовые знаки (тамга) почти всех родов и племен казахского народа. Народные предания гласят, что здесь принято решение об организации новой народности «казах».
Тигрогриф. Теректы.
Повелитель стихий.Теректы.
Қ . И. Сәтбаев «Жезқазған ауданындағы көне заман ескерткіштері» атты еңбегін жазған.
Сәтбаевтың геологиядан басқа ғылымдарда, мәдениет саласында, тарихта қалдырған еңбектері мол. Ш.Уәлиханов жазып алған «Едіге» жырының мәтініндегі қазақ оқырмандарына түсініксіз араб, татар сөздерінен тазартып, қазақ тілінің жаңа орфографиясының негізінде қайтадан дайындаған. Жезқазған – Ұлытау өңірінен көптеген этнографиялық мұраларды жинап, «Жезқазған ауданындағы көне заман ескерткіштері» атты еңбегін жазған.
Жошы хан кесенесі ХІІ-ХІІІ
Домбаул кесенесі VІІІ-ІХ ғ.
Ұлытау қазақ жерінің географиялық орталығы болып табылады және барлық негізгі тайпалардың жер аумақтары тараған. Қазақтардың ежелгі саяси орталығы Ұлытау болғандығын онда жатқан Алашаханның, Шыңғысханның ұлы Жошыханның, орта ғасырлық сарай күйшісі Домбауылдың кесенелері дәлелдейді.
Улытау находится в географическом центре казахской земли, и от него расходились территориии всех основных племен. Существование древнего политического центра казахов в Улытау подтверждает и то, что здесь возвышается мавзолеи Алаша хана, Жоши хана сына Чингисхана, средневекового придворного музыканта Домбаула
Асан Қайғының жерұйықты іздегені
Ұлытау биіктерінің бірінде аты аңызға айналған Едіге батыр, Ақмешіт тауында өз халқына жерұйық іздеуші Асанқайғы және оның бәйбішесі тана мәңгілік тыныштық тапқан. Бүгінгі күні бұл жерлер киелі болып есептеледі, оған келушілер бас иіп, қой сойып, талға мата байлап, Алладан және аруақтан денсаулық сұрайды, баласыздар бала тілейді.
На одной из вершин нашел вечный покой легендарный Едыге батыр, на вершине Акмечети искатель счастья для своего народа Асанкайгы и его старшая жена Тана. В наши дни эти места стали местом паломничества, куда приносят жертвенных баранов, привязывают к кустам лоскуты ткани, просят всевышнего и аруахов о здоровье, бездетные просят ребенка.
Памятник похода Темирлана в Дешт-и-Кипчак, 1391г. Плита обнаружена и впервые описана К.И.Сатпаевым. Горы Улытау, 1935г.
Әмір Темірдің өзінің Ұлытауда болғандығы туралы Алтын Шоқы тауында тас плитаға қашап ескерткіш жазулар қалдырған.
На горе Алтыншокы, на каменной плите, оставил память о своем пребывании в Улытау эмир Тимур.
Мемориальная доска в г. Павлодар, Казахстан
Бюст в городе Аксу, Казахстан
Памятник
Қ. Сатпаеву
в центре города Жезқазған
Бюст Канышу Сатпаеву в городе Томске
Памятник Қ.И. Сатпаеву
Памятник перед главным учебным корпусом Казахского Национального технического универститета им. Қ.И. Сатпаева в Алматы
в городе Атырау, Казахстан
Почтовая марка с изображением К.И.Сатпаева на фоне здания Академии наук Казахской ССР
Почтовая марка с изображением К.И.Сатпаева на фоне раскрытой книги.
1772 жылы капитан Н.Рычковтың 1771 жылғы қырғыз-қайсақ даласына саяхатынан күнделік жазбалары кітап болып шыққан, онда Жезқазған мыс кен орыны туралы тұңғыш жазылған.
1847 жылы орыс өнеркәсіпшісі Н. Ушаков жезқазған мыс кен орнын ресми тіркетті.
1912 жылы желтоқсан айында «Спасские медные руды» акционерлік қоғамының жиналысы Жезқазған мыс кені негізінде мыс қорыту зауытының және байыту фабрикасының құрылысын бастау жөнінде қаулы қабылдады.
1925 жылы 10 маусымда «Атбасцветмет» тресі құрылып, оның құрамына Қарсақбай мыс зауыты, Байқоңыр көмір ошағы және Жезқазған мыс кеніші кірді.
1928 жылы 19 қазанда Қарсақбайда бірінші мыс балқымасы алынды.
1929 жылы Қ.И.Сәтбаев «Атбасцветмет» тресінің геологиялық барлау бөлімінің бастығы және бас геологы болып тағайындалды.
1934 жылы Москвада КСРО Ғылым Академиясы қазақстандық базасы ғылыми кеңесінің Үлкен Жезқазғанның мәселелеріне арналған сессиясы болды.
1936 жылы 25 наурызда КСРО Ауыр Өнеркәсіп Халық комиссары С. Орджоникидзе «Жезқазған мыс қорыту комбинатының құрылысы туралы» бұйрыққа қол қойды.
1937 жылдың қараша айында кең табанды темір жол Жезқазғанға дейін салынды.
1954 жылы 20 желтоқсанда Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесі Президиумның жарлығымен Жезқазған қаласы құрылды.
1960 жылы 8 желтоқсанда Жезқазған телевизия студиясы жұмыс істей бастады.
1961 жылдың көктемінде Жезқазғанда Қазақ ССР Ғылым Академииясының, республика геология және жер байлығын қорғау министрлігінің, Қарағанды халық шаруашылығы кеңесінің және Жезқазған кен-металлургия комбинатының біріккен сессиясы болды.
1963 жылы Жезқазғанда екінші байыту фабрикасы іске қосылды.
1964 жылдың наурыз айында Жезқазған кен-металлургия комбинатына академик Қ.И. Сәтбаев есімі берілді.
1970 жылы Жезқазған түсті металл ғылыми-зерттеу, жобалау институты құрылды.
1971 жылы наурыз айында мыс қорыту зауытының бірінші кезегі қатарға қосылды.
1973 жылы 20 наурызында Жезқазған қаласы жаңадан құрылған аттас облыстың әкімшілік орталығы мәртебесіне ие болды. Облыс 1997 жылы 3 мамырында қайта таратылды.
В 1997 году вышла в свет книга «Дневные записки путешествия капитана Рычкова в киргиз-кайсацкие степи в 1771 году», в которой впервые описывается Жезказганское медное месторождение.
В 1847 году русский промышленник Н. Ушаков зарегистрировал медные земли как Жезказганское медное месторождение.
В декабре 1912 года собрание акционерного общества «Спасские медные руды» постановило на базе Жезказганского месторождание приступить к строительству медеплавильного завода и обагатительной фабрики.
10 июня 1925 год был образован Атбасарский трест цветных металлов, в состав которого вошли Карсакпайский медьзавод, Байконурские угольные копи, Жезказганский медный рудник.
19 октября 1928 года получена первая карсакпайская медь.
В 1929 году К.И.Сатпаев назначен начальником геологоразведочного отдела и главным геологом Атбасарского треста.
В 1934 году в Москве состоялась сессия Ученого совета казахстанской базы Академии наук СССР, посвященная проблемам Большого Жезказгана.
25 марта 1936 года Нарком тяжелой промышленности СССр С. Орджоникидзе изда приказ «О строительстве Джезказганского медеплавильного комбината».
В ноябре 1937 года построена широколинейная дорога на Жезказган.
20 декабря 1954 год указом Президиума Верховного Совета Казахской ССР образован город Жезказган.
8 декабря 1960 года в Жезказгане состоялась объединенная научная сессия Академии наук Казахской ССР, Министрества геологии и охраны недр республики, Карагандинского совнархоза и Жезказганского горно-металлургического комбината.
В 1963 году вступила в строй вторая обагатительная фабрика.
В марте 1964 года жезказганскому горно-металлургическому комбинату присвоено имя К.И.Сатпаева.
В 1970 году создан иснститут «ЖезказганНИПИцветмет».
В марте 1971 года вступила в строй первая очередь медеплавильного завода.
20 марта 1973 года город Жезказган стал административным центром вновь образованной одноименной области, Жезказганская область была упразднена 3 мая 1997 года.
New hospital complex of Kazakһmys Corporation in Zһezkazgan.
Новый медицинский комплекс корпорации «Казахмыс».
Zhezkazgan copper smelter territory.
Территория Жезказганского медеплавильного завода
Drilling machine in a mine.
Гидравлическая самоходная бурильная установка «Параматик».
Copper ore deposit.
Месторождение медной руды.
Gold ingots and granulated silver by Balkhash gold & silver refining facilities.
Золото высокой пробы и гранулы чистейшего серебра.
г. Жезказган. Кенгирское водохранилище
Спасибо за внимание!!!
* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт
