Презантация для урока "Сан есімді ?айталау"

Үй тапсырмасын тексеру:

152-жаттығу.

154-жаттығу.

152-жаттығу

Сан есімдерді табыңдар, болжалдық сан есімдердің жасалу жолдарын түсіндіріңдер

Халық санының қарқынды өсуі XX ғасырда ерекше орын алды. Мысалы, 1930 жылы Жер шары халқы шамамен 2 млрд-тай болса, 1960 жылы -3 млрд, 1975 жылы-4 млрд шамасында, 1987 жылы- 5 млрд-қа тарта , 1999 жылы-6 млрд-қа жуық болды. Халық санының мұндай қарқынды өсуі демографиялық жарылыс деп аталады.

Халық саны халық санағы арқылы анықталады. Қазір БҰҰ ұсынған тәртіп бойынша, халық санағы әр он жыл сайын жүргізіледі.

Қазақстанда ең алғашқы халық санағы 1897 жылы жүргізілген. Тәуелсіздік алғалы елімізде екі рет 1999 жылы және 2009 жылы санақ жүргізілді.

154-жаттығу

Болжалдық сан есімдерді қатыстырып,

«Болашақты болжай білген бабалар»

тақырыбында әңгіме жазыңдар.

«Алғырлар»

«Тапқырлар»

«жүйріктер»

Тест жұмысы

1. Жұрнақ дұрыс жалғанған жинақтық сан есімді табыңыз.

A) Оннау. B) Бесеу. C) Тоғызау. D) Сегізау. E) Он бесеу.

Дұрыс жауабы: В

2. Жинақтық сан есім жасайтын жұрнақтарды табыныз.

A) – ға, -ге. B) – ып, -іп. C) – ның, -нің. D) – ау, -еу. E) – мен, -пен.

Дұрыс жауабы: Д

3. –лаған (леген), -даған(-деген),-лап (-леп),-дап (-деп) жұрнақтары жалғану арқылы жасалатын сан есімнің түрін атаңыздар.

А) Есептік сан есім В) Реттік сан есім С) Болжалдық сан есім

Д) Бөлшектік сан есім Е) Жинақтық сан есім

Дұрыс жауабы: С

4. Жинақтық сан есімдер санын анықтаңыз.

А) Он бес. В) Жеті. С) Он бір. D) Алты. Е) Бес.

Дұрыс жауабы: В

«Мәңгілік ел» салтанат қақпасы

Салтанат қақпасының биіктігі-20 метр. Бұл-Қазақстанның тәуелсіздігінің 20 жылдығының айғағы. Арқаның өн бойы қазақтың ою-өрнегімен бедерленген. Төрт босағасында төрт мүсін орналастырылған. Бірі-даналық пен парасаттылық нышаны-ақ сақалды ата болса, екіншісі- мейірімділік пен бауырмалдылық белгісі-ақ жаулықты ана бейнесі. Үшінші және төртінші мүсіндер ұлан-ғайыр жерімізді атажауларымыздан ақ білектің күшімен, ақ найзаның ұшымен қорғап қалған айбынды батырымызды дәріптейді.

2002 жылы еуразияның кіндігі-Астанаың төрінде «Астана-Бәйтерек» монументі салынды.. Биіктігі 97 метр. Бәйтерек сәулеткерлік шешімі үш буыннан тұрады.

-Бірінші бөлік-жер асты бөлігі,ол 4-5 метр тереңге кеткен.Осы бөлікте балықтар жүзіп жүр.7 метрлік аквариум су патшалығының кіші моделіндей.

-Екінші бөлік-Бәйтеректің діңгегі,металл конструкциялары.

-Үшінші бөлік-диаметрі 22 метр алып шар-Самұрықтың алтын жұмыртқасы.Алғашқысы ұя іспетті,жарты шар десе де болғандай,алтын реңді шыңылармен жасалған. Бәйтеректің ең биік тұсы-97 метрдегі «Аялы алақан» композициясына асықпайтын адам кем де кем,осында келгендердің бәрі оны көргенше құмартады.Бәйтерек-Астанамыздың сөнбес шамшырағы.

Ақорда деген айшықты атаумен қазақ тарихын бүгінгі заманмен ұштастырып тұрған осынау алтын шаңырақ ел сәулет өнерінің аса үздігі.Ғимарат өзіне ең таяу деген құрылыстардан 300 метр жерде биіктігі 6 метр жасанды жотаның үстінде оқшау тұр.Ақорданың аумақты да еңселі күмбезі көксеңгірленіп,Арқа аспанымен астасып жатыр. Күмбездің ұшар биігінде жер шары мүсінделген,одан жоғарыда қанатын жайып жіберген қыран-тәуелсіз елдің, еңсесін тіктеген қазақ ұлысының кең әлемге еркін құлаш ұрған шағы.Жер шарын сұр жебе көтеріп тұр. Жебе тарихтың талай тар жол, тайғақ кешуән бастан кешірген халықтың қаһармандығын,айбаты мен сұңқар сестілігін,мұқылмас жігерін білдірсе жұмыр жер адамзатың алтын ұясын ұғымын ұқтырады.

Сан

Дара

Күрделі

Есептік

Реттік

Болжалдық

Жинақтық

Топтау

Бөлшектік

Білесің бе?!

Цифр деген сөздің төркіні арабтың «сифр» деген сөзінен алынған, ал оның мағынасы үнді халқының бос орын- «Сунья» деген сөзінің аудармасы екен.

Сандар шамамен бұдан 1500 жыл бұрын Үндістанда пайда болған. Әуелі сандар сызықшамен белгіленген. Әуелі олар 1,2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 сандарын меңгерсе, содан нөлдің пайда болуы сандарға революция жасалған, сөйтіп сандарды игеруге жаңа жүйелер енді.

Сан есімді қайталау

Есіңде ұста!

1. Күрделі сан есімнің әрбір сынары бөлек жазылады

Мысалы: жиырма бес, бір миллион жеті жүз алпыс бес мың .

2. Цифрмен берілген сан есімдерге жалғанатын жалғаулар дефис арқылы жазылады.

Атам 70-ке толды. Інімнің жасы 10-нан 11-ге қарады .

3. Реттік сан есімдер араб цифрымен таңбаланғанда, -ыншы, -інші,-ншы, -нші жұрнағының орнына дефис қойылады.

6-сынып, 5-қатар, 20-есеп, 123-мектеп, т.б

4. Ал рим санымен берілгенде дефис қойылмайды.

VI сынып, XX ғасыр, V қатар, т.б

5. Жыл, ай, ғасыр, күннің ретін білдіретін сан есімдер араб цифрымен берілсе де, дефис қойылмайды.

1986 жыл, 16 желтоқсан, 8 наурыз

6. Екі, алты, жеті есептік сан есімдеріне жинақтау сан есімін жасайтын (ау, еу) жұрнақтары жалғанғанда, түбір соңындағы

(Ы, І) дыбыстары түсіп қалады .

Ек(і) еу, алт(ы) ау, жет(і) еу

7. Болжалдық сан есімдер цифрмен жазылғанда, олардан кейін келетін қосымшалар дефис арқылы жазылады.

10-даған, 20-дай, 1000-дап, 50-55-тердегі

Сан есім

5

5

5

10

10

Бос орынды толтыр

1.Заттың санын, мөлшерін, ретін білдіріп, тәрізді сұрақтарға жауап беретін сөз табын сан есім дейді .

Қанша? Неше? Нешеу?Нешінші?

2. Сан есім құрамына қарай болып бөлінеді.

дара сан есім, күрделі сан есім

3. Күрделі сан есімнің әр сыңары жазылады

бөлек

Бос орынды толтыр

1. Сан есім құрылысына қарай болып бөлінеді.

негізгі сан есім, туынды сан есі м

2. Есептік сан есімдер сан есімнің басқа түрлерін туындатуға болады

негіз

3. Цифрмен берілген сан есімдерге жалғанатын жалғаулар арқылы жазылады.

дефис

Бос орынды толтыр

1. Реттік сан есімдер араб цифрымен таңбаланғанда, -ыншы, -інші,-ншы, -нші жұрнағының орнына қойылады.

дефис

2. Екі, алты, жеті есептік сан есмідеріне жинақтық сан есім жасайтын –ау, -еу жұрнақтары жалғанғанда, түбір соңындағы дыбыстары түсіп қалады.

(Ы,і)

3. Реттік сан есімдер рим санымен таңбаланғанда дефис

қойылмайды.

Сәйкестендір.

• Нешеден? Қаншадан? -----+дан,-----+ден

• Реттік сан есім

• Жинақтық сан есім

• Қанша? Қай шамалы? ---+лаған, -----+тарта, жуық

• Болжалдық сан есім

• Үші, бірі, бестен

• Нешінші? -----+ыншы, інші

• Топтау сан есім

• Есептік сан есім

• Нешеу? -----+ау, еу

• Бөлшектік сан есім

• Қанша? Неше?

162-жаттығу.

Мәтіндермен танысып шыққан соң, сан есім емлесіне қатысты ережелерді еске түсіріп, қатесін түзетіп жазыңдар

I.Біреудің 3-інші қызы екен. Оның ұлдары екіеу екен. Ол – XIX – ыншы ғасырда өмір сүрген жан. Немерелері жетіеуге тарта. Үлкені 2003-жылы туған. Алды II-cыныпта оқиды.

II. Жазу үш топқа бөлінеді. Әр топтағы таңбалардың саны әртүрлі: бірінші топта 42 таңба, 2-інші топта 111 - таңба, үшінші топта 500 ден аса таңба бар. Осыған қарап, Нибур бірінші топтағы жазу дыбыс негізінде, екінші топтағы жазу буын таңбасы негізінде, үшінші топтағы жазу сөз таңбасы негізінде құралған деген ойға келеді.

Семантикалық кестені толтырындар:

Сөздерден сан есімдер шығарып,құрамын анықтау

Дара Күрделі

К екі лік

2

Түшкіру

Алтын жүзік

Жетілді

Жүзім біркелкі пісіпті

Күшті

Тоғызқұмалақ

Қырық жеті мал

Тон сегіз еді

Мыңбай күшті жігіт

Кейбір

Оның бесігі

Ойнайық та, ойлайық!

Төмендегі сөздерге лайықты сөздерді тіркеп, кім жылдам жаза алады?

Бір жайым, бір шөкім, бір қайнатым,

бір салым, бір асым, бір жұтым, бір ұрттам, бір ауыз.

Керекті сөздер: айран, су, өлең, бұлт, шай, ет, қамыр, тұз

Бір қайнатым- 6,5 г

Бір шөкім- 12,5 г

Ойланудың алты қалпағы

Үй жұмысы:

1. Сан есім түрлерін қатыстыра отырып,

“ Сандар әлеміндегі қызықтар”

тақырыбында шағын шығарма жазыңдар.

2. «Жаңалық жаршысы». Сан есімдер көптеп кездесетін жаңалықтар жазып келу.

3.

Сау болыңыздар!

Маршруттық карта

Жаттығу шарттарымен таныс

Нені табу керек?

Кітаптан қара

Ережені есіңе түсір

Тапсырманы орында

Ұқсас тапс.үлгісін қара

Өзінді тексер

Үш оқушымен кеңес

Жарай-сың !

Мұғалімнен көмек сұра

Бағала