Етістікті о?ыту

Етістік

• Заттың қимылын, іс-әрекетін, жай-күйін білдіретін cөз табын етістік деп атайды. Етістік не істеді? Не қылды? қайтті? Деген сұрақтарға жауап береді.

Етістік

Тұлғасына қарай

Мағынасына қарай

Объектіге қатысына қарай

• Салт (бар, кел, отыр, жүр, тұр)
• Саба қты (аш, жап, апар, әкел, жаз, ал, бер, айт, сыз, қара)

• Негізгі (айт, аш, бар, жүр, бер)
• Туынды (баста, шегеле, гүлде, арала, сана, тазала)

• Негізгі (бар, кел, сал, жаз, сыз, сөйле, жүр, әкел, оқы)
• Көмекші

а) е (еді, екен, емес), де (деп, десе, деген), ет (етті), жазда (жаздады)

ә) бол, кел, кет, шық, сал

Іс-әрекеттің орындалуына қарай:

• Болымды (айт, оқы, жаз, сыз, бар)
• Болымсыз (айтпа, оқыма, жазба, келген жоқ, айтқан емес)
• Құрамына қарай:
• Дара (бар, кел, көр, бер, күт)
• Күрделі

а) Құрама: етістік+етістік (келіп кет, алып бар)

ә) Құранды: әсім+етістік (жәрдем ет)

б) Қосарлы: (ойланып-толғану)

в) Біріккен: (апар, әкел, әпер, бүйт)

г) Тұрақты: (таяқ жеу, жүрек жалғау)

д) Аналитикалық: етістік+көм.етістік (барып еді)

Етістіктің шақтары

Өткен шақ Осы шақ Келер шақ

• Жедел 1. Нақ осы шақ 1. Болжалды

2. Бұрынғы 2. Ауы спалы 2. Мақсатты

3 . Ауыспалы 3. Ауыспалы

Өткен шақ

Шақ түрі

Жасалу жолы

1. Жедел өткен шақ

Мысал

Етістік (-ды, -ді, -ты, -ті)

Жіктік жалғау

2. Бұрынғы өткен шақ

Етістік (- ған, -ген, -қан, -кен, -ып, -іп, -п)

Жіктік жалғау

Мен бардым

Сен келдің

3. Ауы с палы өткен шақ

Мен барғанмын

Мен барыппын

Етістік (- атын, -етін,

-йтын, -йтін)

Жіктік жалғау

Мен баратынмын

Ен жүретінсің

Осы шақ

Шақ түрі

Жасалу жолы

1. Ауыспалы осы шақ

Мысал

Етістік (-а, -е, -й)

Жіктік жалғау

2. Нақ о сы шақ

Қалып етістігі ( жүр, отыр, тұр, жатыр)

Жіктік жалғау

Күнде барамын

Күнде ойнаймын

Мен жүрмін

Мен отырмын

Келер шақ

Шақ түрі

Жасалу жолы

1. Болжалды келер ша қ

Мысал

Етістік (-ар, -ер, -р, -с)

Жіктік жалғау

2. Мақ сатты келер шақ

Етістік (-мақ, -мек, -пақ, -пек, -бақ, -бек)

Жіктік жалғау

Мен барармын

Сен жүрерсің

3. Ауы спалы келер шақ

Мен бармақпын

Ол айтпақ

Етістік (-а, -е, -й)

Жіктік жалғау

Мен ертең барамын

Етістіктің райлары

Шақ түрі

Жасалу жолы

1. ашы қ рай

мысал

Үш шақтың жасалу жолдары арқылы жасалады

2. Бұйрық рай

Етістіктің бұйрықты түрде жіктелуі арқылы жасалады

Мен келдім

Мен келемін

3. Шартты рай

Мен келейін

Сен бар

Етістік (- са, -се) жіктік жалғау

4. Қалау рай

А ) етістік (- ғы, -гі, -қы, -кі) т.ж. Және кел етістігі

Ә ) етістік (-ғай, -гей,

-қай, -кей) ж.ж.

Б) еті стік (-са, -се) ж.ж. Және игі еді

Сабақ оқысам, мбес аламын

Біздің сабақ оқығымыз келеді

Өқығайсыз келгейсің

Ол барса игі еді

• 1. қалау райлы етістікті табыңыз
• А. Ол шаршап отыр
• В. Бармасам, не болады?
• С. Оның ертерек қайтқысы келген
• Д. Сіз жоғары шығып, тынығыңыз
• Е. Сізбен әдейі амандасайын деп келдім
• 2. Күрделі етістікті табыңыз
• А. Олар сабақ оқып отыр
• В. Балалар мектепте жүр
• С. Сен кешке келесің?
• Д. Ол келмеді
• Е. Сізді күттім

• 3. Етістік нені білдіреді?
• А. заттың атын
• В. заттың сапасын
• С. заттың іс-әрекетін
• Д. Заттың санын
• Е. Заттың көлемін
• 4. Бұйрық райлы етістікті табыңыз
• А. Менің атқаным тимеді
• В. Есіңе мені алғайсың
• С. Бұған тиіспесе игі еді
• Д. Осыны шығара салайық
• Е. Оны кешеден бері көрсетті

• 5. Шартты райлы етістікті табыңыз
• А. Енді қайтып кешікпегейсің
• В. Ойнап сөйле, ойлап сөйле
• С.оны ағама көрсет
• Д. Сабақта болса, түсінер еді
• Е. Егер білгенімде, сұрамас едім
• 6. Туынды етістікті табыңыз
• А. Күз, ақыл
• В. Кел, көр
• С. Ойна, санат
• Д. Мен, оған
• Е. Сен, саған

• 7. етістіктің сөйлемде атқаратын негізгі қызметі қандай?
• А. бастауыш
• В. баяндауыш
• С. толықтауыш
• Д. анықтауыш
• Е. Пысықтауыш
• 8. Қалау райдың жасалу жолын табыңыз
• А. са, се, шы,ші
• В. ңыз, айық, сын
• С. ғы, гі, қы, кі
• Д. У, а, е, й
• Е. Ған екен, ар еді

• 9. Болымсыз етістіктің жұрнағын табыңыз
• А. А, е, й
• В. Са, се
• С. Ба, бе, ма, ме
• Д. Ған, ген, қан, кен
• Е. ғыр, гір, дыр, дір
• 10. Көмекші етістікті табыңыз
• А. жазда
• В. отыр
• С. оқы
• Д. бар
• Е. кел