Б?йры?ты с?йлем

Лепті сөйлем және оның жасалу жолдары

Сұраулы сөйлем және оның жасалу жолдары

Хабарлы сөйлем және оның жасалу жолдары

Сөйлемнің айтылу мақсатына қарай неше түрге бөлінеді?

Бұйрықты сөйлем дегеніміз – бір нәрсені бұйыру, іске қосу, кеңес беру, тілек-өтініш білдіру мақсатында қолданылатын сөйлемді айтамыз.

Бұйрықты сөйлем бірде хабарлы сөйлемге жуық интонациямен,бірде лептік интонациямен айтылады.

-Соған байланысты леп белгісі не нүкте қойылады .

• Бұйрықты сөйлемнің жасалу жолдары
• Бұйрық рай арқылы жасалады;
• Мысалы: Дұшпанға тастай қатты бол, досыңа балдай тәтті бол (мақал).
• Жылай-жырлай өлгенде, арттағыға сөз қалсын!
• Бұйрық рай мен шартты райға –шы, -ші жұрнағы жалғанады.
• - Түндікті жауып, есікті түріп қойшы! Абайға күн түспесін. (М.Ә.)

1. Бұйрықты сөйлемді анықтаңыз.

A) Қазақ жері кенге бай. B) Бұл қандай көл.

C) Елдің бірлігі, ынтымағы нығая берсін.

D) Күн қандай тамаша.

E) Қазақстан – тәуелсіз мемлекет.

2. Бұйрықты сөйлемді көрсетіңіз.

А) Теңге үнемді сүйеді. В) Ақша-халық байлығы.

С) Тиыннан теңге құралады. Д) Теңге ұлттық-валюта.

Е) Ақшаны үнемдей біл.

3. Бұйрықты сөйлемдi көрсетiңiз.

А) Баянауылдың көркi қандай, шiркiн!

B) Ауылға әншiлер келдi С) Мен шебер болар ма екенмiн?

D) Осы жағдай сенiң есiнде болсын

Е) Көкiрегiнде көзi бар

4. Бұйрықты сөйлемді көрсет.

А) Жаздыгүні сендер Астанаға барасыңдар

В) Сен ертең ерте тұр, сабаққа кешігіп қаласың!

С) Мұғалім әдетте сабақты қызықты жүргізеді

D) Әрқашан да күн сөнбейді

Е) Сен Түркияда аз ғана уақыт боласың ба?

5. Әсет ,дүкеннен сүт алып кел . Сөйлемнің түрін анықтаңыз.

а) жақсыз сөйлем в) толымсыз сөйлем

с) құрмалас сөйлем д) атаулы сөйлем

е) бұйрықты сөйлем

6. Бұйрықты сөйлемді көрсетіңіз.

A) Тіл-сарқылмас ғылым.

B) Ақылды адам айтқызбай біледі.

C) Дұшпанға тастай қатты бол.

D) Япырым-ау, қайда сол күндер. E) Көп алғысы көгертер.

7. Бұйрықты сөйлем қандай мағынада қолданылады, табыңыз .

A) Талап ету. B) Көңіл күй білдіру. C) Жалыныш.

D) Сұрау. E) Хабарлау.

8. Бұйрықты сөйлемді көрсетіңіз.

А) Уа, туған жер, маған да бір қарашы! В) Сен кеше келдің бе? С) Туған жер Д) Алматыда қатты жауын болды.

Е) Мен демалайын, жұмысқа сен бар

9. Бұйрықты сөйлемді табыңыз.

А) Балам , жөніңді айт

В) Ойбай-ау,кеше мен осылай деп пе едім

С) Келші, қалқам менің қасыма отыршы

Д) Қандай тамаша көл Е) Түн жым-жырт

10. Бұйрықты сөйлемді табыңыз.

А) Халықтан қайырымдылықты, қариядан байымдылықты үйрен В) Сүйіп істеген іс шаршатпайды. С) Мәуелі ағаш майысқақ.

Д) Құс балапаны үшін тұзаққа түседі.

Е) Өлеңі де жақсы екен.

Жауаптары:

• С
• Е
• Д
• В
• Е
• С
• А
• Е
• А
• А

№

Мысалдар

1

Хабарлы

Жиналыс басталды ма

2

Сұраулы

Аспан шайдай ашық

3

Лепті

Бұл – Байжанның талай келген үйі

4

5

Сізде де арман бар ма екен

Бұйрықты

Қане, жігіттер аттарыңды қамдаңдар

6

Сонша малға жерді қайдан таппақсың

7

Баяндамашыға сұрақ бар ма

8

Түн жым-жырт

9

Ойбай-ау,кеше мен осылай деп пе едім

10

Келші, қалқам менің қасыма отыршы

• Рахмет