Тема: Аула? ?й
Ма?сат: 1. Баш?орт хал?ыны? онотола бар?ан изге байрамдарын, ??р?ф- ????тт?рен я?ыртыу ??м ?а?лау;
2. Балалар?а баш?орт хал?ыны? уйындарына, ауы?- тел ижадына ??й?? уятыу;
3. Баш?орт хал?ына ихтирам, ?орурлы? хист?ре т?рби?л??.
Аула?, аула? ?й — аула? ?й хужалары булма?ан ?йг? йыйыл?ан й?шт?р кис??е; баш?орттар?а й?шт?р?е? берг?л?п эшл?? й?ки к??ел асыу ?с?н йыйылыуынан тор?ан традицион йола.
Аула? — 1. Кеше-?ара булма?ан тыныс буш урын. 2.Буш ?й?? йыйыла тор?ан й?шт?р кис??е.
Ата-?с?л?р ?й?? булма?анда, ?ай?ы ва?ыт — я??ы? ?атын-?ы? йортонда ?тк?релг?н й?шт?р кис??е. ????тт? аула? ?лк?н й?шт?ге ?атын-?ы? ?арауы а?тында бар?ан. Аула??а 14—18 й?шлек ?ы??ар ?ул эше баш?арыу (б?йл??, сиге?), бала? ?у?ыу, тула ба?ыу, к?нк?реш ?йбер??ре ??м кейем-?алым теге? ?с?н йыйыл?ан. ?у?ыра? егетт?р?е л? са?ыра башла?андар. ?ы??ар, ??р кем ??е мен?н алып килг?н а?ы?-т?лекте йыйып, ?ойма?,бут?а, б?леш ?.б. бешерг?н, егетт?р к?ст?н?ст?р килтерг?н. Й?шт?р?е? бер-бере?ен? йылы м?н?с?б?тен к?р??терг? м?мкинлек бирг?н уйындар ойошторол?ан: «к?? б?йл?ш», «й???к ?алыу», «??п?л?к», «йондо? ?анау», «осто- осто» ?.б. Улар?ы уйна?анда м?р?к? язалар бирелг?н: йырлар?а, бейерг?, бер?й й?нлек й?ки ?ош булып ?ыланыр?а, мейес а?лар?а, ?арай?а?ы малды ?анар?а, ?ыу?а барыр?а т??дим ителг?н. Я??ы? ??м парлап бейешк?нд?р, йырлаш?андар, та?ма? ?йтешк?нд?р, улар?а никах ??м ?аил? тема?ы ??т?нл?к итк?н. Егетт?р, ниге???, гармун, ?урай уйна?ан, ? ?ы??ар думбыра,?умы? сиртк?н. Кис ?у?латып ?ына ?й??рен? таралыш?андар.
З?йн?б Биишеваны? “ К?м?етелг?нд?р” романынан ???к
О?а?ламай ?ы??ар ?а кил? башланы. Бында аула? ?ал?ан ?йг? йыйылып, уйнап- к?л?п, йырлап- бейеп, берг?л?п т?н ?тк?ре?, берг?л?п аш бешереп ашау ?ы??ар?ы? ярат?ан ????тт?рене? бере?е ине. Емеш:
- Й?неш, ана ?ы??ар ?а кил?!
Й?неш:
- ?й??к, ?й??к! Инеге?!
Аула? ?йг? са?ырыл?ан ?ы??ар?ан и? элек, бер ту?та? тары ярма?ы, ярты йом?а? а? май к?т?реп, Ба?ыян е?г?не? ике ?ы?ы Сабира мен?н С?ми?? килде.
О?а?ламай ?с??ене? алама ш?лен? т?р?н?п, й?гереп Ш??р? л? килеп етте. Уны? артынса, ?ара? ?хм?тшаны? ??ен? о?шап, а?тан ????п ?арап тор?ан й?шел к??ле у?ал ?ы?ы За?ира, Тулыбай суфый?ы? ила?, йыуаш холо?ло ?ы?ы Х?сбиямал, ?аббас мулланы? ?олонса? ке?ек шыма, йыл?ыр, ?ылыу ?ы?ы Г?лйы?ан аллы- артлы килеп индел?р. За?ира Й?нешк? бер ту?та? тары ярма?ы тоттор?о ла, ш?лен ?анды? ??т?н? ыр?ытып, ?икерт? ба?ып, хужаларса т?рг? у??ы. Ул б?т? ер?? ??ен хужа, баш итеп тота, б?т?н бер кем мен?н д? и??пл?шм?й. Ошо хол?о ?с?н, унан да бигер?к ?ара? ?хм?тшаны? ?ы?ы бул?аны ?с?н Емеш уны яратмай ине. Ул За?ираны хатта аула? ?йг? л? са?ырма?айны, За?ира шу?а ?с итеп, килеп ине? мен?н урынды?ты? т?рен? менеп, ултырып алды ла:
- Ай- ?ай, мин?н баш?а ?ына аула? йыйма?сы бул?андар, ?орса??ылар!. Бына, ?йтм???ге? ?? килдем, в?т!- тип бер ???г? биш яуап ?айтарыр?а ??ерл?неп, б?т? ?ы??ар?а ??ене? у?ал, й?шел к??ен й?р?т?п сы?ты.
Бынан ?у? ?ай?ы ярма, ?ай?ы май, ??т тотоп та?ы бер- нис? ?ы? килде.
Был килтерелг?н н?м?л?р?е Й?неш ихлас к??ел, шат й?? мен?н ?абул итеп тор?о. ?а?анда тотош ??тт? ген? ?айнап, тары бут?а?ы бытылдай башланы. Бут?а бешере?се ?ы??ар:
Бутыр- бутыр бут?а беш?,
Урта?ына май т?ш?,
Килг?н ?уна? бе?г? т?ш?,
Бе??? майлы бут?а беш?,-
тип та?ма?лай- та?ма?лай, уса? тир??енд? бейешеп й?р?н?л?р.О?а?ламай бут?а ла бешеп сы?ты.
- Тары ярма?ы ?ыу?а икег?, ??тт? иллег? ярылырмын, тип ?йт? ти
ул.??тт? ген? бешк?с, ?алай ти? ?лг?р??, тип ?ыуана- ??йл?н?, Й?неш мен?н Сабира уны ?ур а?ас таба??а ?о?толар. Унан бут?а урта?ына ?ы??ар алып килг?н б?т? май?ы ?алып, к?ск? к?т?реп урынды??а, ашъяулы? ??т?н? алып килеп ултырттылар. ?ы??ар ??р ?ай?ы?ы ??е алып килг?н а?ас ?ала?ты тотоп, ашъяулы? янына ярым т???р?к я?ап йыйылыштылар. ?ы??ар башта бик яратып, ??р кем ?? алдынан ?ына тырнап, май?а алмаш- тилм?ш манып, ???пле ген? ашанылар. А?а?, туя башла?ас, шаярыу китте. И? элек у?ал За?ира шаярыр?а кереште:
-Урал тауынан йыл?алар к?нья??а ошолай а?ып т?ш?л?р, ти ул!.- тип, май?ы ?? я?ына йырып еб?р?е.
-Т?нья??а ла а?ып т?ш?л?р, ти,- тип Ш??р? май?ы ?? я?ына йыр?ы.Уны? артынан баш?а шаяндар ?а эй?р?ел?р.Бут?а с?ск? ат?ан к?нба?ыш башына о?шап ?алды.
- Май х??ер ай т?гел, ?ояш булды, - тип к?лд? Сабира. Шаярыу?ан Й?неш т? ситт? ?алманы:
-Ахыр заман етк?с, донъя ошолай бол?ана, ти, ул, ?ы??ар!.- тине л? уны тотош бол?атып еб?р?е. Май?а ?ына й??г?н бут?аны ?ы??ар та?ы ла яратыбыра? ашай башланылар.Шулай ?а ашап б?т?р? алманылар. Туй?андан ?ал?ан бут?аны бер- бере?ен? к?сл?п ?о?ондорор?а керештел?р. ?й эсе сыр- сыу мен?н тулды.
Емеш:
-?ы??ар, ?й??ге? ??п?л?к уйнайы?! ??п?л?к!- тип ?ыс?ырып еб?р?е.
-Уйнайы?! Кем беренсе булып к?? б?йл?й?- тине Ш??р?.
-И? т???? ??ем б?йл?йем!- тине Г?лйы?ан.
Унан ??ене? к??ен, яулы? мен?н б?йл?не л? ?ы??ар?ы пыр ту???ырып ?ыуып тота башланы. ?ы??ар, сыуылдашып й?гереп ?астылар. Л?кин -- улар?ы бик ти? тотоп б?тт?. Бынан ?у? За?ира, С?ми??, Ш??р?л?р к?? б?йл?не. Ахыр яулы? ила? Х?сбиямал?а килеп етте.
Х?сбиямал, бер ни к?рм?г?н х?лд?, ?улдарын ышаныс?ы? ?у?ып, яр?ан осор?а тор?ан кеше т??л? ?ыйыу?ы?, ?ур?а? а?ым мен?н ?ы??ар?ы ?ыуа башланы.
Емеш ?ы??ар?а:
-Шым булы?ы?!- тип бойоро? бир?е.?ы??ар шым булып ая? остары мен?н ген? й?р?н?л?р. Х?сбиямал, и??н урта?ында буш?а ??рм?л?неп й?р?г?с:
-Эй, й?шенеп б?тк?н?еге?! Уйнамайым ?е??е? мен?н!- тип, илам?ырап, яулы?ын сисеп ташланы.
Й?неш:- ?й??ге?, “Бе?, бе?, бе? инек!” уйынын уйнайы?!
Бе?, бе?, бе? инек,
Бе? ун ике ?ы? инек.
Та?талы??а йыйылды?,
Та? ат?ансы ю? булды?. ?ап та ?оп!-
тиг?н са?та Сабиранан баш?а б?т? ?ы??ар ?а тындылар. Кем о?а? т??еп, ??йл?шм?й- к?лм?й ултыра ала, шул е??. Кем и? т?? башлап к?л?, й? ??йл?ш?, уны? ма?лайына сирт?л?р.
Й?неш ( тышта гармун тауышын ишетеп):
-?ы??ар, ана й?шт?р уйын?а китеп баралар, ?й?? улар?ы ла уйнар?а са?ырайы?! К??еллер?к булыр.
?ы??ар шатланып риза булалар.
Й?неш:
-Х??ер мин улар?ы са?ырып кил?м! ?ы??ар, малай?ар, ?й??ге? бе??е? мен?н уйнар?а! (тамашасылар?ы уйын?а са?ыра)
Х?сбиямал:
-?й??ге?, “осто”-ны уйнайы?! ?ы?ы? бит.
( те?елеп ба?ып, тамашасылар мен?н берг? уйнай?ар)
Й?шт?р??н бер??:
-Ярай, ?ы??ар, бе?г? китерг? ва?ыт. Бик к??елле булды!
Емеш:
-Бе?г? л? йо?лар?а ятыр?а к?р?к.
Й?шт?р хушлашып сы?ып кит?л?р.
Й?неш:
-?ы??ар, ?й??ге?, урын ?алып ятайы?.
С?хн? артына сы?ып кит?л?р.
