Саба?ты? ма?саты: ?ыздар ?ауымымен сырласа отырып, оларды? т?рбиесіне к??іл б?лу, эстетикалы? т?рбие беру, олар?а салт – д?ст?рді ?йрету, олармен пікірлесе отырып, ?здерін мазалап ж?рген с?ра?тары болса, со?ан жауап табу, еркін ?з ойларын ашып айту?а баулу.
Дамытушылы?: о?ушыларды? бойында?ы жеке ?абілеттері мен таланттарын, ойлау шеберлігін, с?йлеу м?дениетін дамыту.
К?рнекілік: ана, бала, отбасы туралы на?ыл с?здер жазыл?ан плакаттар, т?рлі т?сті шарлар.
Ж?ргізуші: С?леметсіздер ме, ??рметті, сымбатты, ?ыздарымыз! Б?гінгі «Арулар – асыл жандар» атты ой – тол?ау кешіне ?ош келді?іздер!
Ж?ргізуші: Мен ?аза? ?ыздарына ?айран ?алам,
Жанары жаны жаздай жайра?да?ан
. «?ыз ?ссе – елді? к?ркі» деген с?зді
?апысыз ?алай айт?ан ?айран бабам?! – демекші, ?аза? хал?ы ?ыз баланы ертеден сыйлап, ?ызды г?лге те?еп, «?ыз ?ссе – елді? к?ркі» дегендей, ?ыз баланы? ?р отбасына ерекше с?н беріп отыратыны белгілі. ?зіне т?н таби?и ерекшелігімен бірге олар?а т?рбие беретін ортаны? да айтарлы?тай ?серіні? бар екені рас. Ал, олар?а д?рыс т?рбие беріп, ?мір атты ке? арналы тіршілікке жол сілтеу – бірінші ата – ана міндеттері дейтін болса?, екінші кезек – ?анатын ?атайтып, болаша??а жол сілтеп, ?арлы?аштай ?шыратын мектеп ?ясыны? ы?палы. ?ыз баланы? ал?аш?ы ?алыптасуы, оны? к?пшілік ортасында ?зін – ?зі ?стай білуінен, достарымен тіл табысып, сондай – а? мектеп табалдыры?ын аттап, ал?аш рет к?пті? ортасынан т?суінен бай?алып жатады. Мектеп – білім берумен ?атар та?ылымды т?лім – т?рбие т?рлерін ?йымдастыратын ?неге ордасы. ?ыз баланы ??рметтеп, оларды? алдында д?рекі с?йлемей, ізетті болуды, ер т?рманы ?шекейленген с?лу жор?аларды ?ыздарына, ?арындастарына мінгізуді, киімні? с?ндісін, алтынды б?йымдарды? жа?сысын ?ыздарына тарту етуді д?ст?рге айналдырды.
1 – б?лім: С?ра? – жауап.
Ж?ргізуші: Жас ару – жас ??мырды? тал?амысы?,
?уант?ан ?рбір ?йді арманысы?.
Д?л ?азір алдымызда сыналарда
Сан с?ра?тан с?рінбей сам?ап ?ш?ын,- дей келе с?ра? - жауап б?ліміне ша?ырамын. Мен ?ой?ан с?ра?тар?а жауап беріп к?рі?іздер.
Ж?ргізуші: ?ыз баланы? т?рбиесі ?ашанда аса м?нді. ?ыз б?гін ?ке – шешесіні? ?она?ы болса, ерте? бір ша?ыра?ты? оша?ыны? с?ні. Болаша? ?рпа?ты? ?з ?атарынан озары да ?ыз бен ?ыз т?рбиесіне байланысты. ?аза? ?ызына т?н міндеттрден кім ?андайын ме?геретін ж?нінде ж?не ?андай міндетті ат?ара алатындары?ызды айты?ыздар. Ол міндеттер: айран ?йту, алаша то?у, ас пісіру, іс тігу, нан басу, сиыр сауу, ?ршы? ?йіру, кепе кесу, т.б. (?р ?ызды? жауабы мен іс н?тижесі к?рсетіледі.)
Т?н с?лулы?ы – те?із бетіндегі к?піршігі мол тол?ын.
Жан с?лулы?ы – б?л тере?дегі а?ын.
Осы екі ?асиет бір адамны? басында ?штаса,
??мыр бойы айналайын н?р?а б?леп ?тер еді.
Бет пішіні келіскен, с?зі сыпайы,
?зі ?депті, с???а? бойлы, тере? ойлы ?ыз – Ару.
С?зі ?ткір, ?зі пысы?, ?рескелдікті с?ймейтін,
Болмашы?а пісіп, к?лмейтін, келбетті ?ыз – С?лу.
Істесе ?йіріп, с?йлесе б?йырып, баурап алатын
?зі бірден к?зге т?се ?оймайтын ?ыз – К?рікті.
Баппен біліп т?ратын ?ыз – ?демі.
Дене бітісі жина?ы, с?зі салма?ты ?ыз – Ажарлы.
4 – б?лім: Салт – д?ст?р.
Ж?ргізуші: ?рбір ?ыз бала бой жетіп, ?ке – шешені? аясында б?л?а?та?ан д?уренін ?алдырып, бас?а бір елге келін боп т?сіп келіншек аттанады. ?ыздарын т?рмыс ??ру?а ?зірлеуге ?ай халы? болсын зор м?н берген. М?ны ?ызыны? бар?ан жердегі ?мірі жа?сы болуыны?, ба?ытты болуыны? кепілі деп білген. Хал?ымыз ?йел – ана, ?ыз д?ниеге тіршілік ?келуші, барша тіршілікті? бастауы, к?ркемдік пен жылылы? к?зі, шуа? пен мейірім ?лемі, ?мірді? с?ні деп ?асиет т?тып, о?ан к??іліні? т?рінен орын беріп арда?тап аяла?ан.
Олай болса, ?азір сіздерге к?неден ?ал?ан салт – д?ст?р, ?дет – ??рып, р?сім, к?не с?здерді таратамын, ал сіздер сол с?здерді? ма?ыналарын ашып к?рі?іздер.
1. Баста??ы (салт) – жастар «баста??ы» деп аталатын тама? істеп бас ?осады. ?йді? ?лкендері жол ж?ріп кеткенде ауыл жастары сол ?йге жиналып, жолаушыларды? жолда басы ауырмасын, баста??ы жаса дейді. Оны? м?ні – жастарды? сол ?йде ойын – сауы? жасап бас ?осуы.
3. Же?гетай – ?аза? ??ымында же?ге атаулы ?ыз бен жігіт сырыны? ?олсанды?ы. Жігіт же?гесі де, ?ыз же?гесі де біріні? ?тініші мен біріні? тілегін жа?ызбалатып жеткізуші.
4. Бауырына салу (??рып) – баласы жо? адамдар біреуді? баласын асырап алуы, я?ни бауырына салуы ежелден бар ?а?ида.
5. К?де – ?алы?сыз ?ыз болса да, к?десіз к?йеу болмайды деген с?з бар. Салт бойынша ??да т?скеннен кейін, к?йеу тарапынан ырым – жырым, жол – жораны? орындалуы талап етіледі. Сол жораны? е? мы?тысы – киіт.
6. К?рімдік – жа?а ту?ан бала?а, жас келінге, бота?а, т.б. ?йге келушілерді? ?лгілерді ал?аш к?рген с?тінде к?рімдік с?рау д?ст?рі.
5 – б?лім. Пікірталас
Ж?ргізуші: «А?ылды ?ыз білімге ж?гірер, а?ылсыз ?ыз с?зге ілігер» осы та?ырыпта ?здері?ізді? ой – пікірлері?ізді айтып, осы с?збен нені ??ынамыз, б?л с?зді естігенде, сіз не жайында ойланасыз? Мысалы, (пирсинг, кіндік жала?аштау, темекі шегу, т.б.) с?йкімсіз ?ылы?ты ?ыздар жайлы, оларды ?алай то?татса деп ойлайсыздар? (?ыздар ?ауымы ?з пікірлерін орта?а салады.)
Ж?ргізуші. «?ыз ?ылы?ымен» дейді ата ?аза?. ?ыздарымызды? а?ылды, ?лгілі, мейірімді, инабатты болуы алдымен ата – анасынан, екіншіден, білім ордасынан басталады. «Болмаса? да ??сап ба?» деп, ?лы Абай айт?андай, ?ыз балалар осындай ?асиеттерді ме?геруге талпынуы керек. Арамызда ару да ?сем, с?лу да к?рікті, ?демі де ажарлы ?ыздар к?п болсын! Сонды?тан да ?ыздарды аялай білейік!
Сабақтың мақсаты: қыздар қауымымен сырласа отырып, олардың тәрбиесіне көңіл бөлу, эстетикалық тәрбие беру, оларға салт – дәстүрді үйрету, олармен пікірлесе отырып, өздерін мазалап жүрген сұрақтары болса, соған жауап табу, еркін өз ойларын ашып айтуға баулу.
Дамытушылық: оқушылардың бойындағы жеке қабілеттері мен таланттарын, ойлау шеберлігін, сөйлеу мәдениетін дамыту.
Көрнекілік: ана, бала, отбасы туралы нақыл сөздер жазылған плакаттар, түрлі түсті шарлар.
Жүргізуші: Сәлеметсіздер ме, құрметті, сымбатты, қыздарымыз! Бүгінгі «Арулар – асыл жандар» атты ой – толғау кешіне қош келдіңіздер!
Жүргізуші: Мен қазақ қыздарына қайран қалам,
Жанары жаны жаздай жайраңдаған
. «Қыз өссе – елдің көркі» деген сөзді
Қапысыз қалай айтқан қайран бабам?! – демекші, қазақ халқы қыз баланы ертеден сыйлап, қызды гүлге теңеп, «Қыз өссе – елдің көркі» дегендей, қыз баланың әр отбасына ерекше сән беріп отыратыны белгілі. Өзіне тән табиғи ерекшелігімен бірге оларға тәрбие беретін ортаның да айтарлықтай әсерінің бар екені рас. Ал, оларға дұрыс тәрбие беріп, өмір атты кең арналы тіршілікке жол сілтеу – бірінші ата – ана міндеттері дейтін болсақ, екінші кезек – қанатын қатайтып, болашаққа жол сілтеп, қарлығаштай ұшыратын мектеп ұясының ықпалы. Қыз баланың алғашқы қалыптасуы, оның көпшілік ортасында өзін – өзі ұстай білуінен, достарымен тіл табысып, сондай – ақ мектеп табалдырығын аттап, алғаш рет көптің ортасынан түсуінен байқалып жатады. Мектеп – білім берумен қатар тағылымды тәлім – тәрбие түрлерін ұйымдастыратын өнеге ордасы. Қыз баланы құрметтеп, олардың алдында дөрекі сөйлемей, ізетті болуды, ер тұрманы әшекейленген сұлу жорғаларды қыздарына, қарындастарына мінгізуді, киімнің сәндісін, алтынды бұйымдардың жақсысын қыздарына тарту етуді дәстүрге айналдырды.
1 – бөлім: Сұрақ – жауап.
Жүргізуші: Жас ару – жас ғұмырдың талғамысың,
Қуантқан әрбір үйді арманысың.
Дәл қазір алдымызда сыналарда
Сан сұрақтан сүрінбей самғап ұшқын,- дей келе сұрақ - жауап бөліміне шақырамын. Мен қойған сұрақтарға жауап беріп көріңіздер.
1. Халық арасына бойжеткен қыз ажарына қарай алтыға бөлінген. Соларды атап өтсеңіз? «Әдемі қыз, көрікті қыз, әсем қыз, ажарлы қыз, шырайлы қыз, ару қыз)
2.Қазақ халқында халықтың құрметіне бөлінген, ақылына көркі сай ару қыздарды атаңыз? «Мәншүк Мәметова, Әлия Молдағұлова, Күләш Бәйсейтова, Роза Рымбаева, Мақпал Жүнісова, Роза Бағланова, Бибігүл Төлегенова)
3. Қыз балаларға арналған атауларды атаңыз? (қыз, бойжеткен, келіншек, әйел, жар, ана, апа, әже, қарындас, сіңлі)
4. Қазақ қыздарының әшекей бұйымдарын атаңыз? (шолпы, шашбау, сырға, білезік, жүзік, шашқап, шоқ, шаштеңге, үкі, күміс түйме, балдақты сақина, қобдиша, талмоншақ, қолазы, маңдайша, т.б.)
5. Қыздың бойына тән қылықтарын атап көрсетіңіз? (нәзіктік, сұлулық, сыпайылық, әдемілік, рухани байлық, сүйіспеншілік, кішіпейілділік, инабаттылық)
6. Анасы қыз баланы жастайынан қандай міндеттерге үйретеді? (үйді таза ұстауға, ас пісіру, шәй құю, кесте тігу, т.б)
7. Қазақ қызының ұлттық киімін атаңыз? (көйлек, сәукеле, тақия, желетке, ішік, белдік, етік, кеудеше, т.б.)
2 – бөлім: Мақал – мәтел.
Жүргізуші: Сәулетті ана болғанда даналық ұрпақ болады. Олар бүгінгі мектеп қабырғасында оқып жүрген қыздар. Болашақтың тамыры, қоғамның негізі, тарихтың көзі – жайнаған осы жауқазындар. Қыз – өмірдің қызғалдағы, қыздар – болашақ ана, бақыт – байлық ошағы, адамзаттың ойы өркендеп, тәлім – тәрбие алатын қасиеттің ұясы. Ал әйел – сол қасиетті ұяның алтын тірегі, отбасының ұйтқысы. Халық аузында қыздар туралы мақал – мәтелдер аз емес. Сол мақал – мәтелдерді атаңыздар.
1. Ақылды қыз білімге жүгірер, ақылсыз қыз сөзге ілігер.
2. Қыздың қырық жаны бар.
3. Жақсы қыз – жағадағы құндыз.
4. Қыздың қабағында құт бар.
5. Қыздың қабағы күлімдесе – құт келеді.
6. Қыз өссе елдің көркі, гүл өссе жердің көркі.
7. Қыздың көзі қызылда.
8. Қыздың жолы жіңішке.
9. Қызым саған айтам, келінім сен тыңда.
Ән: «Мен қазақ қыздарына қайран қалам»
3 – бөлім: Өнер көрсету.
Жүргізуші: Қыз баланың тәрбиесі қашанда аса мәнді. Қыз бүгін әке – шешесінің қонағы болса, ертең бір шаңырақтың ошағының сәні. Болашақ ұрпақтың өз қатарынан озары да қыз бен қыз тәрбиесіне байланысты. Қазақ қызына тән міндеттрден кім қандайын меңгеретін жөнінде және қандай міндетті атқара алатындарыңызды айтыңыздар. Ол міндеттер: айран ұйту, алаша тоқу, ас пісіру, іс тігу, нан басу, сиыр сауу, ұршық үйіру, кепе кесу, т.б. (Әр қыздың жауабы мен іс нәтижесі көрсетіледі.)
Келесі тыңдайтындарыңыз оқушылардың орындауында сымбатты әрі сұлу қыздарымызға арналған ақын өлеңдерінен үзінді. Қабыл алыңыздар!
«Қыздарға» М. Шаханов.
Тән сұлулығы деген бар, жан сұлулығы деген бар,
Тән сұлулығы – сыртқы көз арбар көрініс.
Жан сұлулығы – бұл әйелдің ішкі дүниесі,
Сезім шынайлылығы, мінез байлығы,
Пейілі кеңдігі, ар алдында адалдығы.
Тән сұлулығы – теңіз бетіндегі көпіршігі мол толқын.
Жан сұлулығы – бұл тереңдегі ағын.
Осы екі қасиет бір адамның басында ұштаса,
Ғұмыр бойы айналайын нұрға бөлеп өтер еді.
Бет пішіні келіскен, сөзі сыпайы,
Өзі әдепті, сұңғақ бойлы, терең ойлы қыз – Ару.
Сөзі өткір, өзі пысық, өрескелдікті сүймейтін,
Болмашыға пісіп, күлмейтін, келбетті қыз – Сұлу.
Істесе үйіріп, сөйлесе бұйырып, баурап алатын
Өзі бірден көзге түсе қоймайтын қыз – Көрікті.
Баппен біліп тұратын қыз – Әдемі.
Дене бітісі жинақы, сөзі салмақты қыз – Ажарлы.
4 – бөлім: Салт – дәстүр.
Жүргізуші: Әрбір қыз бала бой жетіп, әке – шешенің аясында бұлғақтаған дәуренін қалдырып, басқа бір елге келін боп түсіп келіншек аттанады. Қыздарын тұрмыс құруға әзірлеуге қай халық болсын зор мән берген. Мұны қызының барған жердегі өмірі жақсы болуының, бақытты болуының кепілі деп білген. Халқымыз әйел – ана, қыз дүниеге тіршілік әкелуші, барша тіршіліктің бастауы, көркемдік пен жылылық көзі, шуақ пен мейірім әлемі, өмірдің сәні деп қасиет тұтып, оған көңілінің төрінен орын беріп ардақтап аялаған.
Олай болса, қазір сіздерге көнеден қалған салт – дәстүр, әдет – ғұрып, рәсім, көне сөздерді таратамын, ал сіздер сол сөздердің мағыналарын ашып көріңіздер.
1. Бастаңғы (салт) – жастар «бастаңғы» деп аталатын тамақ істеп бас қосады. Үйдің үлкендері жол жүріп кеткенде ауыл жастары сол үйге жиналып, жолаушылардың жолда басы ауырмасын, бастаңғы жаса дейді. Оның мәні – жастардың сол үйде ойын – сауық жасап бас қосуы.
3. Жеңгетай – қазақ ұғымында жеғге атаулы қыз бен жігіт сырының қолсандығы. Жігіт жеңгесі де, қыз жеңгесі де бірінің өтініші мен бірінің тілегін жағызбалатып жеткізуші.
4. Бауырына салу (ғұрып) – баласы жоқ адамдар біреудің баласын асырап алуы, яғни бауырына салуы ежелден бар қағида.
5. Кәде – қалыңсыз қыз болса да, кәдесіз күйеу болмайды деген сөз бар. Салт бойынша құда түскеннен кейін, күйеу тарапынан ырым – жырым, жол – жораның орындалуы талап етіледі. Сол жораның ең мықтысы – киіт.
6. Көрімдік – жаңа туған балаға, жас келінге, ботаға, т.б. үйге келушілердің әлгілерді алғаш көрген сәтінде көрімдік сұрау дәстүрі.
5 – бөлім. Пікірталас
Жүргізуші: «Ақылды қыз білімге жүгірер, ақылсыз қыз сөзге ілігер» осы тақырыпта өздеріңіздің ой – пікірлеріңізді айтып, осы сөзбен нені ұғынамыз, бұл сөзді естігенде, сіз не жайында ойланасыз? Мысалы, (пирсинг, кіндік жалаңаштау, темекі шегу, т.б.) сүйкімсіз қылықты қыздар жайлы, оларды қалай тоқтатса деп ойлайсыздар? (қыздар қауымы өз пікірлерін ортаға салады.)
Жүргізуші. «Қыз қылығымен» дейді ата қазақ. Қыздарымыздың ақылды, үлгілі, мейірімді, инабатты болуы алдымен ата – анасынан, екіншіден, білім ордасынан басталады. «Болмасаң да ұқсап бақ» деп, ұлы Абай айтқандай, қыз балалар осындай қасиеттерді меңгеруге талпынуы керек. Арамызда ару да әсем, сұлу да көрікті, әдемі де ажарлы қыздар көп болсын! Сондықтан да қыздарды аялай білейік!
Қыз, бозбала, бойжеткен, келін, ана,
Бәрі де кезінде дара тұлға.
Ұрпағымыздың ойласаң болашағын
Қызды сыйла, жамағат, қызды сыйла!, - дей отыра бүгінгі кешімізді аяқтаймыз.
