Саба?ты? та?ырыбы: ?деби тіл мен мэтінні? байланысы. Саба?ты? ма?саты:
а) білімділік: о?ушылар?а эдеби тіл мен мэтінні? байланысы жайлы толы?
м?лімет бере отырып оларды? ой-пікірін ?алыптастыру.
э) дамытушылы?: ой-?рісін, ойлау белсенділігін, с?йлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, с?здік ?орын молайту.
б) т?рбиелік; елін, жерін, Отанын ?адірлеуге, адамгершілікке, адалды??а,
е?бекс?йгіштікке тэрбиелеу.
Саба?ты? т?рі: ?алыпты саба?.
Саба?ты? эдісі: т?сіндіру, суреттеу, салыстыру, с?ра?-жауап, с?здікпен ж?мыс, ба?алау, бекіту, ?орытындылау.
Саба?ты? к?рнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе ?а?аздары, тірек сызбалар.
Саба?ты? формалары: жеке баламен, топпен, сынып ?жымымен ж?мыс ж?ргізу.
Саба?ты? типтері: ?йымдастыру кезе?і, ?й тапсырмасын с?рау, жа?а саба?ты т?сіндіру, ?орытындылау, ба?алау.
Саба?ты? барысы:
а) ?йымдастыру кезе?і. р
1. Сэлемдесу.
- Кезекші мэлімдемесі.
- Журнал бойынша т?гелдеу,
- Жа?а саба?ка дайынды?.
э) ?й тапсырмасын с?рау.
- ?ткен саба?та ?тілген ережені с?рау.
- Жатты?у ж?мысыны? орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
- Дэптерлерін алмастыру.
- О?ушыларды? берген жауаптарына ?арай білімдерін ба?алау.
б) Жа?а саба?ты т?сіндіру.
Б?гінгі жа?а саба?та о?ушылар?а «?деби тіл мен мэтінні? байланысы» та?ырыбы жайлы т?сіндіремін.
?деби тілді? ?мір с?ріп, дамуы, ?о?амды? ?ызметі негізінен жазба эдебиетпен байланысты. эдеби тілді? эр т?рлі ?асиеттерін, мысалы, нормалы?, ж?йелік сипаттарын, дамуын, ?о?амды? ?ызметтеріні? алуан т?рлі екенін танып-білу ?шін жазба эдебиетті? ?р т?рінен мысалдар келтіріп отырмын. Ол мысалдар жеке с?йлемдер ?ана емес, ?лкен-?лкен ?зінділер болып та келеді. ?детте ондай ?зінділерді м?тін деп атайды. Я?ни, мэтін деп айтыл?ан ой-пікірді?, белгілі бір шы?армашылы? ж?мысты?, біреуді? шы?армасыны? не оны? ?зіндісіні? ?а?аз?а т?скен немесе ауызша айтыл?ан т?рін айтады. Мэтін ?зара байланысты бірнеше с?йлемнен т?рады да, оларда?ы ойлар жина?талып келіп, авторды? (жазушыны?, ?алымны?, зерттеушіні? жэне т. б.) белгілі бір пікірін, к?з?арасын білдіреді. Ол к?ркем шы?арма да, публицистикалы? шы?арма да, ?ылыми е?бек те болуы м?мкін. ?ылыми е?бек ?р т?рлі ?ылым саласына, мысалы, биология, астрономия, экономика, медицина, химия, математика, тіл білімі, тарих, эдебиет, физика, техника жэне т. б. ?атысты болып келеді.
Мэтіннен эдеби тілді? с?здік ??рамын, с?з байлы?ын, с?з ?олданылуыны? ма?ыналы? ерекшеліктерін, арнайы с?здерді?, терминдерді?, жа?а с?здерді?, жергілікті с?здерді?, бас?а тілден с?з алу, т?ра?ты тіркестер мен ма?ал-мэтелдерді? ?олданылу сипатын к?ріп, ай?ындаймыз.
Тілді? негізгі ма?ыналы б?лшегі с?здер (лексика) екені, ал оны? ?зі жеке дыбыстардан т?ратыны белгілі. Дыбыстарды? ?олданылу ерекшеліктері мен сипаты да, дыбысты? (?ндестік) за?дылы?тарыны? ?олданылу ше?бері де мэтіннен жэне содан алын?ан жеке с?йлемдер мен с?здерді? ?олданылуынан к?рініп отырады.
Тіл ойды білдірумен байланысты болса, ойды білдіре алатын е? кіші тілдік б?лшек — с?йлем. С?йлемні? ??рылымы мен ??рылысы, с?здерді? бір-бірімен байланыс?а т?сіп барып с?йлем ??рауы, жеке с?здерді? с?йлем ішінде синтаксистік ?ызмет ат?арып, с?йлем м?шесі болуы, с?йлемні? т?рлері, т?л с?з, с?здерді? жасалуы мен оны? жолдары жэне т. б. тілдік ??былыстар мэтіннен, мэтінді ??райтын жеке с?йлемдерден к?рініп отырады да, солар ар?ылы т?сініліп ай?ындалады.
Адамдар бір-бірімен тіл ар?ылы т?сінісетін болса, сол тілді? басты ??ралы - с?з. Я?ни, с?з дегеніміз - затты?, т?рлі ??былысты?, ?имыл-эрекеттерді? атауы. ?рбір с?зді? білдіретін жеке ??ымы болады. Мысалы, ?ар деген с?зді? білдіретін ??ымы - т?еі а?, сал?ын, еріп, су?а айналатын зат. Парта - а?аштан жасал?ан окушыны? мектептегі ??ралы, отыратын орны.
Міне, осылайша жа?а саба?ты т?сіндіріп бол?ан со? жатты?у ж?мыстарын орындатамын. Ал?аш?ы орындалатын тапсырма: 4-жатты?у ж?мысыны? орындалу шартын т?сіндіремін: Берілген с?здерді? ?андай ??ымды білдіретінін, я?ни ма?ынасын аны?та?дар. Синоним с?здерді іріктеп алып, солар бойынша бірнеше с?йлем не ша?ын мэтін ??ра?дар.
Келесі орындалатын тапсырма: 5-жатты?у ж?мысыны? шарты: ?ле?ді мэнерлеп о?ы?дар. Ауыспалы ма?ына?а ие болып т?р?ан с?здерді теріп жазы?дар.
Келесі орындалатын тапсырма: 6-жатты?у ж?мысыны? шарты: Байыр?ы т?бір с?здерді, ж?рна? ар?ылы жасал?ан с?здерді, с?здерді? бірігуі, ?осарлануы, тірКесуі ар?ылы жасал?ан с?здерді ба?ан-ба?ан бойынша бір-бірінен ажыратып жазы?дар.
Келесі орындалатын тапсырма (ауызша т?рде): 7-жатты?у ж?мысыны? шарты: Мэтінді мэнерлеп о?ып, онда?ы орыс тілінен енген с?здерді ата?дар. Мэтіндегі ой б?ліктерін
аны?та?дар. Мэтінде ?ай жылдарда?ы о?и?а к?рініс тап?ан? Орыс с?здеріні? ену себебін айты?дар.
Келесі орындалатын тапсырма: 8-жатты?у ж?мысыны? шарты: Орыс тілінен енген мына с?здерді ?атыстырып с?йлем??ра?дар.
Келесі орындалатын тапсырма: 9-жатты?у ж?мысыны? шарты: Бас?а тілден енген мына с?здерді к?шіріп жазып, оларды? ?алай жазылатынын ??ып алы?дар. Орфографиялы? норма?а ?атысын аны?та?дар.
Келесі орындалатын тапсырма: 10-жатты?у ж?мысыны? шарты: Мэтінді о?ы?дар. ?арамен жазыл?ан с?здерді с?здік дэптерлері?е к?шіріп жазып, ма?ынасын т?сініп алы?дар. Жыл?ы малына жэне оны? ер-т?рманына ?атысты с?здерді т?гелдей атап шы?ы?дар.
Саба?ты? ?орытындысы:
- С?ра? ?ою ар?ылы жа?а саба?ты ?орытындылаймын.
- О?ушыларды? берген жауаптарына ?арай білімдерін ба?алаймын.
- ?йге тапсырма: 11-жатты?у ж?мысыны? орындалу шартын т?сіндіремін: Мэтінді
р?лге б?ліп о?ы?дар. Шешендік с?здерге мэн беріп, одан ?лгі алы?дар. С?здерді?
ма?ыналы? топтарын саралап жазы?дар (синоним, омоним, антоним).
Тексердім: