Тама?тану

«Дұрыс тамақтану-денсаулық

кепілі»

2 ә сыныбы

Бекжанова Б.С.

Бекжанова

Балиса

Сембаевна

Мақсаты:

1. Дұрыс тамақтану туралы

білімдерін жүйелеу, кеңейту.

Тазалық гигиенасы туралы

ережелерді қайталау.

2. Дүниетанымын, ой - өрісін пәнге

деген қызығушылығын арттыру. 3. Дұрыс тамақтана

білуге тәрбиелеу.

Дәрумендер туралы не білесің?

Дәрумендердің қызметі қандай?

Дәрумендер - жеміс-жидек, көкөніс, ет,

сүт өнімдері, балықтан жасалған тағамдарда болады.

Дәрумен (Витамин) – адам тіршілігіне, ағзадағы

зат алмасудың бірқалыпты болуы үшін

өте қажет.Тағамның құрамында дәрумен

жеткіліксіз болса адам әртүрлі ауруға

шалдығады.

Дәрумендерді қайдан аламыз?

Олардың қызметі қандай?

• A дәрумені – бойдың өсуіне, жақсы көру қабілетіне, теріні қорғауға септігін тигізеді. Ол сәбіз, қырыққабат, қымыздық, ас бұршағы, асқабақ, жұмыртқа, сары май, ірімшік, рауғаш, қаймақта болады.
• B1, B2 дәрумендері - жүйке жүйесінің және бұлшықеттердің қызметін реттейді. Бұл дәрумен картоп, соя, қызанақ, бауыр, жұмыртқа, сүт, ірімшік, қара нан, ет, балықта кездеседі.
• В6 дәрумені ағзаға жетіспесе, қан азайып кетеді. Адамның тамаққа тәбеті болмайды. В6 дәрумені бидайда, күріш жармасында, бауыр, ет, бүйрек, жұмыртқада болады .

В12 дәрумені жетіспесе, адам жемсау (зоб) ауруына шалдығады. Сондықтан піскен ет, бауыр, бүйрек, жұмыртқа, сүтті тұтыну керек. Тез шаршап қалатын болсаң, онда ағзаға С дәрумені жетіспейді деген сөз. Бұл дәрумен балдыркөк, брокколи, қырыққабат, қияр, шалқан, тәтті бұрыш, қарбыз, шалғам, сәбіз, алма, апельсин, бүлдірген, жүзім, алмұрт қызанақта болады.

D дәрумені - қаңқаны нығайтады. Ағзадағы кальций мен фосфорды реттейді. D дәрумені саңырауқұлақ, жұмыртқа, сүт өнімдерінде, балық майы құрамында болады.

Е дәрумені - бұлшық еттердің қызметін жақсартады. Ол өсімдік майының, жаңғақтық, бұршақ пен жүгері және көкөністің құрамында көбірек болады. Сондай-ақ бауырда, жұмыртқада, сүттің құрамында бар.

«А» дәрумені

1. Дұрыс тамақтану дегеніміз не?

2. Қандай заттар тағам құрамына кіреді?

«Д» дәрумені 1. Тамақтанудың негізгі ережелерін ата? 2. Тамақтану ережесін бұзу қандай

зардаптарға әкеп соғады?

«С» дәрумені 1. Қандай тағам түрлерін білесіңдер? 2. Тамақтану ережесін бұзу қандай

зардаптарға әкеп соғады?

«Дастархан басында сақталатын

ырым - тыйымдар

1. Нанды бір қолмен сындыруға болмайды. 2. Тамақты жатып ішуге болмайды. Дені сау адам дұрыс

отырып тамақтанады. Ал отыра алмайтын адам жатып

ішеді. Сондықтан мүгедек адамның қылығын жасама.

Дұрыс отырмаймын деп денсаулығыңды бұзып алма. 3. Ас үстінен аттама Астан үлкен емессің 4. Әкесі отырғанда баласына бас тартылмайды. 5. Дастарханға бірінші нанды әкеліп қояды 6. Ас ішкен ыдысты төңкеріп қоюға болмайды 7. Ас ішіп болған соң «тойдым» деуге болмайды, «қанағат»

деу керек. 8. Қонаққа сынық ыдыспен ас беруге болмайды. Себебі

сынық ыдыспен ас беру – қонақты сыйлағандық. Және

сынық ыдыспен ас ішу – жаман ырым. Бүл жүзің сынып,

көңілің жарым болсын дегенді білдіреді. 9. Дастарханнан аттауға болмайды. 10. Өле жегенше Ағайынмен бөле же. 11. Ас ішу кезінде ізет, сыйласым, инабаттылық рәсімдері

сақталу керек.- Халық қуанышты да, қайғыны да

дастархан басында бөліскен. Өсиет айту, бата беру, достасу

бәрі де дастархан басында шешілген. Сондықтан да халық дастарханды «Құтхананың берекесі» деп қасиет тұтады

Белок /акуыз/

Көмірсутек

Ет

Тауық

Май

Жеміс жидектер

Балық

Зәйтүн майы

көкөністер

Тез көмірсутектер

Сұйық май

чипсы

жұмыртқа

Овсяное каша

Сүт өнімдері

Кириешки

Жаңғақтар

Жіне басқа кашалар

Газдалған сусындар

Ұн тағамдары

Роллтон яғни тез дайындалатын тамақтар

Зиянды тағамдар

Күнделікті пайдаланылатын тағамдар

Д ұрыс тамақтану пирамидасы

Дұрыс тамақтану шарттарына сай адам белгіленген уақытта тамақтануы керек, әр тамақ ішу арасы 4-5 сағат болуы тиіс.

• Таңертеңгі ас міндетті түрде ыстық және күнделікті адамға қажетті калорияның 20-25 пайызын құрауы керек. Ал екінші таңертеңгі ас күндізгі калория мәзірінің 10-15 пайызын құрайды.
• Түскі астың бірінші жане екінші ыстық тамақтан тұрғаны абзал.Түскі тамақ ет, балық, сүзбе, ірімшік секілді куатты тамақтан даярланады. Бұларға қосымша міндетті түрде көкөніс салаты ұсынылады.Түскі астың қуаттылығы тәуліктік мәзірдің 30-35 пайызын құрауы тиіс.
• Кешкі ас мәзірінде мүмкіндігінше ұннан, жармадан даярланған тамақтар, сүт өнімдері, көкөністерден дайындаған тамақтар, жеміс жидектер болуы керек. Оның құндылығы –тәулікік мәзірі қуатының 20-25 пайызы.

Су ағзаға қажетті қанның мөлшерін реттеп, дененің қалыпты температурасын сақтап тұруға көмектеседі. Су ағзаға тамақтармен сусындармен сіңеді. Мектеп жасындағы бала күнделікті 1, 2 литр су ішуі керек. Өйткені балалар қимылдағыш, дене шынықтыру сабағына барады, сондықтан термен бірге су көп жоғалтады. Кампот, үйде даярланған шырын т.б сусындармен қатар балаға күн сайын таза, сапалы су ұсынып отырған дұрыс.

Тамақтану сауаттылығының бес негізі

“ Кітап - өмір ұстазы. Сондықтан жастар кітап оқуды күнделікті әдет қылуы тиіс. Кітап оқымай өмірді білу, білім алу мүмкін емес. С. Қожамқұлов

1) Тамақ құрамында негізгі қ оректік заттардың

болуы (нәруыз, май, көмірсу);

2) Тамақ рационында қосымша заттардың болуы

(витаминдер, микроэлемент);

3) Тамақ нәрлігі адам жасына, денсаулық күйіне,

табиғат климатына байланысты;

4) Тәулік бойынша тамақтану тәртібінің мөлшерін сақтау;

5) Тамақтанудың санитарлық – гигиеналық нормаға сай болуы.

• Тамақтану тәртібі

• Ас қабылдауда белгілі бір уақытқа бағыну,  сондай - ақ тамақтану кезінде астың мөлшерін және мәзірін сақтау деген ұғымды білдіреді. Тамақтану режиміне мына төиендегі принциптер енеді.
• Бірінші, тамақтану барысында тәуліктік кесте белгілеу.
• Екінші, тәулігіне бір - екі рет қана тамақтану дұрыс емес, белгілі мөлшерде үш – немесе төрт рет тамақтану керек.
• Үшінші, тамақ құнарлы болғаны жөн. Себебі, адам ағзасы дұрыс қабылдайтын, оны асқазан еш қиындықсыз қорытатын тағам түрлері, яғни белок, майлар, витаминдер, минералды заттарға бай болғанын адам өзі таңдай алуы шарт. Бұл ретте дәрігер - диетологтың да кеңесі артық болмайды.
• Тәуліктік ас мәзірі әртүрлі болуы керек. Тамақтану кезінде адам өзінің ас қабылдау қабілеті, көңіл - күйіне баса назар аударғаны жөн. Кей ретте тамақ жеңіл жүрсе, кей ретте ол керісінше бұл процесті бәсеңдетеді.Мұны мамандар физиологиялық процесс деп те атайды

• Тамақтанудың   негізгі   ережелері

• Аш адам бір жапырақ нан мен суды да қанағат тұтады.
• Бұл орайда оның тәбеті жоғары болады. Ал, ашқарақ адамға келсек, ол алдына келгеннің бәрін опыруға дайын.
• Мұндайда халықтық медицина ондай адамдарға белгілі
• рацион, кесікті кесте, тамақты қанағатықпен тұтыну керектігін ұсынады.
• Тойып тамақ ішуге болмайды.
• Тағамның мөлшері, оның сапасы, қабылдау кестесі, гигиена ережесі және қолайлылық этикасымен реттелуі керек.
• Тамаққа деген тәбетіңіз болмай тұрып, ас қабылдамаңыз. Тамақтану тәртібі дегеніміз – ас қабылдауда белгілі бір
• уақытқа бағыну, сондай - ақ тамақтану кезінде астың
• мөлшерін және мәзірін сақтау деген ұғымды білдіреді