Ж?Т? –ж??тыр?ан ?ор?аныс тапшылы? белгілері.Оны ж??тыр?ан адам ?ор?аныш ж?йесін за?ымдайды, біртіндеп оны? бас?а ж??палы аурудан ?ор?ану ?абілетін ?лсіретеді. А?Т?- адамны? ?ор?аныс тапшылы? ?оздыр?ышы.?ркім А?Т? – ж??тырып алуы м?мкін. Медициналы? ??ралдарды д?рсы ??делмеген жа?дайда да ж??у ?аупі жо?ары. Б?ларды? б?рі ауруды ж??тыру ?аупін жо?арлатады.Адам А?Т? – ж??тыр?анын ?алай біледі.Осы ауруды ж??тыр?ан адамдарды? сырт?ы белгілеріне ?арай бас?а адамдардан айырмашылы?ы жо?. А?Т? – ж??тыр?анын арнайы тексеруден, лабораторияда ?ана аны?тайды.Біра? ?оздыр?ышты адам а?засында бар екенін вирустар емес, о?ан ?арсы т?зілген антиденелер ар?ылы аны?тау?а болады.А?Т? – ж??тыр?ан адамдар бастап?ы кезде ж?мыс?а ?абілеттілігі са?тал?ан к?йде болады. Біраз уа?ыт ?ткенінен кейін олар жиі ауыра бастайды.?за? уа?ыт дене ?алтырап, іші ?тіп, лимфа т?йіндері ?лкейіп, теріс к?мекейі, ?кпесі ?абынады.Емдегенге дейін де б?л ауру ?айта басталады.Одан кейін Ж?Т? – дамиды. Б?л кезде ?лімнен бас тарту м?мкін емес.
Со??ы жылдары д?ние ж?зінде, сонымен ?атар ?аза?станда да ?рт?рлі есірткілік ?рт?рлі есірткілік заттарды ?олданатын адамдар к?ннен к?нге артып келеді. Наша?орлы?ты? ?ар?ынды ?суіні? бірден –бір себебі – есірткіні ?олдан?аннан кейін адамны? а?засы мен психикасы т?уелді болуы.Со??ы бес жылда есірткіні ?олдану 1000/0 ?сті.Наша?орды? есірткіні ?олдана баста?аннан кейінгі ?міріні? ?за?ты?ы орта есеппен ?ара?анда 7 жыл.Биыл?ы жылды? ?зінде жыл басынан А?Т?\Ж?Т? ауруына шалды??ан адамдар саны 30 пайыз?а ?сті.
2- б?лім.О?ушылар к?рінісі.
1-к?рініс
2- о?ушы шы?ады,бір о?ушы орынды?та темекі шегіп отыр?ан адамды к?рсетеді
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
ЖҚТҚ –жұқтырған қорғаныс тапшылық белгілері .Оны жұқтырған адам қорғаныш жүйесін зақымдайды , біртіндеп оның басқа жұқпалы аурудан қорғану қабілетін әлсіретеді. АҚТҚ- адамның қорғаныс тапшылық қоздырғышы.Әркім АҚТҚ – жұқтырып алуы мүмкін . Медициналық құралдарды дұрсы өңделмеген жағдайда да жұғу қаупі жоғары. Бұлардың бәрі ауруды жұқтыру қаупін жоғарлатады.Адам АҚТҚ – жұқтырғанын қалай біледі.Осы ауруды жұқтырған адамдардың сыртқы белгілеріне қарай басқа адамдардан айырмашылығы жоқ. АҚТҚ – жұқтырғанын арнайы тексеруден , лабораторияда ғана анықтайды.Бірақ қоздырғышты адам ағзасында бар екенін вирустар емес , оған қарсы түзілген антиденелер арқылы анықтауға болады.АҚТҚ – жұқтырған адамдар бастапқы кезде жұмысқа қабілеттілігі сақталған күйде болады. Біраз уақыт өткенінен кейін олар жиі ауыра бастайды.Ұзақ уақыт дене қалтырап , іші өтіп , лимфа түйіндері үлкейіп , теріс көмекейі , өкпесі қабынады.Емдегенге дейін де бұл ауру қайта басталады.Одан кейін ЖҚТҚ – дамиды. Бұл кезде өлімнен бас тарту мүмкін емес.
1-бөлім. Ата- аналарға арналған сұрақтар
1.Балаңыз өзінің ортасы , достары жайлы айта ма?
2.Балаларға есірткі жайлы айтуға бола ма?
3.Есірткі қолданудың сыртқы көріністерін білесіздер ме?
4.ЖҚТҚ – ауруы жайлы не білесіздер?
5.Ғасыр індеті дегенді қалай түсінесіздер?
6.ЖҚТҚ – қалай жұғады?
Мұғалім сөзі:
Соңғы жылдары дүние жүзінде , сонымен қатар Қазақстанда да әртүрлі есірткілік әртүрлі есірткілік заттарды қолданатын адамдар күннен күнге артып келеді. Нашақорлықтың қарқынды өсуінің бірден –бір себебі – есірткіні қолданғаннан кейін адамның ағзасы мен психикасы тәуелді болуы.Соңғы бес жылда есірткіні қолдану 1000/0 өсті.Нашақордың есірткіні қолдана бастағаннан кейінгі өмірінің өзақтығы орта есеппен қарағанда 7 жыл.Биылғы жылдың өзінде жыл басынан АҚТҚ\ЖҚТҚ ауруына шалдыққан адамдар саны 30 пайызға өсті.
2- бөлім.Оқушылар көрінісі.
1-көрініс
2- оқушы шығады,бір оқушы орындықта темекі шегіп отырған адамды көрсетеді
Бұл отырған шылымқор Сорады кеп шылымды ол
Қанша айтсаңда алмайды Тартпа деген тіліңді ол
Қой десең де қоймайды Көк түтінге тоймайды
Сора-сора уыты, өн бойынды жайлайды
Кірпік әсте қақпайды Жөтел қысып жатпайды
Бірақ шылым сорғанда Аузы тыныш таппайды
Шылымсыз тек жүрмейді Жоқ боп қалса тілдейді
Бірақ оның зиянын , білсе дағы білмейді.
2-көрініс
Арақ пен шылымның , салауаттылар айтысы.
Темекі:
мұндай кім ұқты
2-оқушы
Шылым жайлы шындық
Шылым шексең, шіриді өкпең
Денең уланып, аузың суланып
Бармағың сарғайып, жүзіңнен нәр тайып
Кетесің қартайып
Сөздің қысқасы, әрі нұсқасы
Қыймасаң шыным , түбіңе жетер шылым
3-оқушы
Арақ жайлы шындық
Әуес болма араққа , даусы гүрілдеп
Сөйлейді дірілдеп
Иығы салбырап, қолдары қалтырап
Шаштары жалбырап, мұндайды көріп
Қашпайма ұйқың, құрысын көзден
Маскүнем сиқын
Құмар болмай араққа, аулақ жүрсең болмай ма
Көшеде жатып мас болған, адамды ҚҰДАЙ оңдай ма
Жуыма ащы араққа , жаныңда салар тозаққа
Жолама балам ондайға.
3-бөлім. Ата-аналарға сұрақ- жауап жүргізу. Аңыз және шындық
1.Анағұлым жиі қолданатын есірткі-марихуанна-А.
2.Егер ішіп алса , адамдардың көңілі көтеріледі-А.
3.Аяғы ауыр әйел ішімдік ішсе, есірткі қолданса , оның құрсағындағы баласына әсер етеді-Ш.
4.Қыста 1 рөмке спирт бойыңды жылытады-А.
5.ЖҚТҚ- қол алысу, құшақтасу кезінде жұқпайды-Ш.
6.ЖҚТҚ – ауырғандардан жазылғандар бар-А.
7.АҚТҚ – емдейтін дәрі табылған жоқ-Ш.
8. Әр минут сайын әлемде 10 адам АҚТҚ – ны жұқтырады-Ш.
6-бөлім.Проблемалық жағдай туғызып , мәселені талдау.
«Сіздің балаңыздың досы нашақор немесе ЖҚТҚ жұқтырған»
1-топ 9-сынып ата-аналары «Дос болуға тыйым салу керек» деген ұстанымды қорғайды.
2-топ 10-сынып ата-аналары «Дос болуға тыйым салудың керегі жоқ, керісінше жағдайды қадағалай отырып ол баланың дерттен арылуына жағдай жасау»деген ұстанымды қорғайды.
3-топ 11-сынып ата-аналары «Не өз балаңды , не нашақорды қамау , шектеу керек »
деген ұстанымды қорғайды.Әр топ мәселені 10 минутта өздерінің ескертулерімен ұсыныстарын айтады.
Талқылап, нақты шешім қабылдап болған соң ата-аналарға «Жасөспірімнің есірткі қабылдануына ЖҚТҚ неАҚТҚ дан сақ болуына қалай қарау керек» жаднамасын әр ата-аналарға ұсыну.
Құрметті ата-аналар қатысқандарыңызға көп-көп рахмет
Ата-аналардың көзқарастарын анықтау.
№
Сұрақтар
Келісемін
Келіспеймін
Жауап беруге қиналам
1
Өз баламды зиянды әдеттер мәселесін мұғалімге тапсырғаннан гөрі өзім сөйлесер едім
2
Менің ойымша , орта мектеп бағдарламасында есірткі жайлы ақпарат кірмеу керек
3
Мен зиянды әдеттер жайлы мәліметтердің баланың өз денсаулығына қатысты жауапты да нақты шешім қабылдауына дұрыс ықпалын тигізеді деп сенемін.
4
Балаларға білім берудің бастапқы кезінде әдеттер жайлыхабардар ету оларды келешекте жауапты болуға үйретеді.
5
Зиянды әдеттер жайлы мұғалім айтып , түсіндіретін болса , балалар оған анағұлым жауапты қарар еді.
6
Зиянды заттар жайлы бағдарламаға құрдастар арасындағы қарым-қатынас , олардың нашақорлыққа деген көзқарасқа кіру керек
7
Балалар есірткілік заттардың адам ағзасының қандай мүшелеріне әсер ететіні жайлы нақты білулері керек.
8
Есірткіге тәуелді адамдардың құлықтарының кейбір жақтарын мектепте айтудың керек емес екендігіне көзім жетті.
9
Жастар есірткінің зияндылығы жайлы біз оқыған кезде берілетін мәліметтерге қарағанда , анағүрлым терең білулері керек.
10
Есірткінің зияны туралы әңгіме отбасында қозғалуы керек.
Отбасымдағы бала саны -----------------------------------------------------------------------
Олардың жасы--------------------------------------------------------------------------------------------
Жаднама
Есірткінің , спирттік жайлы ішімдікке және темекіні қолданудың зияндылығы жайлы мәліметті мүнкіндігінше көбірек жинаңыз.Өз балаңыздың есірткінің қабылдауына жол бермеймін деген ұстанымға берік болыңыз. Бұл ойыңызды қашанда басқаларға жеткізіп отырыңыз.Өзіңіздің «Есірткіге , алкогольге , ,темекіге жол жоқ » деген ұстанымызды бекіту үшін , нақты да берік құлық нормалары мен ережелерін ұстанып , олардың қатал сақталуын қадағалаңыз.Есірткі , алкоголь және темекіні қолданудың алғы шарты мен белгілері жайлы барынша хабардар болуға тырысып , өз балаңызды мұқият бақылап жүріңіз.Олардың сізді алдауына жол бермеңіз.
Егер балаңыздың анда –санда спирттік ішімдік ішіп тұрғанын байқасаңыз , көрмегендей , еш нәрсе болмағандай болып жүрмеңіз.Жағдайды тереңірек зерттеңіз.Балаңыздың артынан мұқият қараңыз. Күмәнді әрекеттерінің қашан , қай күні , қай жерде болғандығын жазып отырыңыз.Әлемде 15-24 жас аралығында 12 миллион жастар: 7,3 миллион жас әйелдер және 4,5 миллион жас ерлер АҚТҚ жұқтырған болып саналады.Әр минут сайын әлемде 10 адам АҚТҚ – ын жұқтырады.Ертең олардың ішінде сіздің ағаңыз , қарындасыңыз , досыңыз , немесе жақсы көретін адамыңыз да болуы мүмкін.Әркім өзін және басқаларыды АҚТҚ- нан қорғай білуі керек. АҚТҚ ын емдейтін дәрі табылған жоқ.
АҚТҚ қалай жұғады:
- Біреумен бірігіп шприц, ине пайдаланғанда,
- АҚТҚ жұқтырған қан тапсырушының қанын құйғанда , оның ұлпаларын және ішкі ағзаларын тасымалдағанда , өңделмеген мединалық құралдарды пайдаланда,
- Өңделмеген инструменттермен сырға салу, денеге сурет салу кезінде,
- АҚТҚ жұқтырған адаммен мүшеқапсыз жыныстық қатынасқа түскен кезде,
- АҚТҚ жұқтырған анадан балаға жүктілік , босану және емізу кезінде,
- АҚТҚ жұқпайды:
- Қол алысу және құшақтасу кезінде,
- Тамақ , ыдыс , дәретханаға арқылы,
- Төсек орын құралдары арқылы,
-Ақша және тиын арқылы,
- Су , ауа , ойыншық , мектеп құралдары арқылы,
- Есік және көлік тұтқалары арқылы,
- Жәндік шаққанда,
- Әшейін сүйіскенде ,
- монша , сауна бассейнде,
Жаднама
Тәрбие сағатының тақырыбы: «СПИД ғасыр уы »
Тәрбие сағатының мақсаты: Оқушыларды салауатты өмір сүре білуге тәрбиелеу , міндеттеріне шылым шегудің, ішімдіктің , нашақорлықтың, СПИД-тің адам ағзасына зиянды әсерлерін ашып көрсету, солардың салдарынан туатын аурулар туралы оқушылардың білімдерін жетілдіру, оқушыларға шлым шегудің, ішімдіктің, нашақорлықтың, СПИД- тің адам өміріне зиянды әсерін аша отырып, олардың сана – сезімдерін тәрбиелеу және салауатты өмір суруге азаматты жауапкершілітерін орнықтыру.
Ұран:
Ей, ұрпағым, есіңді жи, азбаңдар
Қиыршық құмдай үгітіліп тозбаңдар.
Бойыңдағы қуатыңды жоғалтып
Жақсы үмітпен, сеніміңнен таймаңдар
Салауатты өмір са лтын сақтаңдар
Болашаққа нық қадам бастаңдар!!!
Кіріспе сөз: Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев өздеріңізге белгілі еліміздің дамуының ұзақ мерзімді « Қазақстан – 2030 » стратегиясында халық денсаулығын сақтау басты бағдар ретінде қарастырғанын білесіздер. Яғни, мемлекетттің бірінші кезектегі атқаратын шараларының бірі халық денсаулығын нығайту.
Аданың ақыл – ойын, денсаулығын сақта басты бағдар ретінде қарастырғанын білесіздер. Яғни, мемлекеттің бірінші кезектегі атқаратын шараларының бірі халық денсаулығын нығайту.
Адамның ақыл – ойын, денсаулығн, қабілетін дамыту мәселелеріне тікелей қатысы бар маңызды еңбектерінде шығыстың әйгілі ойшыл – ғалымы Әл – Фараби: «Жас жеткіншектеріңізді көрсетіңіз, мен сіздердің болашақтарыңызды айтып берейін», — деген екен. Олай болса, біздің болашағымыз неге байланысты.
ХХІ ғасырда қоғам тек жалаң адамдар тобынан ғана емес, сонымен бірге денсаулығы мықты , рухани дүниесі бай, жаны мен тәні кіршіксіз таза , танымдық белсенділігі мен өздігінен білім алуға деген ынтасы мен шығрмашылық қабілеті ерекше тұлғалардан тұруы тиіс.
Олай болса, біз «Салауатты өмір салтын » насихаттау, келеңсіз жағдайлардың алдын алып «ХХІ ғасыр – салауатты қоғам ғасырын» құруымыз керек. Бүгінгі назарларыңызға ұсынып отырған қойылым салауатты өмір салтын сақтауға шақырады.
Жүргізуші: Соңғы бұқаралық ақпарат құралдарының дректеріне сүйенсек, республика бойнша ерлердің 57 пайызы , жасөспірімдердің 40 пайызы шылым тартса, ересек адамдрдың 55 пайызы үнемі арақ ішеді екен.
Жүргізуші: Мектеп оқушыларының 29,5 пайызы ншқорлыққа ауызданған. Осы әлеуметтік дерт салдарынан қоғамымызда 10 мыңнан астам жетім , әрбір үшінші сәби өлі немесе кемтар болып өмірге келетінін, балалар үйіндегі балалардың 85 пайызы тірі жетімдр екенін көреміз.
Жүргізуші: Олай болса, « салауаты өмір салты » осы келеңсіз жағдайлардың алдын алу, адамдардың денсаулығын күшейту мен олрдың жан – жақты үйлесімді дамуына қалыпты жағдайды туғызуды көздейді.
1- оқушы: Темекі — әр түрлі ауруларды туғызатын, адамның еңбекке қабілетін кемітетін, адамзат тұқымын аздыратын, адамды ішетін кеміріп жейтін жегі құрт.
2 – оқушы: Темекінің адам ДЕНСАУЛЫҒЫ үшін зардабы көп: бронхит, өкпе, рак ауруларына әкеп соқтырады. Тіпті ол адамның ақылдысын да , азғынын да өзіне бағындырып алады. Сондықтан ол қауіпті әдетпен жаппай күресуіміз керек.
3 – оқушы : Алкоголь – адамзаттың жауы, оны көп пайдалану өлімге әкеп соқтырады. Ол адам өмірін 10 – 15 жылға қысқартады.
4- оқушы : Алькоголь – «нерв уы » деп бекер айтылмаған. Ішкілік организмнің қуыс – қуысына өте тез жайылады да, содан соңғы орталық нерв жүйесін улап, оның қоректену процесін бұзады .
5 – оқушы: СПИД – ғасыр обасы. СПИД – Жұқтырылған Қорғаныш Тапшылығының Белгісі, яғни ЖҚТБ. Адам денесінде Т – лимфоцит деп аталатын қан клеткаларының саны күрт төмендейді. Қазқсатнда 4,5 мыңнан астам жүре пайда болған. Иммунитет тапшылығы син дромы , яғни СПИД – ке шалдыққан.
6- оқушы: ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаев 18 мамыр 1998 жылғы жарлығында осы мәселелерге байланысты салауатты өмір салтын қалыптастыру бағытында да үгіт – насихатты күшейту туралы шараларын мндеттеп берді.
Жағдаят
1. Топқа жаңадан студент келді . Біраз уақыт өте оның СПИД – пен ауыратынын естідіңіз? Ол баламен қарым – қатынастарыңыз қандай болады деп ойлайсыз? Ол балаға қандай кеңес берер едіңіз?
Мақал – мәтелдер – ғасырлар бойы сұрыпталып, салмақтанып, кемелденген сөз асылы, парасатты, тәрбиелі, әділ сыншы, адал ақылшы ғана емес, сонымен бірге епті де есті емші
1. Ауырып ем іздегенше , (Ауырмайтын жол ізде )
2. Ішпеген, шылым шекпеген, (Жасайды жылдар көптеген.)
3. Қайғы қартайтады. (Қуаныш марқайтады)
4. Адам арақты ішеді, (Арақ ақылды ішеді. )
5. Жасында темекісін будақтатқан, ( Күркілдеп қартайғанда сұлап жатқан )
6. Арақ- ішіп ішіне көшеді, (Ақыл шөлмек ішіне түседі )
