Жеті т?рлі ?ылым біл!

Тлеубай Бақыт Мұқымжанқызы
Математика және физика пәні мұғалімі
ШҚО,

Абай ауданы,

Архат ауылы,
“С.Бекбосынов атындағы орта мектебі” КММ

Білімділік сайысының тақырыбы: Жеті түрлі ғылым біл!

Мақсаты: A) Оқушылардың жаратылыс пәндері бойынша түсініктерін толықтырып, логикалық ойлау қабілеттерін, шығармашылық ойлау шеберліктерін қалыптастыру;

Ә) Оқушылардың білімін саралау, пәнге деген қызығушылығын арттыра отырып, сөйлеу, ойлау қабілеттерін одан әрі дамыту, “жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар” озып шығып, жеңімпаз атағын алатын оқушыны анықтау.

Білімдіден шығады алғыр шешен,

Шешендікпен болған ғой барлық көсем.

Сайра шәкірт, суырып шарықташы,

Қалмасын бұл сайыста сенің есең.

1 кезең. Тақтада 1,2,3,4,5,6 ұяшықтары беріледі. Оқушылар өздері таңдаған ұяшықтағы 5 сұраққа жауап береді. Ұпай саны-10.

2 кезең. Тақтада 5 түрлі тақырыптағы тапсырмалар берілген.Дұрыс жауап берген оқушы ұпай санына ие болады.

3 кезең. Жаратылыс пәндері бойынша грек және латын сөздерінің аудармасын табу керек.

Ұпай саны-10.

4 кезең. Жағдаят Ұтымды жауапқа Ұпай саны-20

5 кезең. Берілген сөздерді дұрыс анықтап, артық сөзді табу керек.

Ұпай саны-20.

Әр кезең тапсырмаларының арасында Қаныш Имантайұлы Сәтпаевтың туған күніне сәйкес қызықты мәліметтерге тоқталып отырады.

Сәтбаев Қаныш Имантайұлы (1899-1964) – Қазақстан геологтары ғылыми мектебінің негізін қалаушы, қазақстандық металлогения ғылымының негізін салушы, геология-минералогия ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ғылым академиясын ұйымдастырушылардың бірі әрі тұңғыш президенті, КСРО және Қазақстан Ғылым академияларының тұңғыш академигі, Тәжікстан Ғылым академиясының құрметті мүшесі, қоғам қайраткері, КСРО Мемлекеттік және Лениндік сыйлықтарының лауреаты Қазақ орта мектебінің төменгі және жоғары сынып оқушыларына арналған «Алгебра» оқулығын 1919жылы студент шағында бастап, 1924 жылы аяқтады1931 жылы басылған А.Затаевичтің «500 қазақ әндері мен күйлері» жинағына Сәтбаев қазақ халқының музыкалық мұрасының інжу-маржаны болып есептелетін 25 әнді өзі орындап, орыс тілінде ғылыми түсініктеме беріп енгізген.

1947 жылы Англияға сапар жасаған кеңес парламентарийінің ішіндегі қазақ ғалымына Ұлыбританияның экс премьер-министрі У.Черчилль қалжыңдап «Барлық қазақтар сіз сияқты сұңғақ, батыр тұлғалы ма?» деп сұрапты. Сонда академик Қ.Сәтбаев «О, жоқ, Черчилль мырза, қазақтардың ішіндегі ең кішісі мен, менің халқым менен де биік» деп жауап беріпті. Аспан денесіне, яғни ғаламшарға есімі берілген ғұлама – Қаныш Сәтбаев Сәтбаевтың құрметіне Жоңғар (Жетісу) Алатауы жотасындағы мұздық пен шың, Қаратаудағы ваннадий кен орнынан табылған «Сәтбаевит» минералы, «Академик Сәтбаев» гладиолиус гүлі аталған. Есімі Қазақстан Ғылым академиясының Геология ғылымдары институтына, бір қала мен еліміздің ең ірі техникалық оқу орны Қазақ ұлттық техникалық университетіне берілген. 4 мәрте Ленин, 2-ші дәрежелі Отан соғысы ордендерімен, медальдармен марапатталған.

Қазақстанның қала, ауылдарында Сәтбаев есімімен аталатын жүздеген көше, 40-тан астам мектеп және көптеген ғалымның ескерткіштері бар. Оның есімі Қазақстан Ғылым академиясының Геология ғылымдары институтына, бір қала мен ғаламшарға, еліміздің ең ірі техникалық оқу орны Қазақ ұлттық техникалық университетіне берілген.

І кезең сұрақтары:

• Не барлық тілде сөйлейді? (Жаңғырық)

• Ашық ыдыстағы су неге азаяды ?

  • (Буланады)

• Қандай ыдыстарға су құйылмайды?

  • (Су толы ыдысқа)

• Жерден көтеру оңай, бірақ лақтыру қиын. Ол не? (Мамық)

• А.Македонский заманындағы уақыт көрсеткіші немесе өлшеуіші. (Тауық)

Әлем мойындаған қазақ ғалым математигі «мыңжылдық проблемалары» қатарына енген ең күрделі жеті математикалық есептің бірін шешті. Ол кім? (Мұхтарбай Өтелбаев – физика-математика ғылымының докторы (1978), профессор (1982), Қазақстан ҰҒА-ның академигі (2003). )

Ыдысқа екі өзара араласпайтын сұйықтықтар: керасин мен су. Ыдыста осы сұйықтар қалай орналасады? (Өздерінің тығыздықтарына байланысты орналасады)

Жұмбақты шешіп, жауабын физика тілінде түсіндір

1)Алаңқайда тайдың ізі,

Маңайында құстың ізі. Ай, жұлдыз (Табиғи жарық)

2)Көк лағым көген сүйреді. Ұршық (Шеңбер бойымен қозғалыс)

3)Отқа жанбас, суға батпас. Мұз (Заттың қатты күйі)

Кім? «Талай жыл талмай ойлап, елден бұрын,

Ашқан күні әйгілі сурет сырын.

Пифагор қуанғаннан жүз өгізді,

Құдайға құрбан шалып, жасапты ырым.» Диаген Л.(2, 335-б)

Кімнің өлеңінен үзінді?

«Жемісті, жақсы иісті бәйшешек ,

Аралайық пайдасын көрем десек

Ұғымды милы жастың ойын қозғап ,

Үйретер талай тәлім, талай есеп ...» (Шәкәрім Құдайбердіұлы -әрі ақын, әрі прозаик,әрі шебер аудармашы, философ, тарихшы, терең ойшыл тұлға )

• Логикалық тапсырма

Үш түйеқұс ұшып келе жатты. Аңшы олардың бірін атып алды.Олардың қаншасы қалды?

(Түйеқұстар ұшпайды).

Бесінші этажға көтерілу үшін, 80 баспалдақтан өту керек. Алтыншы этажға көтерілу үшін неше баспалдақтан өту керек? (100)

Батагөй қарт кім?

...Абылайым бүгінгі сен емес пе,

Қазағым өзге ұлтпен тең емес пе?

Халқыңа тәуелсіздік нұрын шашатың,

Тар асу, тайғанақ жол, кер белесте.

Ақ киізге көтеріп, хан сайласқан,

Қарт атаң тоқсан бірде мен емес пе?!

Халыққа береке бірлік беріп, ел тізгінін ұстап, еркіндікке жеткізген Нұрсұлтанның атақ даңқы, абыройы зорайып,тарихтың бетіне басылатын болсын! Аллаһу акбар!

• Тоғыз белбеу, қос жібек,

Екі мұрын, бір шүмек.

• “Сочи-2014” олимпиада символдарының қазақша атауларын білесің бе?

(қабылан, қоян, аю)

• Табыңдаршы, ал енді,
  Жұмбақтадым қай елді?

1)Аралайық әлемді

Берем дерек, дәлелді.

Айтыңдаршы ал енді,

Марал, барыс бар елді. (Қазақстан)

2) Айтыңдаршы ал енді,

Ұлы қорған бар елді. (Қытай)

3)Айтыңдаршы ал енді,

Тундрасы бар елді. (Ресей)

• Елбасының халқына жолдауы қай уақытта болды?

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы.

Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ (2014 ж 14қаңтар)

1. Математик, дәрігер, ақын, музыкант, екінші Аристотель атанған шығыстың ғұламасы атанған кім? (Әл-Фараби)

2)Тәңертең төрт аяқты,

Түсте екі аяқты,

Кешке үш аяқты. (адамның өмірі)

3)Екі әкесі мен екі баласы үш апельсин тауып алды, теңдей қылып бөлгенде

әрқайсысына бір апельсиннен тиеді. Бұл қалай болғаны?

• Бұл қай математик?

(Төлеубай Ыдырысұлы Аманов (1923-1978))

ІІ кезеңТақтада 4 түрлі тақырыптағы тапсырмалар берілген.Дұрыс жауап берген оқушы ұпай санына ие болады.

ІІІ кезең Жаратылыс пәндері бойынша грек және латын сөздерінің аудармасын табу керек. Ұпай саны-10.

4 кезең. Жағдаят Ұтымды жауапқа Ұпай саны-20

5 кезең. Берілген сөздерді дұрыс анықтап, артық сөзді табу керек. Ұпай саны-20.

Ғылымның сырын ұғына,

Шығыңдар білім шыңына,

Дарындылық пен тапқырлық,

Жеткізеді сіздерді, Табиғаттың тылсым сырына