Та?ырыбы: «Даналы? дариясы»
Ма?саты: ?р ?лтты? тарихи дамуында ерте заманнан ?алыптасып, бірге жасап келе жат?ан рухани асыл м?расы, ?дет – ??рпы, салт – д?ст?рі бар. Хал?ымызды? ?дет – ??рып, салт – д?ст?рі жеткіншек ?рпа?ты адалды??а, адамгершілікке, жа?сылы??а ?ндеп, оларды? сана – сезімін, д?ниетанымды? ?абілетін дамытуды к?здейді.
1 ж Н?рт?ре : С?лушаш, б?гінгі кездесу са?аты ерекше сия?ты, айнала?а ?араса? са?ан б?рі а?ыл айтып т?р?андай, оны? ?стіне ?она??а келген ?ла?атты ата – ?желер мен ?стаздар алдында бір т?рлі ?иналып т?рмын.
2жС?лушаш. Несіне ?иналасы?? Алдымен амандасайы? «С?з атасы – с?лем» деген емес пе?
Екеуі : Армысыздар ??рметті ?она?тар!
1ж Н?рт?ре. «Даналы? дариясы» атты кездесу са?атына ?ош келді?іздер! Б?гін ата – бабамызды? ?рпа?тан – ?рпа??а жал?асып, кейінгі ?рпа??а жеткен м?расымен тере?нен танысамыз. Атамыз ?аза? бір ауыз с?збен ?уантып, бір ауыз с?збен жауын орнынан т?р?ызбай таста?ан шешен, ?айсар, ке?пейіл, дархан халы? бол?ан. Б?гін к?птеген аталы с?здермен, а?ылды? кені бабалар ?сиетімен танысамыз.
2ж С?лушаш. Ата – бабам арда?ты
Жаманды??а бармапты.
Ата жолын жал?апты,
Ке? даланы? ежелгі.
?аза? деген хал?ымыз
?зге ?лттай бізді? де
Бар д?ст?р мен салтымыз.
1ж Н?рт?ре. Б?гінгі кездесу са?атымыз 4 б?лімнен т?рады. 1 б?лім – «Шешендік с?з н?рі», 2 б?лім – «Салт - д?ст?рім салтанат, с?нім», 3 б?лім - «Ескірмейтін ескі с?з», 4 б?лім - ма?ал м?телдер жарысы.
2ж С?лушаш. 1 б?лім. «Шешендік – с?з н?рі» деп аталады. Осы б?лімні? негізін бастамас б?рын мынандай сауалдар?а жауап берейік.
- Шешендік с?здермен ?асырлар бойы а?ыз бол?ан ауыз ?дебиетіні? ?андай кейіпкерлерін білесі?дер? ( Жиренше шешен, Аяз би, Алдар к?се, Тазша бала)
- ?аза? хал?ында «тілді? майын тамызып, с?зді? балын а?ызып» с?йлейтін талай мы?тылар бол?ан, соларды ата (Т?ле би, ?йтеке би, ?азыбек би, Б?хар жырау, батырлар)
К?рініс: орта?а шешен шы?ып, о?ушылар?а с?ра? ?ояды. (?анат)
Шешен: Ал, балалар мені? ?рпа?тарым, мені? с?ра?тарыма жауап бері?дер.?
1 с?ра?: Бір, екі, ?ш сандарын кім саралап береді.?
Бір дегенім, бірлігі кеткен ел жама.
Екі дегенім, егесіп ?ткен ер жаман.
?ш дегенім, ?ш б?та?ты шідерден шошын?ан ат жаман.
2 с?ра?: Д?ниеде не ?ымбат?
Алтын ?я? – Отан ?ымбат.
??т береке – ата? ?ымбат.
Аймалайтын ана? ?ымбат,
Кіндік кескен жері? ?ымбат.
3 с?ра?: Балдан т?тті не бар?, ?ылыштан ?ткір не?, удан ащы не?
Балдан т?тті – бал.
?ылыштан ?ткір – тіл.
Удан ащы – бей?деп ауыздан шы??ан с?з.
4 с?ра?: Д?ниеде тоймайтын не?
К?з - к?руге, ??ла? – естуге, жер – жауын?а, жол – т?йы??а, дария – су?а, аспан – бу?а, сері – серуенге тоймайды.
5 с?ра?: ?аза?та к?ресті? неше т?рі бар?
?аза?та к?ресті? 7 т?рі бар: ?аза?ша, жатып, тауы?, біліктеу, сірес, аударыспа?, ар?ан тарту.
1ж Н?рт?ре ІІ б?лім: Салт - д?ст?рім салтанат, с?нім»- атты к?рініс.
- С?йінші! Ауылдан ?жем келді!
- С?йінші с?рау шын ?уан?анды?ты? белгісі. ?атты ?уанып т?р екенсі?. М?, сыйлы?ы?ды ала ?ой.
- Арты?а жасырып т?р?аны? не н?рсе?
- Бай?азы берсе? к?рсетем.
- Бай?азы балаларды? жа?а киім ?шін берілетін сыйы. Бай?азы с?ра?анны? арты?шылы?ы жо?. Міне, са?ан жа?а ?ыстыр?ышымды берейін, к?рсетші.
- Міне, ?жем тігіп берген та?ия. Ал, атам ма?ан кішкентай ?оша?ан сыйлады. ?озымды к?ргілері? келсе, к?рімдігін даярла?дар. Бай?азы жансыз д?ниеге, ал к?рімдік жанды?а беріледі.
- Сен білесі? бе? Мені? а?ам шетелге ?ыдырып кетті.
- Онда сені? ?же? то?ым?а?ар жасайды ?ой?
- Ол не?
- Жас адам ал?аш рет жол?а шы??анда жасалатын бас ?осу, мал сойылып, ойын сауы?, ?ле? – жыр айтылады.
- Егер а?ам ма?ан сыйлы? ?келсе, е? жа?сысын са?ан беремін. Сен мені? на?ыз досымсы? ?ой.
- Ба?агнадан ?ндемей т?р?ан мына досы? кім?
- Б?л . жа?ында к?шіп келген к?ршіміз.
- Бас?а жа?тан к?шіп келген к?ршілерге т?р?ындар ерулік береді деген ?жем. Ендеше, сені б?ріміз ?она??а ша?ырады екенбіз.
- Ал, мені? ?жем к?рші ?лкендерге деп «сыба?а» даярлап жатыр.
2ж С?лушаш. ?аза?ымызды? ?зімен бірге жасасып келе жат?ан салт д?ст?рімізді? ?азіргі ?о?амда?ы ролі жайлы ой б?лісейік. ?она?тар?а с?ра?тар:
- ??рметті ата –?желер жа?ар?ан ?о?амда ж?ргізіліп жат?ан ?лтты? ??ндылы?тарымыз, жиын – тойлар, д?ст?рлерді? ?тілу барысына ?андай пікір білдірер еді?іздер.
- Сіздер отбасында немерелері?ізге ?андай т?рбие беріп келесіздер?
- ?азіргі жастар т?рбиесіндегі ол?ылы?тар?а кімді кін?лар еді?іздер?
- ?же т?рбиесімен ана т?рбиесі арасында?ы ??састы?пен айырмашылы?тар ?андай?
- ?з немере?ізді? ер жеткенде ?андай адам бол?анын к?ргі?із келеді?
- Немере?ізді? ?намай ?алатын немесе к??ілі?ізге келетін ?ылы?тары бар ма? Ондай кезде ?андай ойда боласыздар немесе ?андай ?рекет жасайсыздар?
ІІІ. Б?лім – «Ескірмейтін ескі с?з»
1ж Н?рт?ре. ??рметті кеш ?она?тары ?аза?ы д?ст?рде, т?рбиеде ?олданылып келе жат?ан тиым с?здерді? м?н – ма?ынасын ашып, т?сіндіріп берсе?іздер.
- От?а т?кірме, су ??йма.
- Мал с?йегін от?а жа?па, а?ты т?кпе.
- Пыша?ты? ж?зін жалама, пыша?ты кезенбе.
- ?йге ?арай, ?йді айнала ж?гірме.
- Дастарханды баспа.
- Малды теппе.
- Суды сапырма, т?кірме.
- К?кті ж?лма.
- Табалдыры?ты баспа, отырма.
- Т?нде ?й сыпырма, тырна? алма.
- Беті?ді баспа.
- Тізе?ді ??ша?тама
- ?тірік жылама.
- Сыпыр?ышты тік ?ойма
- Бос бесікті тербеме
- Жал?ыз а?ашты кеспе
М?дени гигиенаны ?алыптастыратын тиымдар.
- Шелектегі су?а аузы?ды салма
- Сауса?ы?ды аузы?а салма
- Баскиіммен ойнма
- та?дайы?ды ?а?па
- басы?ды шай?ама
экологиялы? т?рбие беретін тиымдар:
- жал?ыз а?ашты кеспе
- к?кті ж?лма
- малды теппе
- су?а д?рет сындырма
- ??сты? ?ясын б?зба
Баланы ?ауіп ?атерден са?тандыратын тиымдар
- отпен ойнама
- оттан аттама
- пыша?ты шал?асынан ?ойма
- пыша?ты? ж?зін жалама
- т?нде су?а барма
- ая? ?олы?ды жіппен байлама
С?лушаш. IV б?лім. Ма?ал м?телдер жарысы: (екі топ жарысады, ?лдар ?ыздар 5 сынып 6 бала)
О?ушылар?а таратпа материалдар таратылып, ма?алды? бас жазыл?ан оны ая?тау керек.
- Жа?сыдан жирен ( жаманнан жирен)
- Жа?сы туса – ел ырыс (жа?быр жауса – жер ырысы)
- ?ызым са?ан айтам (келінім сен ты?да)
- Дария жанынан ( ??ды? ?азба)
- Сумен ойнама батарсы (отпен ойнама жанарсы?)
- Жасында ?ылжы? болса? (?артай?анда мылжы? боларсы?)
- Ана? болса, аялай с?йле (бала? болса, абайлап с?йле)
- А?ылды ?ария (а?ып жат?ан дария)
- ?ке ас?ар тауы? (ана шал?ар к?лі?)
- А?асы барды? жа?асы бар (інісі барды? тынысы бар)
- ?лкенді сыйласа? ?адірлі боласы? (кішіні сыйласа? – ??рметті боларсы?)
- Іздеген (м?ратына жетер)
- Жылы жылы с?йлесе? (жылан інінен шы?ады)
- Ата?ны? баласы болма ( адамны? баласы бол)
- Ту?ан жердей жер болмас (ту?ан елдей ел болмас)
- ?ке к?рген о? жонар (шеше к?рген тон пішер)
«Ма?ал м?телдер айтысы» к?рініс (7 сынып 6 бала Самал)
1 топ?а кездесу.
2 топ?а наурыз.
Есі?де болсын. (6 сынып 6 бала ?зім)
?орытынды: ??рметті о?ушылар
Есі?де болсын! Ата – ?желері?ді с?йі?дер, ба?ала?дар ж?не ??рметте?дер, оларды? орнын ешкім ауыстыра алмайды. Жал?ауланба?дар, ?р уа?ытта ата – ?же?е к?мектесуге даяр болы?дар, б?л олар?а ?уаныш ?келеді. ?арттар?а ?атты ренжіме, есі?де болсын, олар да сендердей бол?ан, ерте? сенде солардай боласы?.
Есі?де болсын! Сендерді? міндеттері? – барлы? туыстары?а ??рметпен ?арау. Я?ни, ата – ана?ны?, ата? мен ?же?нін пікірімен есептесу, олармен а?ылдасып отыру, оларды сыйлау. Халы? «ата?а не істесе?, алды?а сол келер» деп бекер айтпа?ан.
Есі?де болсын! Ата – беделі ?кеден жо?ары, ?мірлік т?жірибесі мол, ?улетті? тірегі. ?аза? отбасында ата мен ?жені? ролі зор. Отбасында?ы шешуші с?з - атанікі. Ол отбасы мен ?улетіні? ?ана емес, бас?а а?айын – туысты? а а?ыл ке?ес беріп отыр?ан.
Есі?де болсын! ?же ша?ыра?ты? алтын ?азы?ы. ?рпа?ын мейірім шуа?ына б?леп, ?лкен ?мірге бейімдеуші. Халы?ты? салт – д?ст?рі, ?дет ??рыпты, тіл мен дінге деген ??рметті ?скеле? ?рпа? бойына сі?іруші.
Есі?де болсын! Отбасында?ы басты м?селе бір – біріне деген с?йіспеншілік ж?не бірін – бірі ??рметтеу. Отбасында?ы е? м?ртебелі адамдар ата мен ?же. Сені? ар?а с?йер ?ке? мен мейірбан ана?ны? болуы соларды? ар?асы. Ата мен ?же жас ?л?ай?ан адамдар. Оларды? ?з – ?здерін к?туі ?иын?а со?ады. Алайда оларды? даналы? а?ыл – ке?есі отбасымыз?а к?мегін тигізеді.
Есі?де болсын! Са?ан ?же?ні? ризашылы? ж?зі, ата?ны? к?лкісі ?най ма? Ендеше, ол кісілер ?р уа?ытта осылай болсын десе?, оларды? к??ілінен шы?у?а тырыс.
