Кәдесый домбыра жасау

Жаңа сабақ тақырыбы:

Кәдесый домбыра жасау

Сабақтың мақсаты:

Мақсаты: оқушыларға қазақтың ұлттық аспабы домбыраның шығу тарихымен таныстыру,домбыра жасаудың технологиясын түсіндіру;оқушылардың сабаққа белсенділігін,қызығушылығын арттыру,ойлау,есте сақтау қабілеттерін дамыту;ұлттық өнерге деген сүйіспеншілікке, өз ұлтының өнеріне құрметпен қарауға тәрбиелеу;

Сабақтың кезеңдері:

1.Ұйымдастыру

2.Үй тапсырмасын қайталау

3. Жаңа сабақ.

4.Сергіту.

5.Қорытындылау,бекіту.

6.Бағалау

Өткен сабақты қайталау:

1. Кәдесый, сыйлық дегеніміз не?

2.Жобаны негіздеу дегеніміз не?

3.Бұйымның конструкциясы?

4.Дайындау технологиясы?

5.Жобаның экономикалық негізделуі?

6.Жобаны экологиялық бағалануы?

7.Өзін-өзі бағалау?

• -

Жаңа сабақ тақырыбы:

Кәдесый домбыра жасау

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру (үнтаспадан домбыра туралы ән тыңдау)

-Бұл әнді тыңдағанда қандай сезімде болдыңдар? Көз алдарыңызға не елестете алдыңдар?

- Әнді не үшін тыңдағанымызды білесіңдер ме?

-Иә, дұрыс айтасыңдар.Бүгінгі сабағымыз домбыра жайында болмақ.Олай болса бүгінгі күннің жады мен жаңа тақырыпты жазамыз .

• .

Домбыраның тарихы

1989 жылы Алматы облысы, Майтөбе жайлауында профессор С.Акитаев жартас суреттерінен бір адамның аспапта ойнап, оның айналасында билеп жүрген адамдардың бейнесін көрген.

Домбыра - әрбір қазақ үйінің қымбатты заты. Домбырамен күй тартуға, ән сүйемелдеуге болады. Оны халық күнделікті қолданады.

Домбыра - әрбір қазақ үйінің қымбатты заты. Домбырамен күй тартуға, ән сүйемелдеуге болады. Оны халық күнделікті қолданады .

Нұрсұлтан Әбішұлы да домбырада ойнайды.

«Домбыра жасау технологиясы»

-Қазақтың ұлттық аспаптарының ішінде ең көп тарағандарының бірі- домбыра. Домбыраның қазақ музыка өнерінде алатын орны ерекше. Ол ішекті аспапқа жататын қазақ халқының аспабы.Домбыра аспабын ерте заманнан халық арасынан шыққан шеберлер жасап,бізге мұра етіп қалдырды.Домбыраның жалпы ұзындығы -640 мм, оның шанақ бөлігінің ұзындығы- 260 мм, ал мойнының ұзындығы- 320 мм. Ол пернелерінің атауларымен қоса алғанда 35 бөліктен тұрады. Домбыраның көптеген түрлері бар. Олар екі ішекті, үш ішекті, терең шанақты, кең шанақты, екі жақты, қоңырау үнді (кестеден көрсету).

Екі ішекті

Қоңырау үнді

Үш ішекті

Домбыра

Терең шанақты

Екі жақты

Кең шанақты

Домбыраның құрылысы

• Мойын
• Ішек
• Перне
• Шанақ
• Тиек

• Жалпы домбыраның құрылысы бірдей.Ертеде домбыраны көбінесе шайыры аз қарағайдан жасаған.9 немесе 4 пернелі қазақ домбырасы ,әдетте,онша үлкен болмаған.Жалпы ұзындығы 1 м шамасында.Домбыраның мойны шанағынан мөлшермен 2 есеге жуық ұзын келеді де, тұтас ағаштан шабылады.Шанақтың ортасы қашаумен кеуленіп ойылады,ал беті жұқа қарағай тақтаймен жабылып,ағаш шегемен бекітіледі.

• 1-перне; 2-бас перне; 3-тылсым перне;4-еңірелі перне;5-жетім перне;6-жуас перне;7-көсем перне;8-мұңлы перне;9-даңғыл перне;10-екінші жетім перне;11-емірелі перне;12-шешен перне;13-үйсін перне; 14-шығыршақ перне;15-құсар перне:16-кетбұға пернесі;17-шыңырау перне;18-кәдесіз перне;19- табалдырық перне;20-ілгек;21-өкше тиек; 22-бетқақпақ; 23-астыңғы шпон өрнегі; 24-шанақтар;25-үлкен тиек;26-шпон ағашынан салынған өрнек; 27-табалдырық тиек; 28- мойын;29-нота нүктелері; 30-үнді тесік;31,32-ішектері; 33-құлақтары; 34-алақан; 35-қосымша мойын беті.

• Ал қазіргі кезде домбыраның белгілі өлшем бірліктері бар,оларға байланатын перненің де атаулары,өлшемдері анықталады.Қақпағына шпон ағашы да салынатын болды. Кәдесый домбырасы арнаулы қалып арқылы жасалады.Оның шанағы 7 бөліктен таңдаулы қатты ағаштар түрінен арнаулы пеште майыстырылып құралады.Оған көбінесе шамшат,жаңғақ ағаштары қолданылады.Ал домбыраның қақпағы сапалы кептірілген шырша ағашынан таңдалады.Бұл кәдесый домбырасын жалғыз оқушы 20 сағ. Ішінде жасап шыға алады.

Талантты сазгер,музыкант – Б.Байқадамовтың ұсынысы бойынша домбыраның балаларға арналған түрлері өмірге келді. Оның жалпы ұзындығы – 640мм, мойнының ұзындығы – 320мм, шанағы – 260мм,алақанының ұзындығы – 60мм. Яғни үлкен домбыраның құрылысымен бірдей.Ол пернелерінің атауларымен қоса алғанда 35 бөліктен тұрады. Ол жасөспірім өнерпаздарға өте қолайлы.

IV.Шығармашылық тапсырма

-сіздерге ақ беттер таратамын ,соған өздеріңіз дайындайтын домбыраның сызбасын түсіріңіздер.

V. Сабақты бекіту

• Домбыра құрылысы қандай?
• Домбыра түрлерін атаңдар.
• Домбыраның жалпы ұзындығы қандай болады?

VI. Қорытынды.

Балалар, сонымен біздің ата – бабаларымыздың мұраға қалдырып ұрпақтан-ұрпаққа таралып келе жатқан қасиетті домбырамыз туралы мәлімет алдық.Ұлттық өнеріміз бен мәдениетімізді үшін домбыраның қоңыр үнін сақтау- біздің болашақ ұрпақтың парызы деп білеміз.Сондықтан да бүгінгі сабағымызды мынадый мақалмен аяқтағым келеді.

« Нағыз қазақ – қазақ емес,

Нағыз қазақ – домбыра »

VII. Оқушыларды бағалау.

VIII. Үйге тапсырма : жаңағы өздеріңіз дайындағын сызбаны нұсқауға алып, сыйлыққа кішкене домбыра жасап келесіздер.

Назарларыңызға рахмет!

• ььНазарларыңызға рахмет