"Куцдош"

Г1алг1ай метта йийла урок.

Куцдош

Горский кадетский корпус имени А. Цароева.

3 курс 1 взвод (7 класс)

Хьехархо: Китиева Д.И.

26.02.2013

Тема: Куцдеша лоарх1ами цун грамматически белгалонаши.

Урока лоарх1. : 1. Куцдешах, цун грамматически, морфологически белгалонех юкъара кхетам кадеташта балар; цун синтаксически г1улакх довзийтар; куцдешаш предложене юкъера хьакъоастаде 1омабар.

2. Моногологически къамаьл шаьрдар; куцдешаш юкъедоаладарца вай дешай запас шеръяларах, къамаьл хозаг1а тоадаларах кадеташ д1атешабар.

3. Г1алг1ай эздий г1улакхаш диц ца дара, иштта 1алам эстетически кхетамца хьат1аэцара кадеташ т1ахьехар; логически кхетам лакхбар.

Гойтам: Эпиграф, сурташ, слайдаш, таблицаш, тесташ, гойтама диктант.

Урок д1аяхьара никъ:

Г1алг1ашка ала: ма яхийта зама,

хьакхаштаг1а бувца даьша бийцар.

Юха а хазийта цун оаз, ва нана,

хьо еций сона из 1омабаьр?

Б. Зязиков

Урок д1аяхьара никъ

1. Кийчо яр. Лоарх1ам д1акхайкабар.

1. Дешашцара болх.

Готахьазилг (да, да) – трясогузка.

Д.- о. д.т. – аш

1. Хьех-чун дош. Урок д1айолалуш, массаза санна, вай цкъа кердача дешашцара болх д1ахьоргба…

- Д1аязде из дош, дагалаца.

Улга т1арча сурташка а хьаже,слайдашка а хьаже, иштта готахьазилга ашарга ла а дийг1е хоза предложенеш в1ашаг1йохка.

2. Шин-кхаь кадета 1оеш шоай предложенеш.

- Готахьазилг доацаш кхы малаг1а оалхазараш довз шоана?

- Пайда боалий наха оалхазарех?

- Т1аккха царна эшаш хулий вайгара г1о?

- Малаг1а г1о де йиш я вай царна?

Кадеташа оттаяьчарех предложени д1аязъю улга т1а.

1. 1омадаьр кердадаккхар.

1. Шин кадета тестови т1адулларца къахьег.

2. Улга т1а предложене синт. тохкам бу:

Сийнача сигала ч1оаг1а хоза халхар дора готахьазилго.

1. Цхьанкхийтта дешаш (хоза готахьазилг) дожарашца, легадар.

2. Орфографически болх.

Сурта т1а а хьожаш, дифтонг оа юкъе долча х1амай ц1ераш д1аязъю кадета улга т1а, кердайоаккх бокъо, хьаоалл белгалдаьха дешаш (йоккха, боккха..)

1. Фронт. опрос ю хьех-чо:

-Фу паччахьалкхе я из «Морфологи» яхар?

-Малаг1ча доккхача шин даькъе декъалу къамаьла доакъош?

-Х1анз вай чакхйоаккхашъяр малаг1а округ я?

-Ц1ераш яхал вайна мел дайзача кхамаьла доакъой.

Хьех-хочо а кадеташа а тохк улга т1а даь балхаш нийса дий, хьаэц кадеташа даь тестови заданеш.

IV Керда тема хьехар.

1. Хьех-чун дош. Лоаттам кердабаккхар.

2. –Тхьовра ма аллара, х1анз д1ахо дахьоргба вай воаш соахка д1аболабаь никъ. Йоккхаг1йолча округера эггара т1ехьара къамаьла дакъа куцдош даххача д1акхаьчад вай. Цхьабакъда, цига д1ачудахалехьа вай кердадаккха деза лоаттамах воашта мел ховр. Шоана х1аранена хьалхашка таблицаш яда. Аз яхачунца шо раьза дале, таблица т1ара цу хаттара арг1а хьагойташ йолча цифра гонахьа гом бергба оаш, нагахьа санна аз яхар шоашта харцахьа хете, из цифра ручкаца д1айоаергья оаш.

1. Лоаттам – къамаьла дакъа да

2. Лоаттамо жоп лу хаттарашта: Мича? Маца? Мишта?

3. Ха хьагойташ долча лоаттамаша жоп лу хаттарашта: Маца? Маццалца?

4. Лоаттам – предложене маьже я.

5. Дара куца лоаттамо жоп лу хаттара: Мишта?

6. Моттига лоаттамо жоп лу хаттарашта: Мича? Мичара?

1	2	3
4	5	6

Рефлекси: Шин кадета, арг1-арг1ах жоп а луш (кхоккха хаттара) тохк хьех-чо берий балхаш. Х1аране шийна оценка оттаю.

2) А. Хьехархочун лекци, гойтама диктантах пайда а эцаш.

- Х1анз вай хьожаргда куцдош мича дах а, цун фу оамалаш я а, х1аьта ший лоалахошца, гаргалчарца юкъ-моттиг цо мишта лелаю а. Иштта вайна гучадаргда предложене чура цун синтаксически г1улакх а.

Сийсара, борз мо 1увг1аш, ч1оаг1а шийла, хьекхар мух. Дог1а делхар, тхов т1а фата етташ, турба чу геттара ч1оаг1а 1увг1ар мух.

Хьех-чо предложенеш тохк дешархой дикаг1а д1акхетаргболча оаг1орахьа, гучайоаккх белгалдешаи куцдешаи юкъера башхало, хьех уж мишта шоайла къоастаде деза. Иштта болх бу куцдешаи деепричастенеи юкъера къоастам гучабоаккхаш а.

Гойтама диктант (2).

Оаш хоза яздаьд.

Цо хоза яздергда.

Ручкаца хоза язлу.

Хоза бер.

Хозача бера.

Хозача берал.

Диктантах пайда а эцаш, хьехархочо гучадоаккх куцдош цхьаккха тайпара хувцалуш ца хилар.

Х1анз вай къоастам бе йиш я сенах оал куцдош. (Кадета 1оеш бокъо учебника т1ара.) Куцдош оал даран е кхыча белгалон белгало хьахьокхача къамаьла даькъах. Цо жоп лу: Мишта? Мича? Мел? Х1ана? Сендухьа? Яхача хаттарашта: Предложене чу куцдош лоаттам хул.

V. Ч1оаг1дар.

1. Доска т1ара предложени хувца т1адулл хьехархочо кадеташта, хоза яхача белгалдешах куцдош хургдолаш.

Халхар ч1оаг1а хоза дора готахьазилго сийнача сигала.

2.Упр. 396 (устно)

3. Кхоллама болх. Хьехархочо 1оеш фразеологизмаш, кадеташа цар м1анга хьежжа цхьан куцдешаца д1аязъю уж.

Ц1и яьлча мо (водар) – сихвенна

Михо бодабаь ба1 мо (йодайир) – сиха.

Ши царг в1ашка ца кхеташ (шелвеннавар) – ч1оаг1а.

Хилар (из) даьтта хьекха маьчи санна – дика.

Сигалара 1очувежача санна (гучаийккхар)– ц1аьхха.

1. Шишшане цхьана (групповой) болх бу.

Кхаь б1оаг1илгах декъа улга т1ара дешаш, шоай ма1анга хьежжа.

1уйрийна, шийла, хьунаг1а, ч1оаг1а, геттара, бирса, ара, тахан, соахка.

Рефлекси:

Шин тетрадага хьож хьехархо – 4 оценка оттаю.

1. Дувзаденна кхамаьл шаьрдар.

Суртацара болх

Къоано хуле новкъа воаг1аш,

Нийса лоатто г1ерташ г1ов;

Юхасацар, никъ ца хоадош,

Г1алг1ай мехкарашка тов…

1. Фу гу шоана укх сурта т1а?

2. Тахан вайна юкъе дий уж г1улакхаш?

3. Шоана хой маца бита беза никъ?

VI Урока корта бар, таблицах пайда а эцаш.

Куцдош. Юкъара ма1ан.	Морфологически белгалонаш	Синтаксически г1улакх
Куцдош – къамаьла дакъа да. Цо хьахьокх даран е кхыча белгалон белгало.		Предложене юкъе куцдешах лоаттам хул. Уккхаза, т1ато11аяь, маьлха к1ал, к1ирандийнахьа, футтаройна…
Куцдешо жоп лу мишта? Маца? Мел? Х1ана? Сендухьа? Яхача хаттарашта.	Хувца ца лу къамаьла дакъа
Вода (мишта?) шорттига.
(Мел шорттига?) Геттара шортига.
Куцдешо бувзам лелабу хандешаца, деепричастеца, белгалдешаца, куцдешаца.

- Х1анз вай тахан мел дийцачох малаг1а къоастам (вывод) бергба вай?

Бераша хьех-чун новкъосталца таблицах пайда а эцаш, вывод ю.

-Эшаш да, аьнна, хетий шоана вай меттаца куцдешаш? Пушкина зехьа яьхадац: «Куцдешаша, даран сурт…»Вайна наьна мотт дика ха беза, из боча лелабе беза, Зязиков Бахьаудина яьххача бесса. 1оеш эпиграф.

VII. Ц1аг1а бе болх балар. 93 бокъо, упр. № 1; хьалхарча группо(дика дешачар) лоацца сочинени язъе «Г1алг1ай хоза г1улакхаш.»

VII . Оценкаш д1акхайкаяр.