Куцдешнийн тайпанаш. Смысловые группы наречий.

Нохчийн метан урок

7-г1а класс

Тема: Куцдешнийн тайпанаш. Смысловые группы наречий.

( интегрированни  урок)

1алашо: нохчийн а, оьрсийн а меттанашкахь куцдешнийн тайпанаш довзийтар, цара мублхачу хаттаршна жоп ло, х1ун гойту хаийтар, предметашна юкъара уьйр гайтар, къамел кхиор, кхетош-кхиор.

Т1ехьажаман г1ирс: таблицаш, нохчийн а, оьрсийн а метан а, литературин учебникаш, методически пособеш.

Урок д1аяхьар

1. Хьехархочун дош

– Т1екхечи, дешархой, вайн рог1ера нохчийн метан урок. Вайн таханалерачу урокехь куцдешнийн тайпанаш нохчийн а, оьрсийна меттанашкахь 1амор ду.  Хьовсур дув ай царна юкъахь башхаллаш юйла…

1. Уьн т1ера предложенеш д1аязйо, билгалдоху куцдешнаш.

  Стиглахь лепа дашо седарчий.

 Селхана г1ала ваханера со сайн деца.

  Дешархьама оьху тхо школе.

Оьрсийн мате гочъе и предложенеш.

В небе сияют золотые звезды.

Я со своим отцом ездил в город.

Мы ходили в школу чтобы учиться.

1. 1амийнарг карладаккхар 

  Даран я хиларан тайп-тайпана билгалонаш гойтучу къамелан декъах куцдош олу. Цо жоп ло муха? маца?  Мичахь? Мел? Х1ун 1алашо йолуш? Х1унда? Бохучу хаттаршна.Куцдешнаш уьйр хандашца ю…

- Ткъа оьрсийн маттахь стенах олу куцдош?

-Муьлхачу хаттаршна жоп ло ца?

-Предложенехь муьлха меже хуьлий лела?

Наречие-это часть речи которая обозначает признак действия предмета и отвечает на вопросы как? где? в какой степени? зачем? с какой целью? и др. В предложении наречия связаны со сказуемыми и чаще всего бывают обстоятельствами…

1. Уьн т1ехь болх байтар. Гочдар
2.  

  Нохчийн маттахь           Куцдешнийн тайпанаш      Оьрсийн маттахь

 1уьйранна                                 хенан-времени                            утром

 хьуьнхахь                              меттиган-места                            в лесу

жима                                        бараман-меры                          немножко

меллаша                              мухаллин-образа действия          медленно

ловзархьама                         1алашонан-цели                      чтобы поиграть

1. Керла тема йовзийтар

 Цхъа хьалхара нохчийн маттахь юьйцу тема, т1аккха  оьрсийн маттахь.

   - Нохчийн маттахь куцдешнийн ворх1  тайпа ду: хенан, меттиган,  бараман,  бахьанин, 1алашонан, юкъаметтигаллин. Х1ора тайпанчу куцдешнийн шайн-шайн хаттарш а ду. Хенан куцдешнаша жоп ло маца? мацале? маццалц? маца дуьйна? Бохучу хаттаршна. Меттиган куцдешнаша жоп ло мича? стенга? мичара? мичхьахула? бохучу хаттаршна. Иштта массо а тайпанан ду шайн хаттарш …

 - По значению наречия делятся на две группы: обстоятельственные и определительные. Обстоятельственные  наречия обозначают образ действия, время, место, причину, цель  (идти пешком, идти вечером, идти туда и т.д.)

- Х1инца вай хьалхенгахь яздинчу куцдешнийн тайпанаш билгал а дохуш, уьш юкъа а далош, предложенеш х1иттор ю вай.

- Берашна хьуьнхахь ча гира.

-Артур ловзархьама со волчу веара.

- Новкъахула меллаша вог1ура воккха стаг.

-Цундела ца лаьа сунна хьоьца доттаг1алла леладан.

Х1инца и предложенеш оьрсийн мате гочйийр ю вай.

- В лесу  ребята увидели медведя.

-Артур пришел ко мне, чтобы поиграть.

-Медленно шел старик по дороге.

   -Поэтому я не хочу с тобой дружить.

Т1едиллар:

а) Билгалдаха куцдешнийн тайпанаш шина а маттарчу предложенешкахь.

б) Еша 35-г1а § нохчийн метан учебник т1ера, 33-г1а § оьрсийн метан учебник т1ера, хьовса шаьш ца кхеташ х1умма а диснийла.

6. 1амийнарг т1еч1аг1дар.

а) кхочушдо 205-г1а шардар (1-ра обзац), билгалдоху куцдешнийн тайпанаш;

б) кхогчушдо 208-г1а шардар оьрсийн метан учебник т1ера, наречин тайпанаш билгалдоху.

  Т1едиллар:

-205-г1а шардар т1ера кийсак муьлхачу произведении юкъара ю?

( «Еха буьйсанаш» романан дакъа «Мух1ажарш»)

- Мила ву цуьнан автор?( Айдамиров Абузар)

- Х1ун хьа шуна автор лаьцна? ( Доцца дуьйцу цуьнан дахарх а, кхолларалахь а лаьцна)

- Упражнение 208 отрывок, из какого произведения?

- Расскажите, что вы знаете о нем?

1. Къамел кхиор, дешархой кхетош-кхиор.

 Нохчийн г1иллакх-оьздангаллах долу кхоъ кица даладо:

- Оьздачу стага шен ц1ахь а, хьошалг1ахь волуш санна, юу х1ума.

-Дикачу г1иллакхо лех эла вина, вочу амало элах лай вина.

-Воккхахволчунна хьо жимах вацахь, жимахчунна воккхах а хир вац хьо.

( Кицанийн маь1наш досту, д1аяздо дешархоша шайна хетарехь)

8. Урокан жам1 дар.

- Стенах олу куцдош?

-Маса тайпа ду куцдешан?

-Что такое наречие?

-На какие группы делятся наречия?

-Уьйр юй нохчийн а, оьрсийн а меттанашна а, литературашна а юкъехь?

-Х1ун керланиг девзи шуна таханлерчу урокехь?

9. Рефлекси яр.

10. Ц1ахь бан болх балар.

33-35 § бакъонаш 1амае;

208,209 шардарш юкъара куцдешнаш схьаязде, билгалдаха церан тайпанаш.