Т?рбиелік. Тілге деген ??рмет, с?йіспеншіліктерін арттыру.
Саба?ты? т?рі: д?ст?рлі саба?
Саба?ты? ?дісі: т?сіндіру, талдау, с?ра?-жауап
Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру кезе?і
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру
ІІІ. Жа?а саба?
Неологизм– (гр. neos – жа?а, logos – с?з) – ?о?амда?ы саяси, м?дени, экономикалы? ?атынастарды?, ?ылым мен техниканы? дамуына байланысты тілге енген жа?а с?здер мен с?з тіркестері, фразеологиялы? оралымдар. Неологизм лексикалы? ж?не семантикалы?. болып екіге б?лінеді. Лексикалы? неологизмге жа?а ??ымдарды? тууымен бірге пайда бол?ан жа?а терминдер жатса, семантикалы? неологизм деп с?збе-с?з аудару ар?ылы т?л с?зге ?осыл?ан жеке ма?ынаны айту?а болады. Мысалы, кесте (таблица), ш?гінді (осадки), т.б. Неологизм с?зжасамды? калькалау, (макро?я, кодтану), сондай-а? морфологиялы?, синтаксистік-морфологиялы?, семантикалы?-морфологиялы? т?сілдер ар?ылы жасалып, тілді? с?здік ??рамын байытады. Шет тілден енген с?здерді? басым б?лігі ?здеріні? бастап?ы ма?ынасын са?тайды, семантикалы? жа?тан ?згерістерге к?п ?шырамайды. Неологизм т?л с?здермен де беріле алады, с?здік ??рамда б?рыннан ?олданылып ж?рген с?з т?л?алары жа?а ма?ына?а ауысып, жа?а ??ымды белгілеуге м?мкіндік алады. Ал?аш?ыда неологизм ретінде таныл?ан с?здер жалпыхалы?ты? ?олданыс?а т?скен кезде неологизм болудан ?алады. Мысалы, атом, теледидар, космос, ракета, редактор, анализ, т.б. Неологизм тілді? лексикалы? ??рамына ауызша ж?не жазбаша т?рде енеді. Ауызша енген с?здерді? к?пшілігі т?рмыс ?ажетіне, м?дениетке ?атысты атаулар болса, жазбаша енген неологизм ?ылым мен техниканы? жетістіктеріне ?атысты болып келеді. ?азіргі тілімізде жасал?ан неологизмні? к?пшілігі с?з тіркестері т?рінде келіп, аны?тауышты? ?атынаста болады. Мысалы, антропогендік фактор, компьютерлік ж?йе, компьютер орталы?ы, т.б. А?Ш-та, Францияда, Жапония елдерінде неологизмді зерттейтін арнайы орталы?тар ??рылып, ?ылыми зерттеу ж?мыстарын ж?ргізіп келеді.Неологизм екі т?рлі жолмен жасалады.
1) Б?рын-со?ды тілде болып к?рмеген, жа?а ??ымдарды? пайда болуымен байланысты. Мысалы, революция, колхоз, совхоз, кино,театр,телевизор, спутник, ракетчик, бригада, фермер т. б.
2) Б?рыннан тілде бар атауларды жа?артып, ескіні жа??ыртып, жа?аша м?н беріп, т?рлендіріп ?олдану негізінде пайда болады. Неологизмдерді? ?лтты? тілді? байып, дамуы ?шін, оны? жа?а ма?ыналы с?здермен толы?тырылып отыруы ?шін м?ні зор.
І?. Бекіту жатты?улары:
Саяжай, сайг?лік с?здеріне лексика-грамматикалы? ма?ынасына талдау жасау.
45-жатты?у. К?нерген с?здерді? ма?ыналарын аны?тап, бір ба?ан?а архаизмдер, екінші ба?ан?а историзмдерді жазу.
Просмотр содержимого документа
«Бас?а тілден енген атаулар. Неологизмдер»
ШҚО Үржар ауданы
«Әуезов атындағы орта мектебі»КММ
Жарыкбасова Шынар Даукеновна
қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі
Сыныбы: 10
Cабақтың тақырыбы: Басқа тілден енген атаулар. Неологизмдер
Сабақтың мақсаты: Білімділік: Қоғамда болп жатқан жаңа өзгерістерге байланысты пайда болатын неололгизм сөздер туралы түсінік беру.
Дамытушылық: оқушылардың шығармашылық белсенділіктерін арттыру, сөзерді лексика-грамматикалық мағынасына қарай талдай білуге дағдыландыру.
Тәрбиелік. Тілге деген құрмет, сүйіспеншіліктерін арттыру.
Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, талдау, сұрақ-жауап
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру
ІІІ. Жаңа сабақ
Неологизм– (гр. neos – жаңа, logos – сөз) – қоғамдағы саяси, мәдени, экономикалық қатынастардың, ғылым мен техниканың дамуына байланысты тілге енген жаңа сөздер мен сөз тіркестері, фразеологиялық оралымдар. Неологизм лексикалық және семантикалық. болып екіге бөлінеді. Лексикалық неологизмге жаңа ұғымдардың тууымен бірге пайда болған жаңа терминдер жатса, семантикалық неологизм деп сөзбе-сөз аудару арқылы төл сөзге қосылған жеке мағынаны айтуға болады. Мысалы, кесте (таблица), шөгінді (осадки), т.б. Неологизм сөзжасамдық калькалау, (макроұя, кодтану), сондай-ақ морфологиялық, синтаксистік-морфологиялық, семантикалық-морфологиялық тәсілдер арқылы жасалып, тілдің сөздік құрамын байытады. Шет тілден енген сөздердің басым бөлігі өздерінің бастапқы мағынасын сақтайды, семантикалық жақтан өзгерістерге көп ұшырамайды. Неологизм төл сөздермен де беріле алады, сөздік құрамда бұрыннан қолданылып жүрген сөз тұлғалары жаңа мағынаға ауысып, жаңа ұғымды белгілеуге мүмкіндік алады. Алғашқыда неологизм ретінде танылған сөздер жалпыхалықтық қолданысқа түскен кезде неологизм болудан қалады. Мысалы, атом, теледидар, космос, ракета, редактор, анализ, т.б. Неологизм тілдің лексикалық құрамына ауызша және жазбаша түрде енеді. Ауызша енген сөздердің көпшілігі тұрмыс қажетіне, мәдениетке қатысты атаулар болса, жазбаша енген неологизм ғылым мен техниканың жетістіктеріне қатысты болып келеді. Қазіргі тілімізде жасалған неологизмнің көпшілігі сөз тіркестері түрінде келіп, анықтауыштық қатынаста болады. Мысалы, антропогендік фактор, компьютерлік жүйе, компьютер орталығы, т.б. АҚШ-та, Францияда, Жапония елдерінде неологизмді зерттейтін арнайы орталықтар құрылып, ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізіп келеді.Неологизм екі түрлі жолмен жасалады. 1) Бұрын-соңды тілде болып көрмеген, жаңа ұғымдардың пайда болуымен байланысты. Мысалы, революция, колхоз, совхоз, кино,театр,телевизор, спутник, ракетчик, бригада, фермер т. б. 2) Бұрыннан тілде бар атауларды жаңартып, ескіні жаңғыртып, жаңаша мән беріп, түрлендіріп қолдану негізінде пайда болады. Неологизмдердің ұлттық тілдің байып, дамуы үшін, оның жаңа мағыналы сөздермен толықтырылып отыруы үшін мәні зор.
ІҮ. Бекіту жаттығулары:
Саяжай, сайгүлік сөздеріне лексика-грамматикалық мағынасына талдау жасау.
45-жаттығу. Көнерген сөздердің мағыналарын анықтап, бір бағанға архаизмдер, екінші бағанға историзмдерді жазу.
46-жаттығу. Мәтінді оқып, неологизмдерді теріп жазу.
