«Ныууагътой мын мæ фыдæлтæ æвзаг». Сочиненимæ цæттæгæнæн урок.

Ирон æвзаджы урокДжиоты З.И.

Сочиненимæ цæттæгæнæн урок

Темæ: «Ныууагътой мын мæ фыдæлтæ æвзаг»

Урочыны сантæ:1.Бæлвырд æрмæджы фæрцы фæфылдæр кæнын

скъоладзаутызонындзинæдтææмæарæхстдзинæдтæ

сочинениныффыссынмæ.

2.Фæарфдæр кæнынскъоладзаутыграмматикон

зонындзинæдтæ.

3.Бацархайын, цæмæйскъоладзаутæбанкъарой

мадæлонæвзагмæуарзондзинад.

Урочы ифтонгад:

1. Мадæлонæвзаджытыххæйзындгонд

иронпоэттыæмдзæвгæтæйскъуыддзæгтæ.

2.Скъоладзаутыкондгазеттæ.

Ахуыргæнæджыразныхас.

Нырыкконскъолайæрæстæгдомы бæрнон куыст,цæмæй нæрæзгæфæсивæдрайсойаккагзонындзинæдтæ.

Ахсджиагхæсæвæрдисиронæвзаджыахуыргæнджыты раз дæр,уымæн æмæ горæтаг сывæллæттæ сæмадæлонæвзагылдзурынцкъуылымпытæгæнгæ, фылдæрхатт та иронауæппындæрнæарæхсынц дзурынмæ.

Уымæ гæсгæмадæлонæвзаджыуроктыфылдæрæргомздахынхъæуыныхасырæзтылкуыстмæ,куыд литературæйы,афтææвзаджыуроктыдæр.

Ныхасырæзтыкуыстыхуызтæйиу у сочинени.Сочиненитæвæййынцдыууæхуызы:

1) сæрибар темæйыл;

2)литературонуацмыстæйисттемæйыл.

Зæгъдзынæн мæ хъуыдытæсæрибартемæйылфыстсочиненитыфæдыл. Куыдзонæм,афтæмæйсочиненитæсæ жанртæм гæсгæ вæййынц таурæгъон,æрфыстон,текст хъуыды-тæрхæттæ. Æртæхуызыдæркæрæдзиимææнгомбастсты. Æцæгдæр, зынныффыссæнуаидтаурæгъон текст æнæ æрфыстон текст æмæ текст-тæрхæттыэлементæйспайдакæнгæйæ, йе та текст-тæрхæттæ æнæ таурæгъонæмææрфыстонтекстæйныффыссын.

Цавæр домæнтæ (растдæр уыдзæн арæхстдзинæдтæ) хъуамææвæрдцæуаскъоладзаутыразмæ.

1. Фыццаджыдæр,скъоладзаухъуамæлæмбынæгахъуыдыкæна, цытемæйыл фыссы,ууыл,цæмæй сарæхсайæхъуыдытæрастраргомкæнынæмæныффыссын.Зæгъæм, сочиненийытемæ у «Сызгъæрин фæззæг». Ацысочиненийыскъоладзауыхæс у растæмæаивраргом кæнын, фæззæгæн йæ кæцы рæстæг хонæм «сызгъæрин», зæгъгæ, æмæ цæмæн.

2.Скъоладзауы куыстырайдианæйкæронмæхъуамæ бæрæг дара сæргондæй рацæугæ сæйраг хъуыды.Кæд æмæ бæрæг нæ уа,уæд та йæскъоладзаухибарæйссарæд.

3.Скъоладзау æнæмæнг хъуамæ арæхса йæ сочиненимæхъæугææрмæгравзарынæмææрæмбырдкæнын.

4.Сочиненийы хæйтты æхсæн æнæмæнг хъуамæуабастдзинад.Скъоладзаутæнбамбарынкæнынхъæуы,сочиненийы алы хуызæн дæрйæхикæйисйæхикомпозиционформæ æмæ уымæн халæн нæй.

5.Растраргомкæнынхъуыдытæ, раст-ома литературæйынормæтæмæмæрастфыссынадыæгъдæуттæмгæсгæ.Скъоладзаухъуамæ зона тексты аивгæнæн мадзæлттææмæсæрастпайдакæна.

6.Арæхафтæрауайы,æмæскъоладзауйæкуысткуыфæвæййыфыст, уæдæмкæсгæ дæр нал æркæны. Скъоладзаутæйдомынхъæуы,(æрмæстдомыннæ, фæлæмаахуырдæр),цæмæйарæхсой хи рæдыдтытæарын, рацаразын ногæй æрмæг бæрæг фæткыл, фæхуыздæр, фæхъæздыгдæр кæнынсочиненийæнйæмидис,омайæфеххæстдæркæнын.

Нæабоныурочытемæ у сочиненимæ цæттæгæнæн урок ахæм темæйыл:

«Ныууагътоймынмæфыдæлтæ æвзаг»

Нæурочынысан у …

Фæйнæгылфыстэпиграфмæмаæрбакæсут:

Ныууагътоймынмæфыдæлтæ æвзаг-

Мæ ис,мæ бон, мæцардырухс,хæзна.

Æмæйылникуысивдзынæнмæ зæрдæ.

Мæ зæрдæйæн йæ уадындзтæ- йæ зæлтæ.

Мæавдæнуыдмæмад-лон æвзаг-

Мæис,мæбон,мæдардбалцыфæндаг.

Цыисзынаргъдæр,адджындæрмады хъæлæсæй,мады æвзагæй? Уыдонадæймагæнйæрайгуырæнбонæйсуангйæцардыкæронмææнæсцухæйвæййынцйемæ,йæтуджы, йæсæрымагъзы.Йæдадзинтыфидарæвæрдсты,иумæ бахсыстысты,фæхицæнгæнæн сын нæй. Уæдæныннæфыдæлтæй (эпиграф) хорзæйцыбаззад,уыдонстыиронæвзаг,иронфарн.Иронæвзагнæфæхицæнкæныннæуадзынæдаргъæмæуæрæх,сæрыстыркæмæйстæм, уыцыисторийæ,нæиронфарниснæудыхъæды. ДзырдФарн та цынысанкæны?

АбайтыВасомæгæсгæфарн у рагондзырд,нысанкæныХуыцауыл, Арвыл, Хурылæууæндынад. НысанкæныХуыцау,Арв,Хурадæймагæнцыхорздзинæдтæратты, цæмæйамондджынуа,уыдон.Хауынцсæмбæркад,æнæниздзинад,сабырдзинад.

Дзырдфарнæнадæмыхсæнныфидардиссаджынысаниуджытæ,уыдонстыæфсарм,æгъдау,намыс.Цавæр адæймаджы фæхонæм фæрнджын? Ахæм адæймаджы,кæцы зоны йæ мадæлонæвзаг,кæцымæисæфсарм,æгъдауæмæнамыс.Уæдææвзагæмæфарнстырахъазсты нæ иудзинадæн.Абонкомкоммæдзурдзыстæмæвзаджы тыххæй.Мадæлон æвзаг у адæмыфарниуфæлтæрæйиннæмæ адæттыны сæйрагдæр фæрæз.Адæмыфидæнбаст у æвзаджыфидæнимæ.ДжусойтыНафиæвзагæмæ адæм хоны синонимтæ.

«Адæм æмææвзагсинонимтæсты- кæд

Æвзаг уа- уæдадæмдæрис.Адæмдзурынц

се взагыл- æвзагцæры, æмæ адæм

сæхæдæгдæрцæрæццагсты».

Гъе,уымæн у нæиронмадæлонæвзагнæфысджытыæмæ поэты æнæкæронæвидийгæсуадон.

Уæдæ нæ рæзгæ фæсивæд хъуамæ зоной мадæлон æвзаг,хъахъхъæноййæ,æмæ,Къостайызагъдау, «кæстæртæнрæсугъдæйамоной».

Нæкуыстрайдайдзыстæм тексты анализæй. Текст ист у изложенитыæмбырдгондæй,хуыйны «Нæмадæлонæвзаг»(ф.162).Уырыссагæвзаджыметодикæйыисахæмкуыстыхуыз, хуыйнгæдæр афтæ кæны от изложения- к сочинениям,ома,изложеницытекстæйфыссæм,уый анализ у хорзахъазсочиненимæбацæттæкæнынмæ, дыккагкуыстыхуыз- ахуырдзауысочиненийыанализæйбахизынхифыстсочинени-хъуыдымæ.

Текстимæкуыст.

Зынæмбарæн дзырдтæ:Дæрддзæф-дард

Æвæджиауы-диссаджы

Фæдонтæ-рæзгæ фæлтæр

Æнæкъуылымпæйæ- рæвдз

1.Бамбарынкæнынсинонимтыфæрцы

2.Тексты фæхицæн кæнын,комкоммææвзагмæцыхъуыдыйæдтæхауы,уыдон.

Фарст.Сымахмæгæсгæ,цыутекстæнйæсæйрагхъуыды?

Дзуапп.Чызджыахастдзинадмадæлонæвзагмæ.

Ахуыргæнæг. Уæдæуый у йæсæйрагхъуыды.

3.Ныффыссын дзырдбæстытæ:рагонрæсугъдæвзаг,

æвæджиауымелоди,

национкультурæ

4.Равзарын хъуыдыйад.

Æвæдза,куыдæхсызгонвæййыныййарæг йæ хъæбулимæмадæлонæвзагылкуыфæдзурыæмæйынчысылæйфæстæмæкуыбауарзынкæныйæнационкультурæйысæйрагдæрхæзна-мадæлон æвзаг.

Фæстаг абзацы мидисбамбарынкæнын (сказать о двуязычии).

-Цавæр факттæ хæссы автор йæхъуыдытæныффидаркæнынæн(текстæйпайда кæнын).

-авторæнйæкъухыбафтыдсæйрагхъуыдысбæлвырд кæнын? (абарстыруаджы,текстæйпайда кæнын).

5. Рафыссынхъуыдыйæдтæ. Бирæстъæлфыты бæсты сæвæрын

бавæргæ дзырдтæ ахæм нысаниуджытимæ:

1) ныхаскæцыцæсгомæйцæуы,кæйхъуыдыæвдисы;

2) уырнындзинад

3)Æрхæцæннысæнттыæвæрдбамбарын кæнын

4)3аг хъуыдыйадравзарынхъуыд. уæнгтæм гæсгæ,

хъуыдыйадæн скæнын йæ схемæ

Æвзаг æмæ æгъдау. Æвзаг у уды айдæн. …сыгъдæг æнкъарæнтæ,уæздан хъуыдытæ вæййы æрмæстахæмадæймагмæ,кæцыхорзфæзоныйæмадæлон æвзаг. …,иронæвзаг мах куы уарзæм,уæд,…, нæ адæмæн фылдæруыдзæнйæхъару. Нæнæмуæнддзæнзнаг,нæнæкæндзыстысаулæгтæ дæлдзиныг.Иронæвзаг- нæиугæнæг,нæтых.

6.Рафыссут.Сæвæрут хъæугæ æрхæцæн нысæнттæ æмæ сын се ‘вæрдбамбарынкæнын.

Иронæвзаг. Дыдæнæдзырдтыкъæбиц, нæцин,нæхæзнаæмæнæамонд.Цæй æмæ йæ хъахъхъæнæм, скæнæмæйпаддзахадон. Нæсонтудтыиронфарн ссудзæм.Иронзарæг, иронкуывдмæ хъусæм.

7. Уæ хъуыдытæ кæронмæ ахæццæ кæнут нæ мадæлон æвзаджы тыххæй.

ИронæвзагахуыркодтойА.Шегрен, В.Миллер,Ахвледиани,Ковалевский,Ж.Дюмезиль.

Æндæрадæмыхаттæйуæвгæйæ,уыдониронæвзагзыдтойиттæгхорз,уарзтоййæ,куыстоййыл, аргъынкодтой. Фæлæ нæхæдæг та, ирæттæ, нæиронмадæлонæвзаг…( рохкæнæм,иронаудзурыннæ сæрмæ нал хæссæм). Фæлæйæхиæцæгирончи хоны,не ‘взагстырхæзнайылчинымайы,йæсыгъдæгдзинадылынчи кусы,уыдонбирæсты.Уыдонархайынц,цæмæйнæ мадæлон æвзаг цæра,рæза, кæна хъæздыгæй-хъæздыгдæр,рæсугъдæй-рæсугъддæр,цæмæймафесæфа…

Урочыкæронскæнынхатдзæгтæ.

1.Иронæвзагхъæуыхъахъхъæнын.

2.Хъуамæйылæппынæдзухдзурæм,хъуамæнæмуалитературæ,мыхуыр,радио,телеуынынад.

Мæ урок мæфæндыфæуынДжиотыХазбийызæрдæбынныхæстæй:

Иронæвзаг! Куыфестай,куызæрватыкк,-

Æнæчиныгнæуыдзынææвзадджын.

Уæддæр тæхын нæ зондзынæ тæхын.

Æнæбары фæхилдзынæ зæххыл.

Дæцотфæйнæрдæмлидздзысты, фæйнæрдæм.

Уромынхъомсæ не суыдзысты хæхтæ.

Мыггагскъуыдфæуыдзыстысæрæй.

Æнæ дæу та сын баиууæвæннæй.

Кæйдæрхурмæиваздзыстысæсæртæ,

Кæйдæрхур сын æндавдзæнисæ зæрдæ.

Кæйдæруæрдонысбаддзысты,кæйдæр,

Дæ зарæгæн дæр аскъуыйдзæн йæ зæл.

Тексты хуызтæ