Сочиненим? ц?тт?г?н?н урок Тем?: «Ныууагътой мын м? фыд?лт? ?взаг»

Ирон æвзаджы урок Джиоты З.И.

Сочиненимæ цæттæгæнæн урок

Темæ: «Ныууагътой мын мæ фыдæлтæ æвзаг»

Урочы нысантæ: 1.Бæлвырд æрмæджы фæрцы фæфылдæр кæнын

скъоладзауты зонындзинæдтæ æмæ арæхстдзинæдтæ

сочинени ныффыссынмæ.

2.Фæарфдæр кæнын скъоладзауты грамматикон

зонындзинæдтæ.

3.Бацархайын, цæмæй скъоладзаутæ банкъарой

мадæлон æвзагмæ уарзондзинад.

Урочы ифтонгад:

1. Мадæлон æвзаджы тыххæй зындгонд

ирон поэтты æмдзæвгæтæй скъуыддзæгтæ.

2.Скъоладзауты конд газеттæ.

Ахуыргæнæджы разныхас.

Нырыккон скъолайæ рæстæг домы бæрнон куыст,цæмæй нæ рæзгæ фæсивæд райсой аккаг зонындзинæдтæ.

Ахсджиаг хæс æвæрд ис ирон æвзаджы ахуыргæнджыты раз дæр,уымæн æмæ горæтаг сывæллæттæ сæ мадæлон æвзагыл дзурынц къуылымпытæгæнгæ, фылдæр хатт та иронау æппындæр нæ арæхсынц дзурынмæ.

Уымæ гæсгæ мадæлон æвзаджы урокты фылдæр æргом здахын хъæуы ныхасы рæзтыл куыстмæ, куыд литературæйы , афтæ æвзаджы урокты дæр.

Ныхасы рæзты куысты хуызтæй иу у сочинени.Сочиненитæ вæййынц дыууæ хуызы:

1) сæрибар темæйыл;

2)литературон уацмыстæй ист темæйыл.

Зæгъдзынæн мæ хъуыдытæ сæрибар темæйыл фыст сочинениты фæдыл. Куыд зонæм,афтæмæй сочиненитæ сæ жанртæм гæсгæ вæййынц таурæгъон,æрфыстон,текст хъуыды-тæрхæттæ. Æртæ хуызы дæр кæрæдзиимæ æнгом баст сты. Æцæгдæр, зын ныффыссæн уаид таурæгъон текст æнæ æрфыстон текст æмæ текст-тæрхæтты элементæй спайда кæнгæйæ, йе та текст-тæрхæттæ æнæ таурæгъон æмæ æрфыстонтекстæй ныффыссын.

Цавæр домæнтæ (растдæр уыдзæн арæхстдзинæдтæ) хъуамæ æвæрд цæуа скъоладзауты размæ.

1. Фыццаджыдæр,скъоладзау хъуамæ лæмбынæг ахъуыды кæна, цы темæйыл фыссы,ууыл,цæмæй сарæхса йæ хъуыдытæ раст раргом кæнын æмæ ныффыссын.Зæгъæм, сочиненийы темæ у «Сызгъæрин фæззæг». Ацы сочиненийы скъоладзауы хæс у раст æмæ аив раргом кæнын, фæззæгæн йæ кæцы рæстæг хонæм «сызгъæрин», зæгъгæ, æмæ цæмæн.

2.Скъоладзауы куысты райдианæй кæронмæ хъуамæ бæрæг дара сæргондæй рацæугæ сæйраг хъуыды.Кæд æмæ бæрæг нæ уа,уæд та йæ скъоладзау хибарæй ссарæд.

3.Скъоладзау æнæмæнг хъуамæ арæхса йæ сочиненимæ хъæугæ æрмæг равзарын æмæ æрæмбырд кæнын.

4.Сочиненийы хæйтты æхсæн æнæмæнг хъуамæ уа бастдзинад.Скъоладзаутæн бамбарын кæнын хъæуы,сочиненийы алы хуызæн дæр йæхи кæй ис йæхи композицион формæ æмæ уымæн халæн нæй.

5. Раст раргом кæнын хъуыдытæ, раст-ома литературæйы нормæтæм æмæ растфыссынады æгъдæуттæм гæсгæ.Скъоладзау хъуамæ зона тексты аивгæнæн мадзæлттæ æмæ сæ раст пайда кæна.

6. Арæх афтæ рауайы,æмæ скъоладзау йæ куыст куы фæвæййы фыст, уæд æм кæсгæ дæр нал æркæны. Скъоладзаутæй домын хъæуы,(æрмæст домын нæ, фæлæ ма ахуыр дæр),цæмæй арæхсой хи рæдыдтытæ арын, рацаразын ногæй æрмæг бæрæг фæткыл, фæхуыздæр, фæхъæздыгдæр кæнын сочиненийæн йæ мидис,ома йæ феххæстдæр кæнын.

Нæ абоны урочы темæ у сочиненимæ цæттæгæнæн урок ахæм темæйыл:

«Ныууагътой мын мæ фыдæлтæ æвзаг»

Нæ урочы нысан у …

Фæйнæгыл фыст эпиграфмæ ма æрбакæсут:

Ныууагътой мын мæ фыдæлтæ æвзаг-

Мæ ис,мæ бон, мæ царды рухс,хæзна.

Æмæ йыл никуы сивдзынæн мæ зæрдæ.

Мæ зæрдæйæн йæ уадындзтæ- йæ зæлтæ.

Мæ авдæн уыд мæ мад-лон æвзаг-

Мæ ис,мæ бон,мæ дард балцы фæндаг.

Цы ис зынаргъдæр,адджындæр мады хъæлæсæй,мады æвзагæй? Уыдон адæймагæн йæ райгуырæн бонæй суанг йæ царды кæронмæ æнæсцухæй вæййынц йемæ,йæ туджы, йæ сæры магъзы. Йæ дадзинты фидар æвæрд сты,иумæ бахсыстысты,фæхицæнгæнæн сын нæй. Уæдæ нын нæ фыдæлтæй (эпиграф) хорзæй цы баззад,уыдон сты ирон æвзаг,ирон фарн.Ирон æвзаг нæ фæхицæн кæнын нæ уадзы нæ даргъ æмæ уæрæх,сæрыстыр кæмæй стæм, уыцы историйæ,нæ ирон фарн ис нæ удыхъæды. Дзырд Фарн та цы нысан кæны?

Абайты Васомæ гæсгæ фарн у рагон дзырд,нысан кæны Хуыцауыл, Арвыл, Хурыл æууæндынад. Нысан кæны Хуыцау, Арв, Хур адæймагæн цы хорздзинæдтæ ратты, цæмæй амондджын уа, уыдон.Хауынц сæм бæркад, æнæниздзинад, сабырдзинад.

Дзырд фарнæн адæмы хсæн ныфидар диссаджы нысаниуджытæ, уыдон сты æфсарм, æгъдау, намыс. Цавæр адæймаджы фæхонæм фæрнджын? Ахæм адæймаджы, кæцы зоны йæ мадæлон æвзаг, кæцымæ ис æфсарм, æгъдау æмæ намыс.Уæдæ æвзаг æмæ фарн стыр ахъаз сты нæ иудзинадæн. Абон комкоммæ дзурдзыстæм æвзаджы тыххæй. Мадæлон æвзаг у адæмы фарн иу фæлтæрæй иннæмæ адæттыны сæйрагдæр фæрæз. Адæмы фидæн баст у æвзаджы фидæнимæ. Джусойты Нафи æвзаг æмæ адæм хоны синонимтæ.

«Адæм æмæ æвзаг синонимтæ сты - кæд

Æвзаг уа - уæд адæм дæр ис. Адæм дзурынц

се взагыл - æвзаг цæры, æмæ адæм

сæхæдæг дæр цæрæццаг сты».

Гъе, уымæн у нæ ирон мадæлон æвзаг нæ фысджыты æмæ поэты æнæкæрон æвидийгæ суадон.

Уæдæ нæ рæзгæ фæсивæд хъуамæ зоной мадæлон æвзаг, хъахъхъæной йæ, æмæ, Къостайы загъдау, «кæстæртæн рæсугъдæй амоной».

Нæ куыст райдайдзыстæм тексты анализæй. Текст ист у изложениты æмбырдгондæй, хуыйны «Нæ мадæлон æвзаг» (ф.162).Уырыссаг æвзаджы методикæйы ис ахæм куысты хуыз, хуыйнгæ дæр афтæ кæны от изложения - к сочинениям, ома, изложени цы текстæй фыссæм, уый анализ у хорз ахъаз сочиненимæ бацæттæ кæнынмæ, дыккаг куысты хуыз - ахуырдзауы сочиненийы анализæй бахизын хифыст сочинени-хъуыдымæ.

Текстимæ куыст.

Зынæмбарæн дзырдтæ: Дæрддзæф - дард

Æвæджиауы - диссаджы

Фæдонтæ - рæзгæ фæлтæр

Æнæкъуылымпæйæ - рæвдз

1. Бамбарын кæнын синонимты фæрцы

2. Тексты фæхицæн кæнын, комкоммæ æвзагмæ цы хъуыдыйæдтæ хауы, уыдон.

Фарст. Сымахмæ гæсгæ, цы у текстæн йæ сæйраг хъуыды?

Дзуапп.Чызджы ахастдзинад мадæлон æвзагмæ.

Ахуыргæнæг. Уæдæ уый у йæ сæйраг хъуыды.

3.Ныффыссын дзырдбæстытæ: рагон рæсугъд æвзаг,

æвæджиауы мелоди,

национ культурæ

4.Равзарын хъуыдыйад.

Æвæдза, куыд æхсызгон вæййы ныййарæг йæ хъæбулимæ мадæлон æвзагыл куы фæдзуры æмæ йын чысылæй фæстæмæ куы бауарзын кæны йæ национ культурæйы сæйрагдæр хæзна - мадæлон æвзаг.

Фæстаг абзацы мидис бамбарын кæнын (сказать о двуязычии).

- Цавæр факттæ хæссы автор йæ хъуыдытæ ныффидар кæнынæн (текстæй пайда кæнын).

- авторæн йæ къухы бафтыд сæйраг хъуыды сбæлвырд кæнын? (абарсты руаджы, текстæй пайда кæнын).

5. Рафыссын хъуыдыйæдтæ. Бирæстъæлфыты бæсты сæвæрын

бавæргæ дзырдтæ ахæм нысаниуджытимæ:

1) ныхас кæцы цæсгомæй цæуы,кæй хъуыды æвдисы;

2) уырнындзинад

3)Æрхæцæн нысæнтты æвæрд бамбарын кæнын

4)3аг хъуыдыйад равзарын хъуыд. уæнгтæм гæсгæ,

хъуыдыйадæн скæнын йæ схемæ

Æвзаг æмæ æгъдау. Æвзаг у уды айдæн. …сыгъдæг æнкъарæнтæ, уæздан хъуыдытæ вæййы æрмæст ахæм адæймагмæ, кæцы хорз фæзоны йæ мадæлон æвзаг. …, ирон æвзаг мах куы уарзæм, уæд, …, нæ адæмæн фылдæр уыдзæн йæ хъару. Нæ нæм уæнддзæн знаг, нæнæкæндзысты сау лæгтæ дæлдзиныг. Ирон æвзаг- нæ иугæнæг, нæ тых.

6. Рафыссут.Сæвæрут хъæугæ æрхæцæн нысæнттæ æмæ сын се ‘вæрд бамбарын кæнын.

Ирон æвзаг. Ды дæ нæ дзырдты къæбиц, нæ цин, нæ хæзна æмæ нæ амонд. Цæй æмæ йæ хъахъхъæнæм, скæнæм æй паддзахадон. Нæ сонт удты ирон фарн ссудзæм. Ирон зарæг, ирон куывдмæ хъусæм.

7. Уæ хъуыдытæ кæронмæ ахæццæ кæнут нæ мадæлон æвзаджы тыххæй.

Ирон æвзаг ахуыр кодтой А.Шегрен, В. Миллер, Ахвледиани, Ковалевский, Ж. Дюмезиль.

Æндæр адæмыхаттæй уæвгæйæ, уыдон ирон æвзаг зыдтой иттæг хорз, уарзтой йæ, куыстой йыл, аргъ ын кодтой. Фæлæ нæхæдæг та, ирæттæ, нæ ирон мадæлон æвзаг …( рох кæнæм,иронау дзурын нæ сæрмæ нал хæссæм). Фæлæ йæхи æцæг ирон чи хоны, не ‘взаг стыр хæзнайыл чи нымайы, йæ сыгъдæгдзинадыл ын чи кусы, уыдон бирæ сты.Уыдон архайынц, цæмæй нæ мадæлон æвзаг цæра, рæза, кæна хъæздыгæй - хъæздыгдæр, рæсугъдæй - рæсугъддæр, цæмæй ма фесæфа…

Урочы кæрон скæнын хатдзæгтæ.

1. Ирон æвзаг хъæуы хъахъхъæнын.

2. Хъуамæ йыл æппынæдзух дзурæм, хъуамæ нæм уа литературæ, мыхуыр, радио, телеуынынад.

Мæ урок мæ фæнды фæуын Джиоты Хазбийы зæрдæбын ныхæстæй:

Ирон æвзаг! Куы фестай, куы зæрватыкк,-

Æнæ чиныг нæ уыдзынæ æвзадджын.

Уæддæр тæхын нæ зондзынæ тæхын.

Æнæбары фæхилдзынæ зæххыл.

Дæ цот фæйнæрдæм лидздзысты, фæйнæрдæм.

Уромынхъом сæ не суыдзысты хæхтæ.

Мыггагскъуыд фæуыдзысты сæрæй.

Æнæ дæу та сын баиу уæвæн нæй.

Кæйдæр хурмæ иваздзысты сæ сæртæ,

Кæйдæр хур сын æндавдзæни сæ зæрдæ.

Кæйдæр уæрдоны сбаддзысты, кæйдæр,

Дæ зарæгæн дæр аскъуыйдзæн йæ зæл.

Тексты хуызтæ