Автомобильдің рульдік басқару және тежеу жүйесі

11-тақырып Автомобильдің рульдік басқару және тежеу жүйесі

 

Дәрістің жоспары:

11.1. Рульдік басқару жүйесі;

11.2. Рульдік механизмдер;

11.3. Рульдік басқару жүйесіндегі күшейткіштер;

11.4. Тежеу жүйесі;

11.5. Тежеуіш механизмдері;

11.6. Тежеуіш жетектері;

11.7. Пневматикалық тежеу жетегі;

11.8. Тұру тежеуіші;

11.9. Тежеуді блокировкауға қарсы жүйесі.

 

Дәрістің қысқаша мазмұны

 

 

11.1 Рульдік басқару жүйесі

 

Рульдік басқару жүйесінің негізгі қызметі - ең ал дымен автомобильдің бағытын басқару, одан соң дөңгелектерді бұруды іске асыруды қажет ететін құрылғы болып табылады. Ол рульдік механизмнен, рульдік жетек пен рульдік жетек күшейткіштерінен құралады.

Бастапқыда рульдік басқару жүйесі автомобильдің тек сол жағында орналасса, қазіргі кезде рулі оң жағында орналасқан автокөліктер шығарылуда.

Автомобиль құрылымында көп уақытқа дейін рульдік күшейткіштің артықшылығы жөнінде автомобиль жасаушыларында болжам немесе ой болмаған.

Алғаш рульдік күшейткіштер ауыр техникаларда - карьерлік өзі-аударғыштарда пайдаланылды. Гидравликалық күшейткіштер пневматикалыққа қарағанда ауыр, әрі қымбат болғанымен, дыбыссыз жақсы жүмыс істейді.

Жеңіл автомобиль құрастырушылары да осы құрылғыға тоқтады. 1951 жылы Chrysler Сrown Imperial-дың сериялы автомобильдерінде алғаш гидравликалық күшейткішпен Нуdraguide сапалы стандарт жабдықтарын шығара бастады.

Ал Еуропада 1954 жылы Сіtroen DS19 күшейткіші шығарылды.

Автомобильдерде рульдік басқару механизмінің көптеген түрі қолданылады.

Тісті бұрандалы рульдік механизмдер жеңіл, жүк автомобильдерде және автобустарда қолданылады.

Ең көп таралғаны - тісті бұрандадан жэне роликтен тұратын тісті бұрандалы-роликті механизмдер.

Тісті бұранда глобоид тәріздес: оның диаметрі орта бөлігінде ұштарына қарағанда азырақ. Мұндай пішім рульдік дөңгелек үлкен бүрыштарға бүрылған кезде тісті бұранданың роликпен сенімді тіркесуін қамтамасыз етеді.

Роликтер екі немесе үштарақты болуы мүмкін. Екітарақты роликтер - жеңіл автомобильдердің рульдік механизмдерінде, ал үштарақтылар жүк автомобильдері мен автобустарда қолданылады.

 

 

11.2 Рульдік механизмдер

 

Рульдік механизм рульдік дөңгелектің күшін рульдік жетекке беруге және оның күшін автомобильді бұруға жетерліктей деңгейге дейін азайтуға арналған.

 

 

11.1 – сурет – Рульдік басқарудың жіктелуі

 

Рульдік механизмнің бірнеше типтері бар: червяк-роликті, винтті-рейкалы және рейкалы.

 

 

а – червяк-роликті; б – винтті-рейкалы, в – рейкалы, 1 - червяк, 2,4,9 - біліктер, 3 - ролик,   5 - винт,   6 - шарикті гайка-рейка,   7 - шариктер,   8 - тісті сектор, 10 - шестерня, 11 - рейка.

 

11.2 – сурет – Руль механизмі

 

11.3 суретте тәуелсіз аспалы басқарушы дөңгелектердің рульдік механизмі көрсетілген. Рульдік басқару рульдік механизмнен (3) және рульдік жетектерден тұрады.

 

 

1 - руль, 2 - руль білігі, 3 - руль берілісі, 4,12 - бұрылыс цапфасы, 5,9,11 - рычагтар, 6,8,10 - жетектер (тяга), 7 - руль сошкасы.

 

11.3 – сурет – Тәуелсіз аспалы басқарушы дөңгелектердің рульдік механизмі.

 

 

1 - бүйір тартқыш; 2 -3 - орталық тартқыш; 4 - маятникті иінтірек; 5 -реттегіш жалгастыргыш; 6 - алдыңғы аспаның төменгі шарлы топсасы; 7 - оң бұрылу жұдырықшасы; 8 - алдыңғы аспаның жоғарғы шарлы топсасы; 9 - бұрылу жұдырықшасының оң иінтірегі; 10-маятникті иінтірек кронштейіні; 11 - шанақтың оң лонжероны; 12 -май құюға арналған саңылаудың тығыны; 13 - рулъдік механизм картері; 14 - рулъдік басқарудың білігі; 15 - рулъдік басқару білігінің қабы; 16-рулъдік доңғалақ; 17 - рулъдік басқару білігініц жоғарғы тірек құбыры; 18-рулъдік басқару білігі кронштейні; 19 - шанақтың сол жақ лонжероны; 20 -реттегіш жалғастырғыштың бекітілу доғасы; 21 - сол жақ бұрылу жұдырықшасы

 

11.4 – сурет – Рулъдік басқарудың қрапайым түрі

 

 

11.3 Рульдік басқару жүйесіндегі күшейткіштер

 

Рульдік басқару жүйесінде жоғарғы қысымды сұйықпен немесе сығылған ауамен және электірлі көзімен жұмыс істейтін күшейткіштер пайдаланылады.

Күшейткіштер жүргізушінің жұмысын оңайлату, автомобиль маневрлігін жоғарылату және қауіпсіздігін көтеру үшін қолданылады. Жүргізушінің жұмыс кезінде 50% энергиясы рульді басқаруға жұмсалады. Күшейткіштер жүргізушінің рульді басқаруға жұмсайтын энергиясын 2-3 есе азайтады.

Жеңіл автомобильдердің гидрокүшейткішті атқарушы механизмі рульдік механизмімен біріктіріліп жасалған, мұндай күшейткіштер интегралдық деп аталады.

Қазіргі шетелдік автокөліктердің гидрокүшейткіштерінде жүмыс атқарушы сұйықтық ретінде АТҒ майы қолданылады, сондай-ақ олар автоматты беріліс қораптарында да пайдаланылады.

 

 

1 - рулъдік рейка;    2 - поршень; 3 - тығыздамалар; 4 -рульдік жетек топсалары; 5 - реттғынды үлестіргіш; 6 - тістегеріш; 7 - торсион; 8 -роторлы гидросорғы

 

11.5 – сурет – Гидрокүшейткішті рейкалы рульдік механизм

 

Рейкалы рульдік механизмнің қүрылысы қарапайым, әрі бағасы арзандау болып келеді.

Егер рульдік жетек мүндағыдай рейканың бүйіріне орналасса, поршень қаңқаның ортасына орналасады. Күшейткіш автомобильді басқаруды жеңілдету үшін, оның икемділігін жоғарылату үшін және қозғалыстың қауіпсіз болуы үшін қызмет етеді.

Ол сондай-ақ жолдың кедір-бұдыр болуы себепті, басқарылатын дөңгелектерден рульдік дөңгелекке берілетін түрткілер мен соққыларды азайтады.

Күшейткіш жүргізушінің жүмысын едәуір жеңілдетеді. Ол бар болған кезде жүргізуші рульдік дөңгелекке күшті күшейткішсізге қарағанда 2-3 есе -азырақ жұмсайды, күшейткіш болмағанда, мысалы, орта және үлкен жүк көтергіштігі бар жүк автомобильдері мен автобустарды бұру үшін, 400 Н дейін жэне одан көп күш қажет.

Бұл едәуір маңызды, өйткені жүргізушінің автомобильді басқаруға жұмсайтын энергиясының барлығының 50%-ға дейінгісі рульдік басқаруға келеді.

Рульдік күшейткіші бар автомобильдің икемділігі оның әрекетінің жылдамдығы мен дәлдігінің салдарынан жоғарылайды.

Электронды жүйенің бұл түрін басқару мүшелеріне тәуелсіз әсер ету сипатына қарай: пассивті немесе активті деп екіге бөлуге болады.

Пассивті жүйе рульдік механизм қүрылғыларына тікелей немесе өздігінен эсер етпейді, керісінше, рульдік механизм күшейткіштерімен басқара отырып, жүргізушінің іс-әрекетінің салдарын жеңілдетеді.

Бүгінде көптеген автокөліктер күшейткіштермен жабдықталған.

Тіптен кіші топты автомобильдердің базалық жинақталуы күшейткіштермен қамтылады. Әрі бүл тек ыңғайлылық үшін ғана емес, сондай-ақ рульдегі жүктемені азайта отырып, рульдік механизмнің беріліс қатынасының қысқаруына осыған сәйкес айналым санының азаюына мүмкіндік береді.

Сонымен қатар гидравликалық және электромеханикалық күшейткішті рульдік басқару жүйелері де кеңінен қолданыс тапқан.

Иінді біліктен белдік арқылы келтірілетін роторлы немесе аксиальды-поршеньді сорғы ыдыстан майды сорып алады да, реттығынды үлестіргішке жоғары қысыммен (50-100 атм) айдайды.

Электр күшейткіштің артықшылықтары:

- автомобильдің қозғалтқыш айналымдарынан күшейткіштің тәуелсіз жүмыс жасауы;

- ақпараттылық;

- автомобиль жылдамдығына қарай рульдік күшейткіштің өздігінен бапталуы;

- температураның күрт төмендеуінен рульдік күшейткіштің тәуелсіз жүмыс атқаруы;

- гидравликалық күшейткішке қарағанда, электрлі күшейткіш рульді айналдырған жағдайда ғана энергияны жұмсайды;

- электрлі қозғалтқыштың пайдалы эсер коэффициенті (ПӘК) гидросорғының ПӘК-інен көп жоғары;

- сенімділігі (құбыршектер, төсемелер, белдік, тығыздамалардың, сүйықтардың болмауы);

- қызмет көрсетуді (ауыстыруды, жұмыстық сүйықтықты қосуды) қажет етпейді;

- рульдің теңсіздігі (сол немесе оң рульді айналдырған да, айналдырушы күште айырманың болмауы).

 

 

11.4 Тежеуіш жүйесі 

Тежеуіштер автомобильдің жылдамдығын баяулатуға немесе тегіс емес жерде бір орнында ұстап тұруға арналған. Олардың түрлері:- жұмыстық тежеу жүйесі. Бұл автомобильдің басты тежеу жүйесі, барлық дөңгелекті тежеп, жүріс жылдамдығын баяулатуға және шұғыл тоқтатуға арналған. Көбінде бұл тежеу жүйені аяқ тежеуіші деп атайды;- тұру тежеуі. Көбінде тұру тежеуішін автомобиль тоқтағаннан кейін қосады, сондықтан ол автомобильдің бір орнында қалуын қамтамасыз етеді. Бұл жүйе автомобильдің жетекші дөңгелектеріне трансмиссияның білігін тежеу арқылы әсер етеді. Бұл жүйе қолмен басқарылады, сондықтан оны қол тежеу жүйесі деп те атайды;- қосымша тежеу жүйесі.  Басты тежеу жүйе істен шыққанда автомобильді тоқтатуға арналған. Мұндай жүйесі жоқ автомобильдерде істен шықпаған жұмыстық тежеу жүйесінің бөлігін (бірінші немесе екінші контур) немесе тұру тежеу жүйесін пайдаланады;- көмекші тежеу жүйесі. Автомобиль жолдың ұзақ ылди  бөлігімен жүргенде жылдамдықты шектеуге арналған. Шектегіш-тежеуіш трансмиссия білігіне әсер етеді, басты тежеу жүйесін қызудан және таулы жерде тез істен шығудан сақтайды. Жүк автомобилі қала сыртында әр 100 км жолда жүргізуші 125 рет тежеу жүйесін іске косады, таудағы жолда осы жүйені іске қосу 1000-ға жетеді;

- тіркемелік тежеу жүйесі. Тіркеме деңгелектерін жүріс кезінде, тоқтағанда және тіркеменің жүріп келе жатқан автомобильден ажырап кеткенінде тежеуге арналған.

Жұмыстық, тұру және қосымша тежеу жүйелері барлық автомобильдерде қолданылады, ал көмекші - толық салмағы 12 тоннадан асатын ауыр жүк автомобильдерінде және толык салмағы 5 тоннадан асатын автобустарда, тіркемелік тежеу жүйесі автопоезд тіркемелерінде пайдаланылады.

Әр тежеу жүйесі бір немесе бірнеше тежеу механизмдерінен (тормоздардан) және тежеу жетектерінен тұрады.

 

 

11.5 Тежеуіш механизмдері

 

Автомобильді тежеуге тежеу механизмдерімен қатар мотормен тежеуді, аэродинамикалық тежеуді пайдаланады.

Мотормен тежеуді автомобиль ылдимен темен түсіп келе жатқанда қолданады. Бұны мотордың айналу жылдамдығын азайту арқылы жүзеге асырады.

Аэродинамикалың тежеуді (парашют, арнайы қалаңша, т.б.) спорттық автомобильдерде жарыс кезінде ете жоғары жылдамдыңты азайту үшін қолданады. Бұл құрылғыларды іске қосқанда автомобильдің ауа кедергісі ұлғайып, жылдамдығы азаяды.

Автомобильдерде өте көп тараған тежеуіш түрі — механикалың тежеуіштер. Оларды фрикционды тежеуіш механизмдер деп атайды. Фрикционды тежеуіш механизмдер дискілі және барабанды болып белінеді.

 

 

11.6 Тежеуіш жетектері

 

Тежеуіш жетектері басқарушы педаль немесе рычагты тежеуіш механизмімен жалғастырады. Автомобильдерде атқаратын қызметтеріне және қолданатын типтеріне байланысты әр түрлі тежеуіш жетектерін қолданады, механикалық, гидравликалық, пневматикалық және аралас (механикалы-гидравликалық, пневмо-гидравликалық, пневмо- механикалық) типті жетектер.

Механикалың тежеуіш жетектері рычагтар, тростар, тартқыштар (тягалар) арқылы педальдан немесе рычагтан жүргізушінің басқарушы күшін тежеуіш механизмге жеткізеді. Автомобильдерде механикалық тежеуіш жетектерін тұру тежегіштерінде қолданады. Оның құрылысы қарапайым. Кемшілігі — пайдалы әсер коэффициенті төмен, шамасы 0,4 және жиі реттеуді қажет етеді.

Гидравликалық тежеуіш жетек. Гидравликалық тежеуіш жетектерінде сығылмайтын сұйық пайдаланылады. Бұл жетектер жеңіл, кіші және орта салмақты жүк автомобильдерінде қолданылады. Гидравликалық жетекке тежеу сұйығы (тормозная жидкость) толтырылады. Педальмен басқанда,  онымен байланысқан итергі (1) (11.6 сурет) сұйықты ығыстырып, поршень арқылы колодканы (8) айналып тұрған барабанға (9) тірейді. Үйкелістен барабан (9) және онымен байланысқан автомобиль дөңгелегі   айналу   жылдамдығын азайтады, кажет болса тоқтатады.

Педальді босатқаннан кейін (11) және (4) серіппелердің әсерінен сұйық бас цилиндрге (3) қайтарылады, ал колодкалар (9) барабаннан (9) ажырайды.

 

 

1 - итергі, 2,7–поршеньдер, 3,6–бас және дөңгелекті тежеуіш цилиндрлері, 4,11—серіппелер, 5,10—шығару және енгізу клапандары.

 

11.6 – сурет – Гидравликалык жетекші

 

Гидравликалың тежеуіш жетектері бір жөне екі контурлы болады.

Бір контурлы гидравликалың тежеуіш жетектерінде бір бас тежеуіш цилиндрмен (3) (сурет 11.7) барлық дөңгелектің тежеуіш механизмдері (1,5) басқарылады. Бұл жетектің кемшілігі, бір жердегі зақымынан тежеу, жүйе толық істен шығады.

 

 

а—бөлінбейтін, б-бөлінетін жетек. 1,5-алдынғы және арқы тежеу механизімдері, 2,6,7-толық бірінші және екінші контурлар, 3- бас тежеу цилиндірі, 4-тежеу педалі.

 

11.7 – сурет – Гидрожетекті тежеуіш схемасы

 

Бөлек контурлы гидравликалың жетектерінде тежеуіштің сенімді жұмыс істеуі және автомобильдің жүру қауіпсіздігі артады. Бөлек контурлы жетек екі контурдан тұрады. Бір педальмен (4) байланысқан екі секциялы бас тежеу цилиндрі (3) бірінші және екінші контурлар арқылы жұмыс істейді. Бірінші контур (6) алдыңғы (1), ал екінші контур артқы дөңгелектердің (5) жылдамдығын тежеу механизмдері арқылы басқарады. Бір контурда зақым пайда болып тежеу сұйығы ағып кетсе де, бірінші контур істен шыққанда, екінші контур арқылы автомобильді тежеуге болады.

Жеңіл автомобильдерде гидравликалық жетектер кү-шейткішсіз және вакуумдық күшейткішті болады. Жүк автомобильдерінің гидравликалық жетектерінде вакуумды, гидровакуумды және пневматикалық күшейткіштер қолданылады. Бұл күшейткіштер жүргізушінің жұмысын жеңілдетеді. Педальді басу күші 250...300 Н шамасында болады. Күшейткіштері жоқ автомобильдерді шұғыл тоқтату үшін педальға жүргізушінің 800... 1000 Н аяң күші әсер етуі қажет.

Гидравликалық жетектер шағын, салмағы аз және барлың дөңгелектерге бірдей тез әсер етеді. Пайдалы әсер коэффициенті (ПӘК) 0,95-ке жетеді. Кемшілігі минус 30° және одан төмен температурада ПӘК төмендейді.

 

 

11.7 Пневматикалық тежеу жетегі

 

Пневматикалың жетекті тежеуіш жүйесі автомобильдердің бірқатарында қолданылады. Ол дөңгелек тежеуіш механизмдерінен (тежеуіштер) және пневматикалық жетектен тұрады.

Автомобильдің пневматикалық жетегінің құрамды бөліктерінің орналасуы 7.19-суретте көрсетілген. Пневматикалық жетек тек қана дөңгелек тежеуіші ғана емес, басқа автомобиль ауамен істейтін құрылғылардың жұмысын қамтамасыз етеді. Ауа баллондары (3) сығылған ауа запасын сақтау үшін пайдаланылады. Тежеу кезінде ауа баллоннан камераларға (4 және 9) өтеді де, дөңгелекті тежейді. Дөңгелекті пневматикалық жетек іліністі ажырату механизмінің қосымша жұмысын қамтамасыз етеді, ауаны шинаға жел айдау және отын бағына май құю үшін пайдалануға мүмкіндік береді.

 

1 - компрессор, 2 - монометр, 3 - ауа баллоны, 4 - арткы тежеуіш камерасы, 5 - қосқыш калпакшасы, 6 - ажырату краны, 7 - қосқыш шлангысы, 8 - тежеуіш кран, 9 -алдыңғы тежеуіш камерасы.

 

11.8 – сурет – Автомобиль тежеуішініц пневматикалык жетегінің схемасы.

 

Автомобильдердің дөңгелегі пневматикалық жетекті колодкалы тежеуіштермен жабдыңталған. Ол жүріп келе жатқан автомобильдің жылдамдығын баяулату немесе мүлде тоқтатуга арналады. Жүк автомобилін негізге ала отырып, оның қүрылысын қарастырайық.

Дөңгелек тежеуішінің барабаны автомобильдердің дөңгелек редукторының корпусына бекітілген және ол дөңгелекпен бірге айналады. Дөңгелек тежеуішке диск, ол бас берілістің фланеці қаңқасына қозғалмайтын етіп орнатылган. Дискіге эксцентрикті саусаңтар монтаждалған, оган тежеуіш колодкасының шеті тіреледі. Колодканың басқа шеттері ажырату жүдырығына тіреледі, оның білігі дискіге бекітілген, кронштейнде престелген втулкада айналады. Штоктың тежеуіш камерасымен жалғасқан, кронштейн дискімен қатаң байланысқан ажырату жұдырығының шлицті шетінде реттеуіш рычаг орналасқан. Колодка мен барабан аралығындағы қажетті саңылауды —эксцентрикті саусақтар реттейді, оны айналып кетуден гайкалар мен рычагқа монтаждалған реттеуіш құрылғысы ұстап тұр.

 

 

11.8 Тұру тежеуіші

 

Тұру тежеуіш жүйесі тежеуіш механизмінен және оның жетегінен тұрады. Көбінде тұру тежеуішін автомобиль тоқтағаннан кейін қосады, сондықтан ол автомобильдің бір орнында қалуын қамтамасыз етеді. Бұл жүйе автомобильдің жетекші дөңгелектерін немесе осы дөңгелектермен байланысты трансмиссияның білігін тежеу арқылы әсер етеді. Бұл жүйе қолмен басқарылады, сондықтан оны қол тежеу жүйесі деп те атайды.

Қол тежеу жүйесінде фрикциялық тежеуіш кеңінен қолданылады, ол козғалмайтын және айналып тұратын бөлшектер аралығындағы үйкеліс күші есебінен жасалады. Фрикциялық тежеуіш барабанды, шкивті және дискілі болып бөлінеді. Барабанды тежеуішінде үйкеліс күші айналыстың ішкі цилиндр бетінде, шкивтіде - сыртқы, ал дискіліде айналмалы дискінің бүйір бетінде пайда болады.

Оның біріншісі дөңгелектің күпшегіне, ал екіншісі трансмиссияның біліктерінің біріне әсер етеді. Дөңгелек тежеуіші жұмыстық тежеуіш жүйесінде, ал орталық - тұру тежеуішінде қолданылады.

Қолмен тежеу жүйесі жетегі жұмыс істеу принципі бойынша көбінде механикалық болады, сирек пневматикалық, гидравликалық және электрлі болып бөлінеді.

Тұру тежеуішінің механикалық жетегі көп автомобильдерде қолданылады.

 

 

11.9 Тежеуді блокировкауға қарсы жүйесі

 

XX ғасыр соңында блокировкауға қарсы жүйесі (БҚЖ) (АВS, Аntі1оск Вгакіng Sуstem) жүйе кең көлемде қолдау таба бастады. Бастапқы кезде құны қымбат спорттық машиналарда, содан кейін басқа машиналарда тежеуіш жүйесінің бір бөлігі ретінде қолданыла бастады.

БЖҚ терминін автомобиль өндірушілердің барлығы қолданады, оларға шамалы ғана өзгерістер енгізіп өзгеше атауда. Мысалы, соңғы «Мерседес» автомобильдеріндегі БҚЖ тежеу (торможение) мүмкіндігін 100 % пайдаланатын мүмкіндік беретін «брейк эссист» (Вгаке Аssіst) қолданылады. Жүргізуші тежеу педалін, басқанда электронды басқару блогы, жіберген қатені жөндеп, тежеуді реттейді. БМВ фирмасы осындай мүмкіндігі бар БҚЖ-ті DBC (Dуnаmіс Вгеак Соntrоl) деп атайды.

БҚЖ-тің сырғанатпау (противобуксовочная) жүйесі «Мерседес» фирмасы дөңгелекті сырғанатпау (противобуксовочная) жүйесін АSС (Ассе1егеіоn Skid Соntrоl) деп атайды, ал «Ровером» - ЕТС (Е1есtrоnіс Тгасtіоn Соntrоl), «Опел» және «Вольво» - ТС (Тгасtіоn Сопtгоl) және ТRАСS (Тгасtіоn Соnігоl Sуstеm) деп атайды. «Кері АБС » жүріс ұмтылысы (разгон) кезінде немесе мұз үстімен жүргенде ЭББ басқаруымен деңгелектің сырғанатпауын реттейді.

Траекторияны тұрақтандыру (стабилизация траектории)

Траекторияны тұрақтандыру (стабилизации траектории) «Мерседес» фирмасының жүйесі ЕSР (Е1есігоniс Stаbіlіty Ргоgгаm) деп аталса, «Тойота» - VSС (Vеһіс1е Stаbіlіtу Соntгоl) деп, ал «Субару» - VDС (Vеһіс1е Dynamis Соntгоl)деп атайды. Қауіпті жағдайда ЕSР жүйесі бұрылыс кезінде ішкі дөңгелектерді тежеп бұрылу траекториями сақтайды.

Кейбір әдебиеттерде АБС терминінен басқа ПБС (противобуксовочная система) терминін қолданады.

БЖҚ жұмысы. Деңгелектің 15-30 пайыздың тайғанақтаған кезінде ғана оның жол бетімен (кұрғақ және дымқыл асфальт, тапталған қар) максимальды ілінісуі болады. Осындай тайғанақтау кезінде ғана жүйе элементтерін реттеп, дөңгелектің жол бетімен максимальды ілінісуін қамтамасыз етуді АВС атқарады.

Көбінесе, күтпеген жерден (басып кету қаупі туғанда, т.б.тосын болатын жағдайларда), автомобильді тез тоқтату керек болады. Мұндай жағдайда автомобильді дұрыс тежеу дөңгелегі тайғанай бастағанша, яғни дөңгелектің айналуы тоқтап, жол бетімен сырғанай бастағанға дейін іске асырылуы керек. Тежеу кезінде дөңгелекті толық тоқтатып қойып жүруге болмайды, себебі біріншіден, тежеу жолы ұзарады, әсіресе, таиғақ жолдарда, ал екшшіден, автомобильдердің көлденең сырғанау қаупі туады. Сондықтан сырғанай бастағанда тежеу педалін босатып жіберу керек. Тежеу күші аз жұмсалғанның өзінде де сырғанау жиі кездесетін тайғақ жолдарда тежеу педалін жиі-жиі босатып жіберіп, қайталап тежеп отыру әдісін қолданған жөн. Бұл әдіспен жүргізуші тежеу педаліне жылдам және қысқа басу арқылы дөңгелектің толық тұрып қалмауын қамтамасыз етеді.

АВС осы әдіспен тежеу жүйесінің жұмысын реттейді.

Жүргізуші тежеу педалін басқан кезден бастап АВС үлкен жиілікпен тежеу механизмдерін іске өте тез қосып және ажыратып отырады. АВС тежеу кезінде дөңгелектерді сырғанаттырмай (айналу кезінде) автомобильді тежеуді қамтамасыз етеді.

Автомобильдерде кездесетін АВS-тің құрамы үш топка бөлінеді:

- сезгіштерден (дөңгелектерге қондырылған және олардың айналу жылдамдығын анықтайтын);

- электронды басқару блогынан;

- модулятордан немесе модуляторлар блогынан, ол тежегіш магистраліндегі қысымды өте тез өзгертіп отырады.

 

Бақылау сұрақтары

1. Рульдік жетек деп нені айтады?

2. Әртүрлі бұрыштарға бұрылу басқару дөңгелектерінде қалай қамтамасыз етіледі?

3. Рульдік жетектің қандай негізгі бөлшектері бар?

4. Рульдік басқарудың люфті дегеніміз не? Ол неден пайда болады?

5. Атанақты және дискілі тежегіш механизмдерінің принципиалды айырмашылықтары неде?

6. Автокөліктерде қандай атанақты тежегіш механизмдер қалыбын бекіту түрі қолданылады?

7. Әртүрлі автокөліктерде қалыптық тежегіштерді жылжыту қандай тәсілмен жүзеге асады?

8. Автокөліктерде қандай тұрақты тежегіш механизм түрлері қолданылады?

9. Әртүрлі автокөліктерде қалыптық және атанақты тежегіштер арасындағы саңылауларды ретке келтіру қандай тәсілдермен жүзеге асады?