Шешендік сөздерге арналған слайд сабағы

Шешендік және сөз мәдениеті

Шешендік сөздің сапалары

Шешендік сөздің мазмұндылығы

• Білімділік : Шешендік өнердің алуан сипаттары, шешендік сөздің сапасы мен мазмұндылығы туралы толық мағлұмат беру.
• Дамытушылық: Шешендік өнер туралы білімдерін тереңдете отырып ,ой белсенділігін дамыту,шығармашылық ізденіске бағыттау,сөйлеу мәдениетін жетілдіру.
• Тәрбиелік : Халқымыздың асыл мұрасы,ұлттық құндылығымыз болған шешендік өнерді бағалай білуге тәрбиелеу.

“ Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде”

Шешен

Тапқыр

Ділмар

Ресми жиындарда шығып сөйлеуші (оратор)

Шешен деп кімді айтамыз?

Шешендік өнерді ғылыми тілде риторика деп атайды. Риторика ғылымының негізін салушылар Протагор және Сократ, Платон болған. Шешендік өнер ең алдымен Грецияда дамыған, оның астанасы- Афины.Солардың ішінде Лисий, Исакрат, Демосфен атақты шешендер болған. Шешендік өнер Грециядан кейін Рим мемлекетінде дамыған, онда Красс, Анатия, Кортенция бастаған атақты шешен қолбасшылары болған.

Шешенге тән қасиеттер

Сөйлейтін мәселесін анықтай білуі

Тілдік қабілеттілік

Шыншылдық

Білімділік

Жинақылық

Аңғарымпаздық

Тапқыр болсаң тауып көр

1.Қазіргі шешенд ік сөздер нешеге бөлінеді?

5. “Жеті жарғыны” жазғандардың бірі- ...

А.2 В.3 С.4 Д.5 Е.6

А. Әл-Фараби А. Абай

С. Қазыбек би Д. Сырым би

Е. Халық

2.Ұлы жүздің биін ата

6. Сөз күші көп нәрсені аз сөзбен айтып

берумен сипатталды

А.Төле би В.Әйтеке би

С.Жиренше Д.Қазыбек би

Е. Жәнібек би.

А. Жиренше В. Цицерон С. Платон

Д. Плутарх Е. Төле би

3. Шешендіктің түп мақсаты- адамдарды

иландыру кімнің сөзі?

7. Тез сөйлегеннен, ойлап алып сөйлеген

артық

А. Цицерон

В. Платон

С.Төле би

Д.Честерфильд

Е. Делакруа

А. Цицерон В. Мор

С. Платон Д. Честерфильд

Е. Абай

8. Айқындық- сөздің басты артықшылығы

4. Реторика дегеніміз не?

А. Сөз мәнері В.шешендік

С.Шешендік өнер Д.Шешендік сөз

Е.Мақал –мәтелдер.

А. Аристотель В. Паскаль С. Писарев

Д..Пейн Е. Цицерон

Шешендік сөздің авторлары

Майқы би

Батыс ғұлама

лары

Шығыс ойшыл

дары

Квинтилиан

Радлов

Орыс классик

тері

Цицерон

Қазақ би-шешен

дері

Жиренше

Ломоносов

Йүгінеки

Асанқайғы

Платон

Әл-Фараби

Айта берме сөз біткеннің бәрін де, ойлап сөйле, таңдап дәмін, нәрін де

Ж.Баласағұни

• Ұлағатты сөздер сайысы

Қазақ хандығында "Қасым ханның қасқа жолы", "Есім ханның ескі жолы", Тәуке ханның "Жеті жарғысы" деп аталатын заңдар болды. Бұл заңдар сол заманда ислам дінін тұтынатын Күншығыс пен Орта Азияның бірсыпыра елдеріндегі феодалдық мемлекеттер мен хандықтарда жаппай қолданылып отырған ислам дінінің "шариғат" заңынан мүлдем басқаша болатын. Бұл қазақ хандығының ерекше тарихи әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайының туындысы еді. Қазақ хандығының заңдары "жарғы" деп аталады

• Шешендік сөз ақыл-парасатқа негізделсе,мазмұнды болады.
• Шешен сөзінің мазмұндылығы сөйлеушінің ақыл-ой дәрежесіне,білімділігіне байланысты
• «Жақсы шешен болғың келсе,алдымен жақсы адам бол» Цицерон.
• Мазмұнды сөз дегеніміз-мағыналы,сапалы,әдеби тілде айтылған сөз.

Айтылған лебіз  – ашық мағыналы, түсінуге жеңіл, көңілді күдікті емес тіл анықтылығы. [1]

Лебіз ашық, мағыналы болуы үшін айтушы айтатын нәрсесін анық танитын болу керек. Мазмұнды болу үшін аудиторияның қызықтыратын мәселесін білуі керек.

Сөз байлы

ғы

Сөз дұрыстығы

Сөз дәлдігі

Сөз айшығы

Сөз дәйектілігі

шешендік

Тіл тазалығы

Сөз әуезділігі

Сөз түсініктілігі

Ой жүйелігі

Қазіргі шешендік сөздер мазмұнына қарай былайша бөлінеді:

1) Әлеуметтік-саяси мазмұнды шешендік сөздер (баяндамалар, саяси сөздер, дипломаттық сөздер, әскери-патриоттық сөздер, үгітші сөздері) 2) білім-ғылымдық сипаттағы шешендік (дәрістер, ғылыми баяндамалар) 3) Сотта айтылатын шешендік сөздер(айыптаушының, қорғаушының сөздері) 4)  Әлеуметтік тұрмыста қолданылатын шешендік (мерейтойда айтылатын мақтау сөздер, құттықтау сөздері) 5) Діни қызметте қолданылатын шешендік (діни уағыздары).

Шешендік сөздердің көркемдеуіш құралдары:

К

Ө

Р

К

Е

М

Д

Е

У

І

Ш

Т

Е

р

Риторикалық сұрақ

Қайталау,тұрақты тіркестер

Градация,литота

Метафора,метонимия

Салыстыру

Эпитет, теңеу сөздер т.б.

“ Тілдің майын тамызып, жас шешендер сөйлесін”

Топтық жұмыс

1.Шығыс ойшылдары 43-жаттығу

2.Батыс ғұламалары 44-жаттығу

3.Орыс классиктері 45-жаттығу

4.Қазақ би-шешендері 46-жаттығу

43-жаттығу.

Шешен Қаныш Сәтбаев сөзінің мазмұндылығы-өзі сөйлеп тұрған тақырыбын жақсы білетіндігінде,кенші ғалым болса да,әдебиет,өнер туралы айтарының болғандығында, эпитетті,метафоралы сөз қолданыстарын шебер қолануында.

СӘТБАЕВ ҚанышИмантайұлы [12.4.1899, Павлодар обл. Баянауыл ауд. Ақкелінболысы, Шадра (қазіргіСәтбаев) а. — 31.1.1964, Мәскеу, Алматыдажерленген] — ұлығалым-геолог, қоғамқайраткері, геол.-минерал. ғыл. докт. (1942), проф. (1950). Қазақстан ҒА-н ұйымдастырушылардыңбіріжәнетұңғышпрезиденті (1946). 1914 ж. Семейдегімұғалімдерсеминариясынаоқуғатүсті. ОндаЖ.Аймауытов, М.Әуезовсияқтыкөрнектіқайраткерлерменбіргеоқыған. Семинария қабырғасындаөзәріптестеріменбіргеСемейдеұйымдастырылғанқайырымдылықмақсаттағы шараларға қатысты. 1915 ж.

СемейдеН.Құлжанованыңжетекшілік етуімен өткізілген кеште С. Абайдыңөлеңдерін мәнерлеп оқуменкөзге түседі. ОлШ.Құдайбердіұлыментығыз байланыст болып, оныңшығармашылығынжоғарыбағалады. Еліміздегі еңіріжоғары тех. оқуорныҚазақ Ұлттық тех. ун-тіне С. есімі берілген.

44-жаттығу.

Зерттеуші ғалымдар Машановтардың ғылыми терминдерге жататын сөздерін теріп жазу.

45-жаттығу. (Ғаламтордан түсінік беру)

1.Самарқанның көк тасы ериді деген түсінік қайдан шыққан?

46-жаттығу . Әбіш Кекілбайұлы мол білімді,ғылыми ақпаратты сірескен қатаң ғылыми стильмен бермей,оқымай тастауға болмайтын,көркем тілмен жеткізеді.

Зат есім: Шешен

Сын есім: Шешендік сөз

Етістік: Айтысады.Тартысады. Шешіледі.

Сезіну: Шешендік сөз-ұлттық өнер

Синоним: Шешендік сөз-ұлттық өнер падишасы.

Құрметті «Алаш айнасы» сайтының оқырманы! Біздің сайт бұдан былай «Шешендік сөздер» айдары арқылы қазақтың бояуы қанық, бейнелі шебер тілмен айтылған шешендік сөздерінен үзінділер беріп отыратын болады. Шешендік сөздер мазмұны мен құрылысы жағынан мақал-мәтел, аңыз әңгімелер, толғаулар мен айтыстарға жақын келеді.

47-жаттығу .

Әлеуметтік-саяси мазмұндағы шешендік түрінде жазылған. Мақала авторы-Құсыман Игісін, жазушы-публицист, ҚР мәдениет қайраткері ШҚО. Тарбағатай ауданының құрметті азаматы.Ол өз сөзінде саяси ойынның құралына айналған мұнай бағасының өзгеру себептеріне талдау жасайды.Эмоциональды-экспрессивті сөздерді дәлдікпен қолданған.Мысалы : Жүрегі-экономикасы,қаны-мұнай,мұнай бағасының өсуі-қан қысымының ауруы (метафоралар).

Шығармашылық жұмыс (Мәтінді әрі қарай өз сөздеріңізбен аяқтау.Мұнай бағасы өсуінің экономикаға әсері)эссе жазу.

Назарларыңызға рахмет