Просмотр содержимого документа
«"Табиғи және мұнайға серіктес газдар"»
Сабақтың тақырыбы : Табиғи және мұнайға серіктес газдар
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Қазақстандағы көмірсутектердің табиғи көздері,мұнай, мұнайға серік газдар,олардан алынатын өнімдер туралы білімдерін қалыптастыру
Дамытушылық: білім алушылардың бұрын өтілген материалды жаңа тақырыппен байланыстыра алу қабілетін, ой-өрісін, ойлау қабілеттерін дамыту
Тәрбиелік: оқушыларды білімге өздігінен іздене білуге, өз ойын еркін айта білуге баулып, ұйымшылдыққа, өзара көмек беруге тәрбиелеу
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, ойын элементтерін табу, СТО технологиясының элементтері
Сабақтың көрнекілігі: слайд материалдары, интернет желісінен алынған ресурстар
Техникалық құралдар:компьютер, интерактивті тақта
Пайдаланылған әдебиет: Т.Омаралиев «Мұнай мен газды өңдеудің химиясы және технологиясы»
Сабақтың жүру тәртібі:
1.Ұйымдастыру:
Амандасу.Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. Оқушылардың көңілін сабаққа аудару. Сабақтың жалпы мақсатын ашу
Үй тапсырмасы: Қоржындағы сұрақтарға жауап беру
1.Мұнайдың негізгі компоненттік құрамы?
2. Мұнайдың көмірсутектік құрамы қандай?
3.Көмірсутектердің табиғи көздері?
4.Мұнайдың элементтік құрамы?
5. Ароматты көмірсутектер мұнайдан қалай алынады?
6. Қазақстанда парафині көп мұнай кен орны?
Сабақтың тақырыбын ашу үшін интерактивті тақтада сурет жасырылған құпия жәшіктің суреті шығады. Сол нәрсе жайлы қысқаша мағлұмат беріледі. Білім алушылар ойланып, жәшік артындағы жасырынған затты табу қажет. Нәтижесінде жаңа сабақтың тақырыбы айқындалады.
Олай болса дәптерлеріңізді ашып, бүгінгі сабақтың тақырыбын жазып алыңдар. (Жаңа сабақтың тақырыбын, жоспарын хабарлау)
Сабақтың тақырыбы: Табиғи және мұнайға серіктес газдар
Бүгінгі сабақта төмендегідей сұрақтарды қарастырамыз.
Табиғи газ құрамы және қолданылуы
Мұнайға серік газдар
1.Табиғатта кездесуі және құрамы.Біздің ғаламшардағы табиғи газдың қоры өте көп (шамамен 10 м). Табиғи газдың негізгі құрам бөлігі метан.Сонымен бірге онда этан, пропан, бутанда бар.Мынадай заңдылық бар: егер көмірсутектің молекулалық массасы неғұрлым үлкен болса,онда ол соғұрлым табиғи газда аз болады.
Қолданылуы.Табиғи газ жанғанда көп мөлшерде жылу бөлінеді,сондықтан ол энергиялық тиімді, әрі арзан отын ретінде жылыту қазандықтарында,домна пештерінде,мартен,шын жасау пештерінде қолданылады.Табиғи газды өндірісте қолдану еңбек өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.Сонымен қатар газды жақанда одан көмірқышқыл газы мен су буы бөлінетіндіктен ауа онша ластанбайды. Табиғи газ химия өндірісінің маңызды шикізат көзі: ацетилена, этилена, сутек,көмір,әртүрлі хлортуындылар алынады. Бұл заттар өз кезегінде спирт,жасанды каучук,түрлі пластмассалар,сірке қышқылы,бояғыштар,дәрі-дәрмектер,тағы да басқа заттар.
Табиғи газды сығу арқылы пропан мен бутан қоспасын бөліп алады.
Табиғи газ фракцияларға бөлінеді:
1.құрғақ газ – метан мен и этан қоспасы, химичлық шикізат есебінде қолданылады,оны крекингілеу арқылы күйе, сутек ,еріткіштер алады:
СН4------------С+2Н2
2СН4----------С2Н2+3Н2
С2Н6-----------С2Н4+Н2
СН4 +О2------2СО +4Н2----------2СН3ОН
СН4+2Н2О------СО2+4Н2
Күйе автомобиль шиналарын жасауда, бояғыш зат ретінде,сутек, органикалық синтезде қолданылады;
2. Пропан-бутан қоспасын дегидрлеу арқылы химиялық белсенді қанықпаған көмірсутектер алынады:
С4Н10------------ С2Н6 +С2Н4
С2Н6------------ С2Н2 +2Н2
п Н2С==СН2--------( --Н2С—СН2--)п
этилен полиэтилен
2.МҰНАЙҒА СЕРІК ГАЗДАР
Мұнайға серік газдар мұнайдың астыңғы қабатында ,немесе онда қысыммен еріген күйде болады. 1т мұнайда 30 дан 300 м газ болады. Мұнайға серік газдарды бұрындары жештеңкеге қолданбай жағып жіберетін.Ал қазіргі кезде оларды арзан отын ,химия өндірісінің бағалы шикізаты ретінде қолданылады.Табиғи газға қарағанда,серік газдарда метан мөлшері аз,бірақ оның гомологтарының мөлшері көп.Серік газдарды тәжірибелік мақсатта былай жіктейді
1- кесте.Мұнайға серік газдар сипаттамасы
Аталуы
Құрамы
Қолданылуы
Бензин газы
Пентаа, гексан және басқа көмірсутектер қоспасы
Бензинге двигатель жұмысы жақсы болу үшін қосады.
Пропан-бутан фракциясы
Пропан мен бутан қоспасы
Сығылған газ түрінде отын ретінде қолданылады.
Құрғақ газ
Құрамы бойынша табиғи газға келеді.
С 2Н2 және Н2 және басқа заттар алу үшін, отын есебінде қолданылады.
Қорытындылау:
Табиғи газда метан 80-95 %; ал серік газдарда – 20-25 %.
Табиғи газды жылу электростанцияларында, завод қазандықтарында,әр түрлі өндірістік пештерде қолдану кокс шығынын азайтып үнемдеуге,шойындағы күкірт мөлшерін азайтуға, пештердің енбек өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Т.Г күнделікті қолданудың маңызы зор.
Т.Г бұл көмірсутектердің маңызды көзі..
МСГ- жақсы отын және барышша маңызды шикізат.
Бұл газдың қолданлуы ,табиғи газдың қолданылуынанда кең көлемде,метанмен бірге оның құрамында этан, пропан,бутан, пентанның да мөлшері бірщама..
МСГ қолдану үшін оны фракцияларға бөледі
Бұрын мұнай өндіргенде серік газдар қолданылмай, өртелетін.
Білімді бекіту: Жаңа тақырыпты бекіту үшін «Ғажайы алаңы», «Полиглот» ойын элементтері арқылы сұрақ беріледі.
Жер қойнауларында органикалық заттардың анаэробты бөлінуі кезінде пайда болған газдар қоспасы.
Өнеркәсіпте табиғи газдан алынатын өнім?
Массалық үлесі 21,5% болатын мұнайға серік газдағы көмірсутегіні ата ?
Табиғи газдың негізгі құрам бөлігі ?
«Полиглот» Сұрақтарға үш тілде жауап алу.
Метан мен и этан қоспасы, химиялық шикізат есебінде қолданылады?
Табиғи газда -80-95 %; ал серік газдарда – 20-25 % болатын қандай көмірсутек? (Метан-метан-methane)
Массалық үлесі 21,5% болатын мұнайға серік газдағы көмірсутегіні ата ?
Бағалау. Сабаққа белсенді қатысып отырған оқушылар бағаланады.
Үйге тапсырма: интернет желісінен қосымша мәлімет жинақтау. Т.Омаралиев. 234- бет.
