?р адам д?ниеге келгеннен кейін, ?сіп жетіліп, т?л?алы? ерекшелікке ие болады. Оны? ерекшелігі, ??ндылы?ы – оны? ?айталанбас даралы? сипатында. Адамны? даралы? сипаты оны? ?мірге беретін ?лесімен, сі?іретін ?ызметімен ерекшеленеді. ?мірде д?рыс жол табу ?шін адам д?рыс ой т?йіп, ?здігінен сапалы, д?лелді шешімдер ?абылдай білуге ?йренуі ?ажет. Адам бойында?ы ?абілеттерін дамытып, оларды? ?мірден ?з орнын табу?а к?мектеседі.
Е? алдымен ?рине ?р істі с?йіспеншілікпен, ынтамен бастау керек. Сонда ?ана н?тиже к?рсететіні белгілі.
Рухани байлы??а апаратын жолды? бірі- білім, екіншісі сол білімді пайда?а асыру.Адам ал?аш білімні? ??ндылы?ына с?йене отырып, ?з ортасын жа?сы жа?ынан ?згертуге ?рекет жасайды. ?йткені рухани жетілуді? шы?ына к?терілген адам ?мірді? м?ні мен ма?ынасын жай ?ана т?сініп ?оймай, жер бетінде ізгілік орнату?а к?ш салады. ?андай да болсын адамды?ты, адамгершілікті бетке ?ста?ан ?о?амны? ма?саты- ?р адамды рухани байлы? де?гейіне жеткізу.
Б?гінгі жас ?рпа?ты о?ытып ?ана ?ою аз, оны жан-жа?ты дамыту, жа?аша да?дылар?а т?рбиелеу ?ажет. ?лемдік даму, ?ылыми технология адамны? ?ш?ыр ойлы, тере? білімді. Озы? т?рбиелі болуын талап етеді. Сонды?тан рухани- адамгершлік т?р?ысынан білім беру ?р т?л?аны? азаматты? келбетіні? жо?ары болып, оларды? кез келген ортада белсенділік к?рсете алатын ?абілеттерін жетілдіруді к?здейді.
«?зін-?зі тану» п?ні жастарды? бойында махаббат, адамгершілік, мейірімділік сия?ты жалпы адамзатты? ??ндылы?тарды ?алыптастырады, оларды рухани адамгершілікті? н?рімен сусындатады.
Отанын, отбасын, мектебін с?йетін азаматты?, патриотты?, м?дени сапаларын арттыруда адамгершіліг мол, жа?алы??а талпынып т?ратын шы?армашылы? т?р?ыда белсенді, таби?ат пен ?о?ам байлы?тарына жауапкершілікпен ?арайтын т?л?аны т?рбиелеуге ба?ыттал?ан. Себебі адам ?зін жа?сы адам ретінде т?рбиелеу ?шін е? алдымен ?зін тани білуі тиіс. ?зін-?зі тани білу- ?зіндік сананы? ?алыптасуынан туады. Жеке адамны? адамгершілік санасыны? д?режесі оны? мінез-??л?ы мен іс-?рекетін аны?тайды. Сананы? ?алыптасуы баланы? д?ниеге келгеннен бастап о?ан жа?ын адамдарды? ?арым-?атынасынан басталады.
Б?л п?н жобасыны? авторы Сара Алпыс?ызы атап ?ткендей, «?р баланы? ?абілетін ашуы, ?зіне жол табуы, ?зіні? к?ш-жігеріне сенуі ?зіні? ?мірдегі орнын аны?тау ?шін ?те ма?ызды! ?лемде махаббат пен мейірімділік аурасын жасай отырып, ?айырымдылы? пен махаббат ж?ректен ж?рекке жетуі тиіс», я?ни ?рбір баланы?, ата-ананы? ж?регіне жылылы? н?рын ?ялатуда ?р?айсымызды? орнымыз ерекше.
«?зін-?зі тану» п?ні жеткіншекті жары? д?ниеде ?мір с?ріп, Адам екенін тере? сезінуге, адамдар?а ?уаныш сыйлай білуге баулиды. Жанында ж?рген аяулы адамдарды? бар екенін ??ыну?а к?мектеседі. Адамдарды? сеніміне ие болу ж?не оны а?тай білуге ?йретеді. Борыш пен парыз?а адал болу?а т?рбиелейді. Артына ?шпейтін ізгілікті із ?алдыра білуге талпындырады. ?абілетінді, бойында?ы дарынды, азаматтылы?ынды д?лелдеуге итермелейді.
Адам ?зін-?зі тану?а талпынбаса, оны? ?олынан ?зге адамдарды танып, т?сіну ж?не олар?а на?ты к?мектесе алу келмейді. ?зін-?зі таны?ан, ?мірді? м?нін т?сінген адам, ?зін-?зі ?ада?алап, сынап, ?зін-?зі т?рбиелеуге, ?мірден ?з орнын, ?з ба?ытын табу?а ?мтылады. ?зін-?зі тану –адамны? шынды?ты ?зінше т?сіну жа?ынан ?арастыратын ілім, ол ?з бойында?ы бірегейлікке с?йкескелетін ?зіні? жеке ??ндылы?тары ж?йесін жалпыадамзатты? ??ндылы?тар ж?йесімен ы?палдастыру?а ба?ыттал?ан.
?зін-?зі т?рбиелеу – адамды дамыту?а арнал?ан т?рбие ?рдісі. Кез-келген т?рбие ж?йесінде адам ?зін ?леуметтік т?л?а ретінде сезініп, ?о?аммен ж?не таби?атпен бірт?тас тіршілік етеді. ?зін-?зі т?рбиелемей жеке т?л?а ?алыптаспайды. ?зін-?зі т?рбиелеу барысында адам ?з білімін дамытады.?здігінен білім алу- м?дени м?раны игеруді? ?зіндік ж?йесін жасау, ?зін дамытушы ж?йе ??ру. ?здігінен білім алу білімді дамытушы ?оз?аушы к?ш болып табылады.
Адамны? т?рбиелілігі барлы? жа?дайда адамны? ?мір шынды?ына ?арым-?атынасынан бай?алады. Адам бойында кездесетін сыйласты?, ?дептілік, ?ділдік, шыншылды?, жауапкершілік, тіл табысу, келісім, кешірімділік, кішіпейілділік, татулы? сия?ты ?асиеттер ?арым-?атынас жасау?а ?йренуді? негізі болып табылады.
Ешкімге ?мір с?руді? дайын ?лгісі берілмейді. ?те керемет мінезді жан болмайды. Б?рі де адамны? ішкі психикалы? н?ктесін тап басу?а байланысты.
Б?гінгі заман адамы сегіз ?ырлы, бір сырлы болып ?су керек. Оны? е? бастысы- адамгершілік. Адамгершілікті? негізі мінез-??лы? нормалары мен ережелерінен т?рады. Олар адамдарды? іс-?ылы?тарынан, мінез-??лы?тарынан к?рінеді, моральды? ?зара ?арым-?атынастарды бас?арады.
?зін-?зі тану адам?а ?зін-?зі аны?тау?а, жа?сы ?асиеттерін ашу?а, ?зіне адалды??а, ?зіні? абыройын са?тай отырып ?немі Адам болып ?алу ?шін ?ажет. ?зін-?зі тану, білім ма?ынасыны? ??ндылы?ын к?шейте отырып, жеке т?л?аны? риясыз с?ю, ?зіне ж?не ?з к?шіне сену, жа?сылы? жасау, к?п білу ж?не ?зін-?зі жетілдіру,дене, психологиялы?, рухани, ?леуметтік ж?не шы?армашылы? дамуда ?йлесімділікке жету ?абілетін ашады ж?не дамытады.
«Адамны? жа?сы ?мір с?руіне ?ш сапа негіз бола алады, олар барлы?ынан басым бола алатын – адал е?бек, мінсіз а?ыл, таза ж?рек. Б?л сапалар?а адамды д?ниеге келген к?ннен бастап т?рбиелеу керек» деп Ш?к?рім атамыз айт?андай, жас ?рпа?ты? бойына адамгершілік рухани т?рбиені сі?іріп, мінез-??л?ын т?рбиелеу ?шін, жалпыадамзатты? ??ндылы?тарды, адамгершілік ?станымдарды, ?ділдік пен ?зара к?мекті ??мыр бойы м?рат т?туды ?йрету.
Адам ?зін-?зі т?рбиелейді, алдына ма?сат ?оя біледі, сол ма?сат?а жету ?шін адами ??ндылы?тарды ба?алай отырып, «?з ?мірім ?зіме ??нды» деген ?а?иданы басты назарда ?стау ?ажет. Адам е? бастысы жо?ары адамгершілікті болса ?ана к?п н?рсеге ?ол жеткізе алады.
Адамгершілік – е? жо?ары ??ндылы? деп ?арайтын жеке адамны? ?асиеті, адамгершілік ж?не психологиялы? ?асиеттерні? жиынты?ы. Адамгершілік та?ырыбы – м??гілік. Ол еш?ашан ескірмек емес. Адамгершілікті? ?айнар б?ла?ы- хал?ында, отбасында, оларды? ?нерлерінде, ?дет-??рпында.
Т?л?аны? белсенділігі, ?зін-?зі дамытып отыру?а ?мтылуы ?згелерден б?лек жа?дайда емес, ?зге адамдармен диалогты? ?атынастар?а т?су кезінде ж?зеге асырылады.
Адам ?зіні? ?адірін ?зі білуге, ?зін сыйлау?а, ?згелерді? тал?ылауына т?уелді болмау?а, ?зін-?зі жетілдіруге, рухани ?мірде ж?не ?орша?ан ?мір жа?дайларында, ?зіні? ба?ыт- ба?дарыны? болуына, ?з бетінше шешім ?абылдай алуына ж?не ?з с?зі мен ?рекеттері ?шін жауапкершілікті сезіне білуі керек.
Тынышты? ?уаты- ж?ректе, келісім ?уаты- ?айратты,ерікті, иманды кісіде.
Адамны? кісілігі-?серлі, ?депті, табысты ?нерінде;
Адамны? е? биік ?асиеті- Адам бола білу.
Адамны? ?зін-?зі жетілдіріп, ?зімен ж?мыс істеуінде кітаптарды? ма?ыздылы?ы зор. ?йткені кітаптар бізді жа?сы адам болу?а ынталандырады, ?ызы?ты адамдармен таныстырады.
?р адам ?зін-?зі, ?зіні? ?ажеттілігін, ?мірдегі ж?не ?о?амда?ы р?лін толы? пайдалан?анда алдына ?ой?ан ма?сатына жете алады. Ма?сат?а апаратын ізгі жолдарды ?здігінен іздестіру жа?сы н?тижеге жеткізеді. Адам жа?ымды ?асиеттерін ізгі ниеттерін дамыту барысында ?зін-?зі т?рбиелейді. ?з бетімен танып білуге ??штарлану, талпыну, іздену адам к?ркі мен мінезін шыны?тырып шы?дайды. ?мірдегі ?р т?рлі жа?дайларда?ы ?иынды?тар?а ?арамай ма?сат?а жетуге ?мтылдырып, талпындырады.
Рухы биік адам- ?р?ашан да бай, жаны ізгілікке толы жан дегім келеді. Бойында жалпыадамзатты? ??ндылы?тар бар, ж?регі н?р?а толы жан ?ай уа?ытта болмасын еліні? игілігі ?шін ?ызмет ат?арары с?зсіз. Рухты иманмен н?рлендіріп, ж?ректі ізгілікке б?леу адамзат ?шін бір ба?ыт. Ж?ректі? оты мен ойды? уытын тере? ?абыстыр?ан, ж?рек пен а?ылды ?атар ?ана?аттандыратын ізгілік пен с?йіспеншілік ?р?ашан да д?рыс іс- ?рекетке жетелейді.
Просмотр содержимого документа
«"?зін - ?зі тану?а апаратын жол"»
«ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУҒА АПАРАТЫН ЖОЛ»
Койшыгарина Арайлым Жоламановна
Қандыағаш қалалық №4 орта мектебі
Әр адам дүниеге келгеннен кейін, өсіп жетіліп, тұлғалық ерекшелікке ие болады. Оның ерекшелігі, құндылығы – оның қайталанбас даралық сипатында. Адамның даралық сипаты оның өмірге беретін үлесімен, сіңіретін қызметімен ерекшеленеді. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өмірден өз орнын табуға көмектеседі.
Ең алдымен әрине әр істі сүйіспеншілікпен, ынтамен бастау керек. Сонда ғана нәтиже көрсететіні белгілі.
Рухани байлыққа апаратын жолдың бірі- білім, екіншісі сол білімді пайдаға асыру.Адам алғаш білімнің құндылығына сүйене отырып, өз ортасын жақсы жағынан өзгертуге әрекет жасайды. Өйткені рухани жетілудің шыңына көтерілген адам өмірдің мәні мен мағынасын жай ғана түсініп қоймай, жер бетінде ізгілік орнатуға күш салады. Қандай да болсын адамдықты, адамгершілікті бетке ұстаған қоғамның мақсаты- әр адамды рухани байлық деңгейіне жеткізу.
Бүгінгі жас ұрпақты оқытып қана қою аз, оны жан-жақты дамыту, жаңаша дағдыларға тәрбиелеу қажет. Әлемдік даму, ғылыми технология адамның ұшқыр ойлы, терең білімді. Озық тәрбиелі болуын талап етеді. Сондықтан рухани- адамгершлік тұрғысынан білім беру әр тұлғаның азаматтық келбетінің жоғары болып, олардың кез келген ортада белсенділік көрсете алатын қабілеттерін жетілдіруді көздейді.
«Өзін-өзі тану» пәні жастардың бойында махаббат, адамгершілік, мейірімділік сияқты жалпы адамзаттық құндылықтарды қалыптастырады, оларды рухани адамгершіліктің нәрімен сусындатады.
Отанын, отбасын, мектебін сүйетін азаматтық, патриоттық, мәдени сапаларын арттыруда адамгершіліг мол, жаңалыққа талпынып тұратын шығармашылық тұрғыда белсенді, табиғат пен қоғам байлықтарына жауапкершілікпен қарайтын тұлғаны тәрбиелеуге бағытталған. Себебі адам өзін жақсы адам ретінде тәрбиелеу үшін ең алдымен өзін тани білуі тиіс. Өзін-өзі тани білу- өзіндік сананың қалыптасуынан туады. Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс-әрекетін анықтайды. Сананың қалыптасуы баланың дүниеге келгеннен бастап оған жақын адамдардың қарым-қатынасынан басталады.
Бұл пән жобасының авторы Сара Алпысқызы атап өткендей, «Әр баланың қабілетін ашуы, өзіне жол табуы, өзінің күш-жігеріне сенуі өзінің өмірдегі орнын анықтау үшін өте маңызды! Әлемде махаббат пен мейірімділік аурасын жасай отырып, қайырымдылық пен махаббат жүректен жүрекке жетуі тиіс», яғни әрбір баланың, ата-ананың жүрегіне жылылық нұрын ұялатуда әрқайсымыздың орнымыз ерекше.
«Өзін-өзі тану» пәні жеткіншекті жарық дүниеде өмір сүріп, Адам екенін терең сезінуге, адамдарға қуаныш сыйлай білуге баулиды. Жанында жүрген аяулы адамдардың бар екенін ұғынуға көмектеседі. Адамдардың сеніміне ие болу және оны ақтай білуге үйретеді. Борыш пен парызға адал болуға тәрбиелейді. Артына өшпейтін ізгілікті із қалдыра білуге талпындырады. Қабілетінді, бойындағы дарынды, азаматтылығынды дәлелдеуге итермелейді.
Адам өзін-өзі тануға талпынбаса, оның қолынан өзге адамдарды танып, түсіну және оларға нақты көмектесе алу келмейді. Өзін-өзі таныған, өмірдің мәнін түсінген адам, өзін-өзі қадағалап, сынап, өзін-өзі тәрбиелеуге, өмірден өз орнын, өз бақытын табуға ұмтылады. Өзін-өзі тану –адамның шындықты өзінше түсіну жағынан қарастыратын ілім, ол өз бойындағы бірегейлікке сәйкескелетін өзінің жеке құндылықтары жүйесін жалпыадамзаттық құндылықтар жүйесімен ықпалдастыруға бағытталған.
Өзін-өзі тәрбиелеу – адамды дамытуға арналған тәрбие үрдісі. Кез-келген тәрбие жүйесінде адам өзін әлеуметтік тұлға ретінде сезініп, қоғаммен және табиғатпен біртұтас тіршілік етеді. Өзін-өзі тәрбиелемей жеке тұлға қалыптаспайды. Өзін-өзі тәрбиелеу барысында адам өз білімін дамытады.Өздігінен білім алу- мәдени мұраны игерудің өзіндік жүйесін жасау, өзін дамытушы жүйе құру. Өздігінен білім алу білімді дамытушы қозғаушы күш болып табылады.
Адамның тәрбиелілігі барлық жағдайда адамның өмір шындығына қарым-қатынасынан байқалады. Адам бойында кездесетін сыйластық, әдептілік, әділдік, шыншылдық, жауапкершілік, тіл табысу, келісім, кешірімділік, кішіпейілділік, татулық сияқты қасиеттер қарым-қатынас жасауға үйренудің негізі болып табылады.
Ешкімге өмір сүрудің дайын үлгісі берілмейді. Өте керемет мінезді жан болмайды. Бәрі де адамның ішкі психикалық нүктесін тап басуға байланысты.
Бүгінгі заман адамы сегіз қырлы, бір сырлы болып өсу керек. Оның ең бастысы- адамгершілік. Адамгершіліктің негізі мінез-құлық нормалары мен ережелерінен тұрады. Олар адамдардың іс-қылықтарынан, мінез-құлықтарынан көрінеді, моральдық өзара қарым-қатынастарды басқарады.
Өзін-өзі тану адамға өзін-өзі анықтауға, жақсы қасиеттерін ашуға, өзіне адалдыққа, өзінің абыройын сақтай отырып үнемі Адам болып қалу үшін қажет. Өзін-өзі тану, білім мағынасының құндылығын күшейте отырып, жеке тұлғаның риясыз сүю, өзіне және өз күшіне сену, жақсылық жасау, көп білу және өзін-өзі жетілдіру,дене, психологиялық, рухани, әлеуметтік және шығармашылық дамуда үйлесімділікке жету қабілетін ашады және дамытады.
«Адамның жақсы өмір сүруіне үш сапа негіз бола алады, олар барлығынан басым бола алатын – адал еңбек, мінсіз ақыл, таза жүрек. Бұл сапаларға адамды дүниеге келген күннен бастап тәрбиелеу керек» деп Шәкәрім атамыз айтқандай, жас ұрпақтың бойына адамгершілік рухани тәрбиені сіңіріп, мінез-құлқын тәрбиелеу үшін, жалпыадамзаттық құндылықтарды, адамгершілік ұстанымдарды, әділдік пен өзара көмекті ғұмыр бойы мұрат тұтуды үйрету.
Адам өзін-өзі тәрбиелейді, алдына мақсат қоя біледі, сол мақсатқа жету үшін адами құндылықтарды бағалай отырып, «өз өмірім өзіме құнды» деген қағиданы басты назарда ұстау қажет. Адам ең бастысы жоғары адамгершілікті болса ғана көп нәрсеге қол жеткізе алады.
Адамгершілік – ең жоғары құндылық деп қарайтын жеке адамның қасиеті, адамгершілік және психологиялық қасиеттернің жиынтығы. Адамгершілік тақырыбы – мәңгілік. Ол ешқашан ескірмек емес. Адамгершіліктің қайнар бұлағы- халқында, отбасында, олардың өнерлерінде, әдет-ғұрпында.
Тұлғаның белсенділігі, өзін-өзі дамытып отыруға ұмтылуы өзгелерден бөлек жағдайда емес, өзге адамдармен диалогтық қатынастарға түсу кезінде жүзеге асырылады.
Адам өзінің қадірін өзі білуге, өзін сыйлауға, өзгелердің талқылауына тәуелді болмауға, өзін-өзі жетілдіруге, рухани өмірде және қоршаған өмір жағдайларында, өзінің бағыт- бағдарының болуына, өз бетінше шешім қабылдай алуына және өз сөзі мен әрекеттері үшін жауапкершілікті сезіне білуі керек.
Адамның өзін-өзі тану арқылы адамгершілікті өрбітетін игіліктеріне:
Сезім;
Сана
Ой;
Тыныштық қуаты- жүректе, келісім қуаты- қайратты,ерікті, иманды кісіде.
Адамның кісілігі-әсерлі, әдепті, табысты өнерінде;
Адамның ең биік қасиеті- Адам бола білу.
Адамның өзін-өзі жетілдіріп, өзімен жұмыс істеуінде кітаптардың маңыздылығы зор. Өйткені кітаптар бізді жақсы адам болуға ынталандырады, қызықты адамдармен таныстырады.
Әр адам өзін-өзі, өзінің қажеттілігін, өмірдегі және қоғамдағы рөлін толық пайдаланғанда алдына қойған мақсатына жете алады. Мақсатқа апаратын ізгі жолдарды өздігінен іздестіру жақсы нәтижеге жеткізеді. Адам жағымды қасиеттерін ізгі ниеттерін дамыту барысында өзін-өзі тәрбиелейді. Өз бетімен танып білуге құштарлану, талпыну, іздену адам көркі мен мінезін шынықтырып шыңдайды. Өмірдегі әр түрлі жағдайлардағы қиындықтарға қарамай мақсатқа жетуге ұмтылдырып, талпындырады.
Рухы биік адам- әрқашан да бай, жаны ізгілікке толы жан дегім келеді. Бойында жалпыадамзаттық құндылықтар бар, жүрегі нұрға толы жан қай уақытта болмасын елінің игілігі үшін қызмет атқарары сөзсіз. Рухты иманмен нәрлендіріп, жүректі ізгілікке бөлеу адамзат үшін бір бақыт. Жүректің оты мен ойдың уытын терең қабыстырған, жүрек пен ақылды қатар қанағаттандыратын ізгілік пен сүйіспеншілік әрқашан да дұрыс іс- әрекетке жетелейді.
«Дүниедегі ең оңай нәрсе- біреуге ақыл айту, ең қиын нәрсе- өзіңді-өзің түсіну», деп айтқан ұлы ғұлама әл-Фараби бабамыз.
